Αισιοδοξία, Απαισιοδοξία, Κρίση, Μεθοδολογία ( Κανόνες )

Αισιοδοξία, Απαισιοδοξία, Κρίση, Μεθοδολογικά Προβλήματα (Κανόνες)

Αφετηρία της  προσέγγισης  δέον να είναι μία εννοιολογική σαφήνεια των εννοιών Aισιοδοξία και Aπαισιοδοξία.

Αισιοδοξία

Σε γενικές γραμμές  η έννοια Αισιοδοξία σημαίνει μίαν θετική τοποθέτηση έναντι των υπαρχόντων και μελλοντικών φαινομένων. Ο Γερμανός  φιλόσοφος Leibniz την έχει χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά ως optimismus ( Λατινικά ) στα μέσα του 18ου αι. στα πλαίσια της Μεταφυσικής του. Η ευρωπαϊκή φιλοσοφία γνωρίζει τρεις διαφορετικές κατηγορίες της αισιοδοξίας :

α ) Μεταφυσική ή κοσμολογική αισιοδοξία : Αυτή βασίζεται στην κοσμοαντίληψη, ότι υφίσταται μία φυσική τάξη του κόσμου καθώς και μία φυσική ανωτερότητα του καλού έναντι του κακού. Το αποκορύφωμα αυτής της αντίληψης είναι η ύπαρξη του πιό καλού από όλους τους ενδεχόμενους κόσμους.

β ) Ηθική αισιοδοξία : Κάθε άνθρωπος κατέχει την φυσική τάση να ζει ηθικά και με σωφροσύνη. Και η αισιοδοξία αυτού του είδους στηρίζεται στην φυσική ανωτερότητα του καλού έναντι του κακού.

γ ) Γνωσιοθεωρητική αισιοδοξία : Αυτή βασίζεται στην γενική παντοδυναμία και απόλυτη βεβαιότητα της γνώσης. Το αντίθετο από αυτήν είναι ο σκεπτικισμός.

Απαισιοδοξία

Η απαισιοδοξία έχει ως γενική βάση την αξιολόγηση της σχέσης μεταξύ του καλού και του κακού, το οποίο θεωρείται ισχυρότερο από το καλό.

Σε ατομικό επίπεδο σημειώνεται ένα πιό συγκεκριμένο περιεχόμενο των δύο εννοιών.
Υπό αυτόν τον φακό η αισιοδοξία είναι μία βασική άποψη ζωής των θετικών προσδοκιών , δηλαδή το θεωρείν μόνον των θετικών πλευρών της ζωής. Ετσι είναι η αισιοδοξία συνυφασένη με φαιδρότητα, ευθυμία και θάρρος ενώ η απαισιοδοξία είναι μία βασική αντίληψη περί της ζωής, αλλά αυτή αφορά αποκλειστικά αρνητικές προσδοκίες ( Ιδέ  Duden, Das große Fremdwörterbuch, Mannheim, Leipzig et alt., 2000, S. 92  και 1029 ).

Ενώ η αισιοδοξία συμβάλλει πολύ σε μία δημιουργική διάθεση και κατόπιν σε επιτυχίες, μπορεί η απαισιοδοξία να καταστρέψει κάθε βούληση, δυναμικότητα και δημιουργικότητα. Επαυξημένη απαισιοδοξία προκαλεί συνήθως κατάθλιψη με ολέθρια αποτελέσματα.

Θα προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε αυτές τις απαραίτητες φιλοσοφικές και φιλολογικές γνώσεις επί της σημερινής κατάστασης, αλλά όχι σε στυλ εκθέσεως ιδεών ή ρηχών και συχνά  επιπόλαιων δημοσιογραφικών άρθρων ή επί τη παλιμπαιδιστικεί βάσει  αποφθεγμάτων.

Κατ αρχάς θέλουμε να επισημάνουμε, ότι πρέπει να στηριχθούμε στην Γενική Μεθοδολογία των βασικών  επιστημονικών ερευνών και δη στις αρχές Αντικειμενικότητα, Συγκεκριμενικότητα, Ρεαλιστικότητα, Σχετικότητα, Συγκριτικότητα και Διαφοροποίηση.

Αντικειμενικότητα

Διαπιστώνουμε χωρίς ιδεολογικές, πολιτικές και κομματικές παρωπίδες μίαν δραματική όξυνση των πολυποίκιλων αντιξοοτήτων , οι οποίες βαθμιαία οδηγούν σε κοινωνικοψυχολογικά αδιέξοδα πρωτίστως στα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα. Ένα από τα μεγαλύτερα και πιό εκρηκτικά προβλήματα είναι η ανεργία της ελληνικής νεολαίας, η οποία δεν βλέπει στον ορίζοντα μέλλον. Αυτή έχει λόγο να θεωρεί την ζωή μόνον από την αρνητική πλευρά της. Γενικά η Ελλάδα είναι εξαρτημένη από εξωτερικά δάνεια, δηλαδή τα δικά της έσοδα δεν επαρκούν για την διατροφή του πληθυσμού της. Γενική εκτίμηση : Η κατάσταση αξιολογείται ως καταστροφική.

Συγκεκριμενικότητα

Η Ελλάδα είναι μία μικρή, καταχρεωμένη και στις διεθνείς σχέσεις μία ασήμαντη χώρα. Το λαμπρό πολιτιστικό παρελθόν δεν πολυενδιαφέρει τον κόσμο hic et nunc. Η σημερινή Ελλάδα ανήκει μεν γεωγραφικά και ιστορικά στην Ευρώπη, αλλά πρέπει να καταβάλλει τεράστιες προσπάθειες για να φθάσει στο απώτερο μέλλον στο επίπεδο των προηγμένων χωρών. Οι πιό σπουδαίες προϋποθέσεις για την επίτευξη αυτού του ευγενούς σκοπού είναι ο εξευρωπαϊσμός, ο εκμοντερνισμός και ο εξορθολογισμός. Εάν αυτές δεν υλοποιηθούν, θα υπάρχει περαιτέρω λόγος για τους Ελληνες να έχουν μίαν αρνητική αντίληψη περί της ζωής τους.

Ρεαλιστικότητα

Εχει ήδη ωριμάσει ο χρόνος να αποχαιρετισθούμε επί τέλους από τις εθνικιστικές αυταπάτες ( „περιούσιος λαός” , „ελληνικό δαιμόνιο“ και άλλα παράξενα ) και να γίνουμε ρεαλιστές. Αυτό σημαίνει στην περίπτωσή μας, ότι η Ελλάδα δύναται να επιτύχει μίαν επίλυση των πολυαρίθμων προβλημάτων της μόνον με την βοήθεια και την σύμπραξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στα πλαίσια της οποίας εστιάζεται η Γερμανία ως ευρωπαϊκή οικονομική υπερδύναμη. Επομένως είναι απαίτηση του κοινού νου να διατηρουμε καλές σχέσεις με όλα τα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ και ιδιαιτέρως με την Γερμανία. Οι γνωστές συνωμοσιολογίες μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ένδειξη υπολλειμμάτων του ανατολίτικου τρόπου της θεώρησης των πραγμάτων.

Σχετικότητα

Ηδη στα παιδικά μου χρόνια στην δεκαετία του  40 είχα πολλές φορές ευκαιρία να διαπιστώσω εθνικιστικές, πολιτικές και άλλες υπερβολές και εξάρσεις. Εν ολίγοις ο εθισμός στην υπερβολή ανήκει στις εγγενείς διαχρονικές παθογένειες του Νεοέλληνα, ο οποίος θέλει πάντα το απόλυτο, π.χ. την απόλυτη ελευθερία, την απόλυτη δικαιοσύνη, την απόλυτη αλήθεια, τον άρτιο πολιτικό, τον εθνάρχη πολιτικό κ.ο.κ. Επιθυμεί να πετά, αλλά ακόμη δεν έμαθε να περπατά. Και όμως, μερικά πολιτικά κόμματα διακηρύττουν την απόλυτη δικαιοσύνη , η οποία τελικά συνεπάγεται την απόλυτη αδικία α λα Cicero : „summum ius summa iniuria“ („μέγιστο δίκαιο, μεγίστη αδικία“).

Από αυτήν την διαπίστωση απορρέει το συμπέρασμα, ότι ουδεμία επίλυση των υπαρχόντων προβλημάτων δεν θα είναι απόλυτη, αλλά σχετική. Επομένως και η απαισιοδοξία δεν μπορεί να είναι απόλυτη. Τουναντίον θα είναι σχετική υπό το νόημα των πολλών διαβαθμίσεων ακόμη και των συναισθημάτων.

Διαφοροποίηση

Για την κατανόηση του προβλήματος της απαισιοδοξίας είναι απαραίτητη η εφαρμογή της αρχής της Διαφοροποίησης. Αυτή αφορά πρώτα από όλα τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα. Αμφιβάλλουμε, αν οι εύποροι Ελληνες έχουν λόγο να είναι απαισιόδοξοι.  Αλλοι, όπως οι άνεργοι και πρωτίστως οι νέοι, είναι όντως απαισιόδοξοι. Δεν είναι τυχαίο, ότι απόφοιτοι ελληνικών πανεπιστημίων εγκαταλείπουν κατά δεκάδες χιλιάδες την Ελλάδα , γιατί εδώ έχουν ήδη απελπισθεί . Δηλαδή το συναίσθημα της απαισιοδοξίας έχει βαθμιαίως καταστρέψει την κατά τα άλλα ένλογη ελπίδα. Η ελληνική ιστορία της επαγγελματικής μετανάστασης έδειξε ότι οι περισσότεροι θα μείνουν και θα προοδεύσουν στις προηγμένες χώρες.

Από εθνική και ψυχολογική άποψη βιώνουμε μίαν δημογραφική καταστροφή. Επειδή η Ελλάδα δεν είναι σε θέση να διαθρέψει τον πληθυσμό της, οι νέοι αναγκάζονται , το μέλλον κάθε χώρας, να εγκαταλείψουν βαθειά πικραμένοι την Πατρίδα τους. Εχουμε δυστυχώς πείρα περί αυτού.

Εφαρμόζοντας την αρχή της διαφοροποίησης σε οικογένειες, ιδίως στις πολύτεκνες, γίνεται πιό εκδηλη η καταστροφική κατάσταση τέτοιων οικογειών. Η πολιτεία είναι υποχρεωμένη να βοηθήσει ιδιαιτέρως τις πολύτεκνες οικογένειες.

Συγκριτικότητα

Σημειώνονται διαφορετικά επίπεδα της σύγκρισης :
α ) Σύγκριση της Ελλάδας με άλλες χώρες, οι οποίες βιώνουν από χρόνια φτώχεια και δυστυχία ( π.χ. Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία ) ή έχουν γενικά ένα κατώτερο βιοτικό επίπεδο ( π.χ. Σλοβακία, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία ).

β ) Σε ό,τι αφορά τους υπαλλήλους, γίνεται σύγκριση μεταξύ του ιδιωτικού ( απολύσεις ως κάτι το αυτονόητο) και του δημοσίου τομέα, όπου καμία κυβέρνηση δεν τόλμησε έως τώρα να υλοποιήσει τις αναγκαιότατες δομικές μεταρρυθμίσεις που σημαίνει να απολύσει πρώτα δημοσίους υπαλλήλους. Ενώ λοιπόν οι υπάλληλοι του ιδιωτικού τομέα διακατέχονται από το συναίσθημα της απαισιοδοξίας, δεν έχουν οι απάλληλοι του Δημοσίου λόγο να μην είναι αισιόδοξοι. Αλλά αυτό δεν αποκλείεται να αλλάξει.

γ ) Σύγκριση μεταξύ της εποχής της επίπλαστης καταναλωτικής ευημερίας επί τη βάσει δανεικών και της σημερινής φτώχειας επίσης βασιζόμενη σε δάνεια. Η κρίση έχει επιφέρει συγκλονιστικές και τραγικές αλλαγές, τις οποίες θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε με την εκδίωξη από τον βιβλικό παράδεισο. Πράγματι επικρατούσαν πάνω από τριάντα χρόνια παραδεισιακές συνθήκες ζωής , όμως επί τη βάσει κολοσσιαίων δανεικών και του νεοελληνικού contrat social ( κοινωνικού συμβολαίου ) της ολέθριας αμοιβαίας διαφθοροποίησης μεταξύ του λαού και των πολιτικών.

Είναι αυτονόητο, ότι αυτή η ξαφνική αλλαγή από την ανέμελη και πλούσια ζωή στην σεμνότητα και ανεπάρκεια ,δημιουργεί μεγάλα , καταστροφικά και πολιτικοκοινωνικά  επικίνδυνα ψυχικά προβλήματα, τα οποία εμφανίζονται ενίοτε και ως κρίση της ατομικής ταυτότητας και της αυτοπεποίθησης κάθε Νεοέλληνα.

Οι περισσότεροι ασχολούνται τόσο εντατικά με την σημερινή μιζέρια, η οποία σε σύγκριση με την σχετική πολυτέλεια του παρελθόντος μεγενθύνεται έτσι , ώστε δεν λαμβάνουν υπ όψει μερικά αυτονόητα πράγματα. Σε αυτά ανήκει π.χ. το γεγονός, ότι για τους μισθούς και τις συντάξεις σε επίπεδο πλουσίων χωρών δεν υπήρχε στην εποχή της εικονικής ευημερίας η οικονομική βάση.

Μία επιστροφή στο τότε υψηλό βιοτικό επίπεδο είναι μία χίμαιρα. Τελικά θα μειωθούν οι μισθοί και οι συντάξεις σε σύγκριση με εκείνες προ της κρίσης τουλάχιστον κατά 50%. Αλλά οι πολιτικοί, οι οποίοι γνωρίζουν αυτήν την όντως πικρή αλήθεια, δεν την εκστομούν από δειλία, από φαυλότητα  ή από μικροκομματικούς λόγους.

Πηγές

-Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie, hrsg, von Jürgen Mittelstraß, (40 Autoren),  Band 2  (S.1086-1087), Band 3 ( S.98-99), ISBN 3-476-02012-6,  Stuttgart, 2004.
-P. Faggiotto, Ottimismo, Enc. filos. IV (1967), p.1243-1244).
-L.E. Loemker, Pessimism and optimism in Philosophy, Enc. Ph. VI (1967), P. 114-121.
-H. Diels, Der antike Pessimismus, Berlin, 1921.
-E. v. Hartmann, Zur Geschichte und Begründung des Pessimismus, Leipzig,1880.
-O. Plümacher, Der Pessimismus in Vergangenheit und Gegenwart. Geschichtliches und Kritisches, Heidelberg, 1884.

Δημοσιευθέν από το2013 συχνά (Καθημερινή, Το Βήμα, Τα Νέα)

 

“Χρυσή Εποχή” στην Παγκόσμια Μυθολογία

“Χρυσή Εποχή” στη Μυθολογία

Πρόκειται για ένα φαινόμενο, το οποίο είναι γνωστό από αρχαιότατους χρόνους. Πάντα
όταν οξύνονταν οι κοινωνικές αντιξοότητες ή οι ταξικοί αγώνες ή διαδραματίζονταν πολεμικά γεγονότα ή επικρατούσαν φυσικές καταστροφές ή υπήρχαν προβλήματα με τη νέα γενιά, οι λαοί είχαν την επιθυμία να αλλάξει η κατάσταση προς το καλύτερο. Επειδή όμως δεν μπορούσαν να ξέρουν, τί θα συμβεί στο μέλλον, προσπαθούσαν με αυτοεπηρεασμό να φαντασθούν, ότι κάποτε στο εξιδανικευμένο μακρό παρελθόν ήταν όλα καλύτερα. Οι ιστορικοί εχουν ονομάσει αυτό το ψυχολογικό φαινόμενο „Μύθο της Χρυσής Εποχής“.

Σε ένα από τα αρχαιότατα γραπτά μνημεία του ανθρώπινου πολιτισμού, σε ένα σουμερικό ποίημα από το 3000 π.Χ. (!) αναφέρεται εντυπωσιακά ο μύθος : „Κάποτε, μπροστά από πολύν καιρό -Δεν υπήρχαν φίδια, -δεν υπήρχαν σκορπιοί, -δεν υπήρχαν ύαινες, -δεν υπήρχε φόβος, -Ο άνθρωπος δεν είχε κανέναν αντίπαλο,-…,Η πολύγλωσση Σουμερία. – Η μεγάλη χώρα των θεϊκών ηγεμονικών νόμων, -Ουρι Σουμερία -Η χώρα με όλα τα απαραίτητα, -Η χώρα Μάρτου, -Με τη θαλπωρή της, -όλο το σύμπαν , -Ολοι οι ενωμένοι λαοί, -δόξαζαν το θεό Ενλιλ μόνο με μία γλώσσα“.

Τί σημαίνει αυτό το κείμενο ;

1. Σημαίνει νοσταλγία γα ένα εξιδανικευμένο παρελθόν. 2.Εκφράζει λύπη για το σχεδόν παραδεισιακό χαμένο παρελθόν. 3. Ο ποιητής δεν ήταν ευχαριστημένος με τις συνθήκες ζωής, οι οποίες επικρατούσαν. 4. Δεν υπήρχε καμία δυνατότητα να αλλάξει η δυσάρεστη κατάσταση και έτσι παρηγορήθηκε με το ωραιοποιημένο παρελθόν. 5. Στην
εποχή του ποιητού η κοινωνία ήταν ήδη διασπασμένη σε τάξεις. 6. Επικρατούσαν η ανατολίτικη δεσποτία και η αυθαιρεσία των δεσποτών καθώς και ο κανόνας „homo homini lupus“ („ο άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο λύκος“). 7. Εδώ εκφράζονται έμμεσα μία πανανθρώπινη δικαιοσύνη και αδελφότητα.

Σε ένα επίσης πανάρχαιο αιγυπτιακό ποίημα γίνεται λόγος και για την αδικία: „Στη χώρα δεν υπήρχε τίποτα το άδικο, -ουδείς κροκόδειλος λήστευε, -δεν υπήρχε δάγκωμα φιδιών, -στην εποχή των πρώτων θεών“.

Ερμηνεία:1. Από το ποίημα απορρέει το συμπέρασμα, ότι στην Αίγυπτο είχαν ήδη οξυνθεί οι ταξικές αντιπαραθέσεις, και η κοινωνική αδικία ήταν μεγάλη. 2. Η ληστεία εκ μέρους του κροκόδειλου είναι ίσως αλληγορία για τη συγκέντρωση του πλούτου σε λίγα χέρια και για τους δυσβάσταχτους φόρους. 3. Η αναφορά στους πρώτους θεούς σημαίνει, οτι η θρησκεία και γενικά η πίστη είχαν ήδη μετατραπεί σε εργαλείο καταπίεσης των λαϊκών μαζών από το θεοκρατικό, στην
πραγματικότητα φαραωνοκρατικό σύστημα.

Και ο Ινδουισμός έχει τον δικό του ιδιαίτερο „Μύθο της Χρυσής Εποχής“, αλλά ονομάζεται „Εποχή της Αλήθειας „ („satya yuga“) με το εξής περιεχόμενο: Οι άνθρωποι δεν είχαν αρρώστιες και δεν είχαν επιθυμίες. Επίσης δεν ήταν ανάγκη να εργάζονται σκληρά. Ζούσαν ειρηνικά, απλά και με αρετή. Αλλά ξαφνικά δημιουργήθηκε απληστία και οι άνθρωποι συσσώρευαν συνεχώς ιδιοκτησία. Έτσι έχει περατωθεί η „Χρυσή Εποχή“ και την έχει διαδεχθεί η „Μελαψή Εποχή“ („Εποχή Kali“). Εμφανίσθηκαν ο πόλεμος, οι ασθένειες, η φτώχια και η πείνα.

Είναι πολύ ενδιαφέρουν, ότι στην αρχαία Κίνα υπήρχαν διαφορετικές εκδοχές της „Χρυσής Εποχής”. Αυτό ήταν εξαρτημένο από τις διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις. Θεωρητικοί και πραγματιστές, ηθικολόγοι και ετατιστές, εκπρόσωποι του φυσικού δικαίου και άλλοι του θετικού δικαίου, φανατικοί υπερασπιστές και επίσης φανατικοί αντίπαλοι του κοινωνικού και του κρατικού συστήματος ήταν γενικά οπαδοί του μύθου της „Χρυσής Εποχής“.

Ο μεγαλύτερος θεωρητικός και φιλόσοφος της αρχαίας Κίνας Κονφούκιος διατύπωσε την άποψη, ότι στην εποχή των„αγίων“ βασιλέων Yao και Shun και των τριών δυναστιών Yü, Tang και Wu „επικρατούσε στον κόσμο κοινοκτημοσύνη… Ολοι έλεγαν την αλήθεια και ζούσαν μονιασμένα…Δεν υπήρχαν κλέφτες, ληστές, δολοφόνοι και εγκληματίες. Γι αυτό δεν έκλειναν τις εισόδους (των Πόλεων). Αυτή ήταν η εποχή της μεγάλης κοινωνίας“. Και ο μεγάλος αντίπαλος του Κονφούκιου, ο φιλόσοφος Mo zi έγραψε κάτι το παρόμοιο.

Ερμηνεία: 1. Και οι δύο είχαν τον σκοπό με οποιονδήποτε τρόπο να εξεύρουν μίαν επιβεβαίωση και γενική δικαιολόγηση της εκάστοτε διδασκαλίας και δη για τον Κονφούκιο το ουμανιστικό Shön και για τον Mo Zi την Jänai (αδελφοσύνη). Προσπαθούσαν να εξεύρουν τη σωστότητα της διαδασκαλίας σε επιτυχίες σε παρελθούσες εποχές. 2. Η αναφορά στο αρχαίο παρελθόν αντιτίθεται στην περαιτέρω εξέλιξη της κοινωνίας. Ταυτόχρονα όμως θα έπρεπε να επιτευχθεί μέσω της “μεγάλης κοινότητας“ του Κονφούκιου ή μέσω δημιουργία μίας κεντρικής και μεγάλης γραφειοκρατικής αυτοκρατορίας. 3. Και οι δύο ήταν δυσαρεστημένοι με τη χαοτική και αναρχική κατάσταση που επικρατούσε στην Κίνα. 4. Από τα αναφερθέντα τσιτάτα του
Κονφούκιου απορρέει το συμπέρασμα, ότι αυτός έχει ήδη διαπιστώσει την κυρία αιτία για πολλά κακά στην κοινωνία και δη την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Ο συνδυασμός με τη „μεγάλη οδό” (Αρχή του „Dau“) σημαίνει κατά τη γνώμη μου, ότι ο Κονφούκιος θεωρούσε τη κοινοκτημοσύνη ως ένα φυσικό φαινόμενο. Σε ό,τι αφορά αυτό, μπορούμε να διαπιστώσουμε στοιχεία μίας επιχειρηματολογίας υπό το νόημα του φυσικού δικαίου.

Και από τους δύο φιλόσοφους διαφέρει ο Laudse, ο οποίος αξιολογούσε ως αρχαιολάτρης την πολυθαυμασμένη αρχική κατάσταση ως  τη „Χρυσή Εποχή“: „ το μεγάλο Dau έχει απωλεσθεί -καλοσύνη και  τιμιότητα – εμφανιζόταν η εξυπνότητα- κατόπιν επικράτησε η μεγάλη υποκρισία -το σόϊ καταστράφηκε…-το κράτος διαλύθηκε λόγω της σύγχισης… „. Στο δέκατο κεφάλαιο του βιβλίου του συνιστούσε μίαν αφελή αγαθότητα: „ Καταργήστε την αγιοσύνη, απορρίψτε την εξυπνότητα-οι άνθρωποι θα κερδίσουν εκατό φορές περισσότερα – καταργήστε την καλοσύνη, απορρίψτε την εντιμότητα -οι άθρωποι παλι θα αγαπούν αλλήλους -καταργήστε την
επιδεξιότητα, απορρίψτε τη φιλοκερδία -δεν θα υπάρχουν πλέον κλέφτες και ληστές -γι αυτό να διδάσκετε στους ανθρώπους: Για την επιστροφή στην απλότητα και τη γνησιότητα- να θέλετε λίγο, να μην επιθυμήτε πολύ“.

Από το μεγάλο μίσος του κατά των καταπιεστών της πλειοψηφίας του πληθυσμού και κατά της απληστίας των κυβερνόντων στρωμάτων και από την αντίθεση με τις επικρατούσες συνθήκες δεν μπόρεσε όμως να εξαγάγει το λογικό συμπέρασμα της αλλαγής των συνθηκών μέσω μίας κοινωνικής επανάστασης. Αντί αυτού ζητούσε να βρει την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων στην επιστροφή στην παρελθούσα αρχική κατάσταση. Από αυτήν την τοποθέτηση βγάζουμε όμως το συμπέρασμα, ότι αυτός έχει απαρνηθεί την κοινωνική εξέλιξη. Με αυτή την αφελή τοποθέτηση δεν ήταν δυνατό να επιφέρει μεταλλαγές στην κοινωνία προς όφελος των λαϊκών μαζών, τα οποία εστιαζόταν κατά τα άλλα στο επίκεντρο της προσοχής του.

Από αυτόν διέφερε κατά πολύ ο πραγματιστής Han Fei, ένας εκπρόσωπος του δουλοκτητικού στρώματος των πόλεων. Το πιό σπουδαίο του επιχείρημα ήταν, ότι στη„ΧρυσήΕποχή“ οι νόμοι δεν ήταν απαραίτητοι.
Ο Han Fei γράφει τα εξής: “Στην αρχαιότητα δεν ήταν ανάγκη οι άνθρωποι να καλλιεργούν τη γή, γιατί μπορούσαν να φάνε τους σπόρους και τα φρούτα. Ουδείς προσπαθούσε να παράγει καταναλωτικά αγαθά, γιατί ο πληθυσμός ήταν μικρός και επικρατούσε αφθονία διατροφής. Δεν υπήρχαν συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπων, τα μέσα της τιμωρίας και της αναγνώρισης δεν ήταν γνωστά, Παντού επικρατούσαν ειρήνη
και τάξη „ Ο Χαν Φει  έχει καταβάλλει μεγάλη διανοητική προσπάθεια για να πείσει τους άλλους, ότι προς όφελος της ειρήνης και της τάξης είναι αυστηροί νόμοι απαραίτητοι.

Στην αρχαία Ελλάδα ο μύθος της „Χρυσής Εποχής“ εξέφραζε πρωτίστως τον πόθο των καταπιεζομένων και φτωχών να ζήσουν σε συνθήκες δικαιοσύνης. Οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων περί του δικαίου και της δικαιοσύνης είχαν τις ρίζες τους στην πίστη σε ανθρωπόμορφους θεούς. Εχοντας ως αφετηρία μίαν ισχυρή αυτοπεποίθηση ως άνθρωποι τολμούσαν να διαφοροποιούν μεταξύ των θεών, θεωρώντας το Δία ως τον μεγαλύτερο κακούργο κατά του ανθρωπίνου γένους. Εχουν διατυπώσει τη γνώμη, ότι στη „Χρυσή Εποχή“ οι άνθρωποι ζούσαν σε συνθήκες δικαιοσύνης, ενώ με την εξουσία του Δία έχει συντελεσθεί η μετάβαση σε συνθήκες ζωής, κάτω από τις οποίες η δικαιοσύνη έχασε την αξία της. Σύμφωνα με τον Ησίοδο δεν υπήρχαν στη „Χρυσή Εποχή“ούτε πόλεμος, ούτε βαρειά εργασία, ούτε φιλονικίες, ούτε επικίνδυνα θαλάσσια ταξίδια, ούτε ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ“.

Οι ταξικές αντιπαραθέσεις και η δυσαρέσκεια λόγω των επικρατουσών κοινωνικών συνθηκών στην Ελλάδα καθώς και στη Ρώμη ήταν και για άλλους φιλόσοφους και ποιητές λόγος, να στρέψουν την προσοχή τους στο δήθεν καλύτερο παρελθόν.Ο γνωστός Ρωμαίος ποιητής Publius Ovidius Naso περιέγραφε στις «Μεταμορφώσεις“ ( πρώτο Βιβλίο, στροφή 90) ιδιαίτερα σε σχέση με τις „Τέσσερες Εποχές“ και στα πλαίσια της Κοσμογονίας του τη „Χρυσή Εποχή ως εξής : „…Εκουσίως και χωρίς νόμο το ανθρώπινο γένος εξασκούσε δίκαιο και ήταν πιστό -Η τιμωρία και ο φόβος ήταν άγνωστα… -όλοι είχαν προστασία χωρίς δικαστή-… – δεν υπήρχε ούτε περικεφαλαία, ούτε ξίφος… -χωρίς πολέμους ήταν σίγουροι οι λαοί -χωρίς αλέτρι έβγαζε η Γή στάχυ.
Ποτάμι με γάλα και με μέλη…“ και παρακάτω: „Εμφανίσθηκαν όλες οι
φρικαλεότητες: εξαφανίσθηκαν η αιδώς, η πίστη και η αλήθεια -αντικαταστάθηκαν με απάτη και πανούργα κιβδηλότητα -υπουλότητα
, βία και πάθος για διοκτησία-… -Εμφανίσθηκαν ο πόλεμος… „.

Ο λυρικός ποιητής κάνει πολλές υπερβολές, ενώ ο Ποσειδώνιος είναι πιό ρεαλιστικός:
„Σε εκείνη την Χρυσή Εποχή οι σοφοί είχαν την εξουσία στα χέρια τους. Παρεμπόδιζαν τη βία και προστάτευαν τους αδύναμους“. Από αυτά τα λίγα λόγια του Ποσειδώνιου βγαίνει το συμπέρασμα, ότι στην εποχή του οι κυβερνήτες δεν είχαν σοφία και ασκούσαν βία κατά των λαϊκών στρωμάτων. Διαπιστώνουμε εκτός τούτου και ένα συναίσθημα της πνευματικής ανωτερότητας των σοφών έναντι των πολιτικών.

δημοσιευθέν μερικές φορές στη Καθημερινή (2012, 2017,  6.5.18)

από το βιβλίο μου:Παναγιώτης Δημητρίου Τερζόπουλος (Panos Terz): Εγκυκλοπαιδική και Κοινωνική Μόρφωση, Εκλαϊκευμένα: Θρησκεία, Ιστορία, Εθνολογία, Πολιτισμός, Γλωσσολoγία, Δεύτερος Τόμος (Enzyklopädische und Allgemeinbildung: Religion, Geschichte, Ethnologie, Kultur, Linguistik, Zweiter Band) , ISBN: 978-620-0-61339-4, Saarbrücken 2020, 284 σελίδες, σ.22.