“Χρυσή Εποχή” στη Μυθολογία

Πρόκειται για ένα φαινόμενο, το οποίο είναι γνωστό από αρχαιότατους χρόνους. Πάντα
όταν οξύνονταν οι κοινωνικές αντιξοότητες ή οι ταξικοί αγώνες ή διαδραματίζονταν πολεμικά γεγονότα ή επικρατούσαν φυσικές καταστροφές ή υπήρχαν προβλήματα με τη νέα γενιά, οι λαοί είχαν την επιθυμία να αλλάξει η κατάσταση προς το καλύτερο. Επειδή όμως δεν μπορούσαν να ξέρουν, τί θα συμβεί στο μέλλον, προσπαθούσαν με αυτοεπηρεασμό να φαντασθούν, ότι κάποτε στο εξιδανικευμένο μακρό παρελθόν ήταν όλα καλύτερα. Οι ιστορικοί εχουν ονομάσει αυτό το ψυχολογικό φαινόμενο „Μύθο της Χρυσής Εποχής“.

Σε ένα από τα αρχαιότατα γραπτά μνημεία του ανθρώπινου πολιτισμού, σε ένα σουμερικό ποίημα από το 3000 π.Χ. (!) αναφέρεται εντυπωσιακά ο μύθος : „Κάποτε, μπροστά από πολύν καιρό -Δεν υπήρχαν φίδια, -δεν υπήρχαν σκορπιοί, -δεν υπήρχαν ύαινες, -δεν υπήρχε φόβος, -Ο άνθρωπος δεν είχε κανέναν αντίπαλο,-…,Η πολύγλωσση Σουμερία. – Η μεγάλη χώρα των θεϊκών ηγεμονικών νόμων, -Ουρι Σουμερία -Η χώρα με όλα τα απαραίτητα, -Η χώρα Μάρτου, -Με τη θαλπωρή της, -όλο το σύμπαν , -Ολοι οι ενωμένοι λαοί, -δόξαζαν το θεό Ενλιλ μόνο με μία γλώσσα“.

Τί σημαίνει αυτό το κείμενο ;

1. Σημαίνει νοσταλγία γα ένα εξιδανικευμένο παρελθόν. 2.Εκφράζει λύπη για το σχεδόν παραδεισιακό χαμένο παρελθόν. 3. Ο ποιητής δεν ήταν ευχαριστημένος με τις συνθήκες ζωής, οι οποίες επικρατούσαν. 4. Δεν υπήρχε καμία δυνατότητα να αλλάξει η δυσάρεστη κατάσταση και έτσι παρηγορήθηκε με το ωραιοποιημένο παρελθόν. 5. Στην
εποχή του ποιητού η κοινωνία ήταν ήδη διασπασμένη σε τάξεις. 6. Επικρατούσαν η ανατολίτικη δεσποτία και η αυθαιρεσία των δεσποτών καθώς και ο κανόνας „homo homini lupus“ („ο άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο λύκος“). 7. Εδώ εκφράζονται έμμεσα μία πανανθρώπινη δικαιοσύνη και αδελφότητα.

Σε ένα επίσης πανάρχαιο αιγυπτιακό ποίημα γίνεται λόγος και για την αδικία: „Στη χώρα δεν υπήρχε τίποτα το άδικο, -ουδείς κροκόδειλος λήστευε, -δεν υπήρχε δάγκωμα φιδιών, -στην εποχή των πρώτων θεών“.

Ερμηνεία:1. Από το ποίημα απορρέει το συμπέρασμα, ότι στην Αίγυπτο είχαν ήδη οξυνθεί οι ταξικές αντιπαραθέσεις, και η κοινωνική αδικία ήταν μεγάλη. 2. Η ληστεία εκ μέρους του κροκόδειλου είναι ίσως αλληγορία για τη συγκέντρωση του πλούτου σε λίγα χέρια και για τους δυσβάσταχτους φόρους. 3. Η αναφορά στους πρώτους θεούς σημαίνει, οτι η θρησκεία και γενικά η πίστη είχαν ήδη μετατραπεί σε εργαλείο καταπίεσης των λαϊκών μαζών από το θεοκρατικό, στην
πραγματικότητα φαραωνοκρατικό σύστημα.

Και ο Ινδουισμός έχει τον δικό του ιδιαίτερο „Μύθο της Χρυσής Εποχής“, αλλά ονομάζεται „Εποχή της Αλήθειας „ („satya yuga“) με το εξής περιεχόμενο: Οι άνθρωποι δεν είχαν αρρώστιες και δεν είχαν επιθυμίες. Επίσης δεν ήταν ανάγκη να εργάζονται σκληρά. Ζούσαν ειρηνικά, απλά και με αρετή. Αλλά ξαφνικά δημιουργήθηκε απληστία και οι άνθρωποι συσσώρευαν συνεχώς ιδιοκτησία. Έτσι έχει περατωθεί η „Χρυσή Εποχή“ και την έχει διαδεχθεί η „Μελαψή Εποχή“ („Εποχή Kali“). Εμφανίσθηκαν ο πόλεμος, οι ασθένειες, η φτώχια και η πείνα.

Είναι πολύ ενδιαφέρουν, ότι στην αρχαία Κίνα υπήρχαν διαφορετικές εκδοχές της „Χρυσής Εποχής”. Αυτό ήταν εξαρτημένο από τις διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις. Θεωρητικοί και πραγματιστές, ηθικολόγοι και ετατιστές, εκπρόσωποι του φυσικού δικαίου και άλλοι του θετικού δικαίου, φανατικοί υπερασπιστές και επίσης φανατικοί αντίπαλοι του κοινωνικού και του κρατικού συστήματος ήταν γενικά οπαδοί του μύθου της „Χρυσής Εποχής“.

Ο μεγαλύτερος θεωρητικός και φιλόσοφος της αρχαίας Κίνας Κονφούκιος διατύπωσε την άποψη, ότι στην εποχή των„αγίων“ βασιλέων Yao και Shun και των τριών δυναστιών Yü, Tang και Wu „επικρατούσε στον κόσμο κοινοκτημοσύνη… Ολοι έλεγαν την αλήθεια και ζούσαν μονιασμένα…Δεν υπήρχαν κλέφτες, ληστές, δολοφόνοι και εγκληματίες. Γι αυτό δεν έκλειναν τις εισόδους (των Πόλεων). Αυτή ήταν η εποχή της μεγάλης κοινωνίας“. Και ο μεγάλος αντίπαλος του Κονφούκιου, ο φιλόσοφος Mo zi έγραψε κάτι το παρόμοιο.

Ερμηνεία: 1. Και οι δύο είχαν τον σκοπό με οποιονδήποτε τρόπο να εξεύρουν μίαν επιβεβαίωση και γενική δικαιολόγηση της εκάστοτε διδασκαλίας και δη για τον Κονφούκιο το ουμανιστικό Shön και για τον Mo Zi την Jänai (αδελφοσύνη). Προσπαθούσαν να εξεύρουν τη σωστότητα της διαδασκαλίας σε επιτυχίες σε παρελθούσες εποχές. 2. Η αναφορά στο αρχαίο παρελθόν αντιτίθεται στην περαιτέρω εξέλιξη της κοινωνίας. Ταυτόχρονα όμως θα έπρεπε να επιτευχθεί μέσω της “μεγάλης κοινότητας“ του Κονφούκιου ή μέσω δημιουργία μίας κεντρικής και μεγάλης γραφειοκρατικής αυτοκρατορίας. 3. Και οι δύο ήταν δυσαρεστημένοι με τη χαοτική και αναρχική κατάσταση που επικρατούσε στην Κίνα. 4. Από τα αναφερθέντα τσιτάτα του
Κονφούκιου απορρέει το συμπέρασμα, ότι αυτός έχει ήδη διαπιστώσει την κυρία αιτία για πολλά κακά στην κοινωνία και δη την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Ο συνδυασμός με τη „μεγάλη οδό” (Αρχή του „Dau“) σημαίνει κατά τη γνώμη μου, ότι ο Κονφούκιος θεωρούσε τη κοινοκτημοσύνη ως ένα φυσικό φαινόμενο. Σε ό,τι αφορά αυτό, μπορούμε να διαπιστώσουμε στοιχεία μίας επιχειρηματολογίας υπό το νόημα του φυσικού δικαίου.

Και από τους δύο φιλόσοφους διαφέρει ο Laudse, ο οποίος αξιολογούσε ως αρχαιολάτρης την πολυθαυμασμένη αρχική κατάσταση ως  τη „Χρυσή Εποχή“: „ το μεγάλο Dau έχει απωλεσθεί -καλοσύνη και  τιμιότητα – εμφανιζόταν η εξυπνότητα- κατόπιν επικράτησε η μεγάλη υποκρισία -το σόϊ καταστράφηκε…-το κράτος διαλύθηκε λόγω της σύγχισης… „. Στο δέκατο κεφάλαιο του βιβλίου του συνιστούσε μίαν αφελή αγαθότητα: „ Καταργήστε την αγιοσύνη, απορρίψτε την εξυπνότητα-οι άνθρωποι θα κερδίσουν εκατό φορές περισσότερα – καταργήστε την καλοσύνη, απορρίψτε την εντιμότητα -οι άθρωποι παλι θα αγαπούν αλλήλους -καταργήστε την
επιδεξιότητα, απορρίψτε τη φιλοκερδία -δεν θα υπάρχουν πλέον κλέφτες και ληστές -γι αυτό να διδάσκετε στους ανθρώπους: Για την επιστροφή στην απλότητα και τη γνησιότητα- να θέλετε λίγο, να μην επιθυμήτε πολύ“.

Από το μεγάλο μίσος του κατά των καταπιεστών της πλειοψηφίας του πληθυσμού και κατά της απληστίας των κυβερνόντων στρωμάτων και από την αντίθεση με τις επικρατούσες συνθήκες δεν μπόρεσε όμως να εξαγάγει το λογικό συμπέρασμα της αλλαγής των συνθηκών μέσω μίας κοινωνικής επανάστασης. Αντί αυτού ζητούσε να βρει την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων στην επιστροφή στην παρελθούσα αρχική κατάσταση. Από αυτήν την τοποθέτηση βγάζουμε όμως το συμπέρασμα, ότι αυτός έχει απαρνηθεί την κοινωνική εξέλιξη. Με αυτή την αφελή τοποθέτηση δεν ήταν δυνατό να επιφέρει μεταλλαγές στην κοινωνία προς όφελος των λαϊκών μαζών, τα οποία εστιαζόταν κατά τα άλλα στο επίκεντρο της προσοχής του.

Από αυτόν διέφερε κατά πολύ ο πραγματιστής Han Fei, ένας εκπρόσωπος του δουλοκτητικού στρώματος των πόλεων. Το πιό σπουδαίο του επιχείρημα ήταν, ότι στη„ΧρυσήΕποχή“ οι νόμοι δεν ήταν απαραίτητοι.
Ο Han Fei γράφει τα εξής: “Στην αρχαιότητα δεν ήταν ανάγκη οι άνθρωποι να καλλιεργούν τη γή, γιατί μπορούσαν να φάνε τους σπόρους και τα φρούτα. Ουδείς προσπαθούσε να παράγει καταναλωτικά αγαθά, γιατί ο πληθυσμός ήταν μικρός και επικρατούσε αφθονία διατροφής. Δεν υπήρχαν συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπων, τα μέσα της τιμωρίας και της αναγνώρισης δεν ήταν γνωστά, Παντού επικρατούσαν ειρήνη
και τάξη „ Ο Χαν Φει  έχει καταβάλλει μεγάλη διανοητική προσπάθεια για να πείσει τους άλλους, ότι προς όφελος της ειρήνης και της τάξης είναι αυστηροί νόμοι απαραίτητοι.

Στην αρχαία Ελλάδα ο μύθος της „Χρυσής Εποχής“ εξέφραζε πρωτίστως τον πόθο των καταπιεζομένων και φτωχών να ζήσουν σε συνθήκες δικαιοσύνης. Οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων περί του δικαίου και της δικαιοσύνης είχαν τις ρίζες τους στην πίστη σε ανθρωπόμορφους θεούς. Εχοντας ως αφετηρία μίαν ισχυρή αυτοπεποίθηση ως άνθρωποι τολμούσαν να διαφοροποιούν μεταξύ των θεών, θεωρώντας το Δία ως τον μεγαλύτερο κακούργο κατά του ανθρωπίνου γένους. Εχουν διατυπώσει τη γνώμη, ότι στη „Χρυσή Εποχή“ οι άνθρωποι ζούσαν σε συνθήκες δικαιοσύνης, ενώ με την εξουσία του Δία έχει συντελεσθεί η μετάβαση σε συνθήκες ζωής, κάτω από τις οποίες η δικαιοσύνη έχασε την αξία της. Σύμφωνα με τον Ησίοδο δεν υπήρχαν στη „Χρυσή Εποχή“ούτε πόλεμος, ούτε βαρειά εργασία, ούτε φιλονικίες, ούτε επικίνδυνα θαλάσσια ταξίδια, ούτε ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ“.

Οι ταξικές αντιπαραθέσεις και η δυσαρέσκεια λόγω των επικρατουσών κοινωνικών συνθηκών στην Ελλάδα καθώς και στη Ρώμη ήταν και για άλλους φιλόσοφους και ποιητές λόγος, να στρέψουν την προσοχή τους στο δήθεν καλύτερο παρελθόν.Ο γνωστός Ρωμαίος ποιητής Publius Ovidius Naso περιέγραφε στις «Μεταμορφώσεις“ ( πρώτο Βιβλίο, στροφή 90) ιδιαίτερα σε σχέση με τις „Τέσσερες Εποχές“ και στα πλαίσια της Κοσμογονίας του τη „Χρυσή Εποχή ως εξής : „…Εκουσίως και χωρίς νόμο το ανθρώπινο γένος εξασκούσε δίκαιο και ήταν πιστό -Η τιμωρία και ο φόβος ήταν άγνωστα… -όλοι είχαν προστασία χωρίς δικαστή-… – δεν υπήρχε ούτε περικεφαλαία, ούτε ξίφος… -χωρίς πολέμους ήταν σίγουροι οι λαοί -χωρίς αλέτρι έβγαζε η Γή στάχυ.
Ποτάμι με γάλα και με μέλη…“ και παρακάτω: „Εμφανίσθηκαν όλες οι
φρικαλεότητες: εξαφανίσθηκαν η αιδώς, η πίστη και η αλήθεια -αντικαταστάθηκαν με απάτη και πανούργα κιβδηλότητα -υπουλότητα
, βία και πάθος για διοκτησία-… -Εμφανίσθηκαν ο πόλεμος… „.

Ο λυρικός ποιητής κάνει πολλές υπερβολές, ενώ ο Ποσειδώνιος είναι πιό ρεαλιστικός:
„Σε εκείνη την Χρυσή Εποχή οι σοφοί είχαν την εξουσία στα χέρια τους. Παρεμπόδιζαν τη βία και προστάτευαν τους αδύναμους“. Από αυτά τα λίγα λόγια του Ποσειδώνιου βγαίνει το συμπέρασμα, ότι στην εποχή του οι κυβερνήτες δεν είχαν σοφία και ασκούσαν βία κατά των λαϊκών στρωμάτων. Διαπιστώνουμε εκτός τούτου και ένα συναίσθημα της πνευματικής ανωτερότητας των σοφών έναντι των πολιτικών.

δημοσιευθέν μερικές φορές στη Καθημερινή (2012, 2017,  6.5.18)

από το βιβλίο μου:Παναγιώτης Δημητρίου Τερζόπουλος (Panos Terz): Εγκυκλοπαιδική και Κοινωνική Μόρφωση, Εκλαϊκευμένα: Θρησκεία, Ιστορία, Εθνολογία, Πολιτισμός, Γλωσσολoγία, Δεύτερος Τόμος (Enzyklopädische und Allgemeinbildung: Religion, Geschichte, Ethnologie, Kultur, Linguistik, Zweiter Band) , ISBN: 978-620-0-61339-4, Saarbrücken 2020, 284 σελίδες, σ.22.