Αξίες και Αξιοκρατία, Meritocracy, Μία συστηματική προσέγγιση στο θέμα

Η έννοια αξιοκρατία σε συνδυασμό με τις αξίες αναδεικνύει ως σύνθετο φαινόμενο κυρίως τις εξής διαστάσεις: γλωσσολογική, φιλοσοφική, ιστορική, θρησκευτική, εθνολογική και πολιτική.

Γλωσσολογική (ετυμολογική και σημασιολογική διάσταση)

Η έννοια αξιοκρατία στην ελληνική γλώσσα είναι ως προϊόν του αγγλικού πολιτισμού απλώς μετάφραση της αγγλικής λέξης meritocracy, η οποία αποτελείται από τη λατινική (meritum) και από την ελληνική λέξη -κρατία (Βλέπε Handwörterbuch Englisch/ Deutsch, hrsg. von A. Neubert und E. Gröger, Leipzig,1988, S.492).

Το meritum (από το ρήμα merere, mereo) σημαίνει επίτευξη ή και αξία και ήταν αντικείμενο ενασχόλησης ήδη εκ μέρους του Κικέρωνα (Cicero). Από μίαν επίτευξη απορρέει η απαίτηση για αναγνώριση και τιμές από την κοινωνία (Βλέπε K.E.Georges, Handwörterbuch, Lateinisch-Deutsch, Leipzig 1890, S. 1574).

Το ουσιώδες νόημα της meritocracy (μεριτοκρατία, αξιοκρατία) έγκειται στην εξουσία των ικανότατων υπό την έννοια των πιό άξιων ανθρώπων και κοινωνικών ομάδων με την καλύτερη κατάρτιση και τις μεγαλύτερες επιτεύξεις για όλη την κοινωνία (Βλέπε Duden, Das große Fremdwörterbuch, Mannheim, Leipzig et alt., S. 85). Δηλαδή το ανώτατο κριτήριο για τον άξιο άνθρωπο είναι οι συγκεκριμένες επιτεύξεις  του.

Κανονικά θα έπρεπε να περατωθεί η μελέτη σε αυτό το σημείο, αλλά μία ενασχόληση με τις αξίες είναι κατά τη γνώμη μου απαραίτητη, για να γίνει πιό κατανοητό, γιατί η έννοια meritocracy έχει εμφανισθεί στην Αγγλία, ενώ ακόμη και σήμερα τα γλωσσικά λεξικά των νεολατινικών (ρωμανικών) γλωσσών ( Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Πορτογαλλικά ), δηλαδή του ευρωπαϊκού Νότου, δεν την αναφέρουν expressis verbis.

Φιλοσοφική διάσταση

Η αξία (value, valeur, valor, valore) αποτελεί μίαν ιδιαίτερη πλευρά της σχέσης μεταξύ του υποκειμένου (άνθρωπος) υπό την ιδιότητα του κοινωνικού όντος και του αντικειμένου (φύση, κοινωνία), με την οποία γίνεται εμφανής η σημαντικότητα του αντικειμένου για τη ζωή του ανθρώπου στο σύνολό της και ιδιαιτέρως για την υλική και την πνευματική.
Τοιουτοτρόπως εμπεδώνονται ιδανικά ή δημιουργούνται αρχές και κανόνες που παίζουν καθοριστικό ρόλο για τον βασικό κώδικα συμπεριφοράς των ανθρώπων.

Σε γενικές γραμμές διαπιστώνουμε τις παρακάτω κατηγορίες αξιών: ηθικές, κοινωνικές, πολιτικές, εθνικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές και αισθητικές.

Ιστορική διάσταση

Κάθε κοινωνικό σύστημα είχε τις δικές του αξίες και πέραν τούτου ήταν και είναι περαιτέρω οι αξίες μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων στα
πλαίσια του ίδιου συστήματος διαφορετικές. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί στις αντιλήψεις των κορυφαίων φιλόσοφων στις προηγμένες κοινωνίες, όπως π.χ. στην αθηναϊκή.
Ενώ π.χ. ο Πλάτων ως εκπρόσωπος της δουλοκτητικής τάξης ενδιαφερόταν λίαν ιδεαλιστικά για „καθ εαυτού“ γενικές αξίες, ο υλιστής και δημοκράτης Δημόκριτος ήταν πιό συγκεκριμένος, ενώ οι κυνικοί φιλόσοφοι ως εκπρόσωποι του αρχαίου „προλεταριάτου“ σκέπτονταν πρωτίστως τις πρακτικές και υλικές ανάγκες των φτωχών κοινωνικών στρωμάτων. Αυτοί θεωρούσαν την εργασία ως υψίστη αξία !

Η ανερχόμενη αστική τάξη έχει διακηρύξει σχεδόν πανανθρώπινες αξίες, όπως π.χ. Liberte, Egalite, Fraternite (Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη), αλλά στην πραγματικότητα ήταν για αυτήν η ιδιοκτησία η υψίστη („sacree“: „καθαγιασμένη“) κοινωνική και πολιτική αξία, ενώ οι προλετάριοι προσπάθησαν ματαίως 100 έτη αργότερα μέσω της „Commune de Paris“ („Κομμούνα του Παρισιού“) να πραγματοποιήσουν τη δική τους ανώτατη αξία, την κοινωνική δικαιοσύνη, την οποία έχει επιδιώξει και „ Η Μεγαλη Σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτωβρίου“ το 1917, αλλά τελικά εξαφανίσθηκε το κομμουνιστικό κοινωνικοπολιτικό σύστημα και μαζί με αυτό οι ουτοπικές αξίες και ο βολονταρισμός του εσαεί.

Η αστική επανάσταση στη Γαλλία (1789) έχει διαμορφώσει τον citoyen (πολίτη), ο οποίος αναγνωρίζει αυτονοήτως την αλληλοσύνδεση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του και εκτός τούτου κατέχει κοινωνική, κρατική και νομική συνείδηση.
Η επιχειρηματική πρωτοβουλία είναι επίσης ένα προϊόν της αστικής επανάστασης. ΤΑ Βαλκάνια  όμως δεν έχουν βιώσει τέτοιες εξελίξεις, κάτι που έχει τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις.

Θρησκευτική διάσταση

Ανεξαιρέτως όλες οι παγκόσμιες θρησκείες έχουν διακηρύξει ως επί το πλείστον από
ανέκαθεν σημαντικές αξίες με ευεργετικές επιδράσεις επί των ανθρώπων. Η
ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία έχει π.χ. διδάξει καθοριστικές αξίες όπως τη φιλανθρωπία („αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν“), την αλληλεγγύη, την ευσπλαχνία και την ελεημοσύνη. Η πραγματικότητα ήταν και είναι αυτονοήτως διαφορετική, εν μέρει και αντίθετη.

Ο προτεσταντισμός ως πρακτική χριστιανική θρησκεία του κοινού νου και χωρίς συναισθηματισμό και μυστικισμό έχει εμπεδώσει και κάτι το σπουδαιότατο και δη την αγάπη προς την εργασία (εργατικότητα) ως ηθική αξία υψίστου επιπέδου κάθε πιστού: Ο πιστός χριστιανός έχει το ιερόν καθήκον να είναι εργατικός ή ένας καλός χριστιανός δεν επιτρέπεται να είναι τεμπέλης. Αυτό έχει αναμφιβόλως κοσμοϊστορική σημασία, γιατί το έχει ασπασθεί και εφαρμόσει σχεδόν η μισή Ευρώπη, η Βόρεια Αμερική και η Αυστραλία και έχει εισαχθεί στην πολιτική ζωή, στη λογοτεχνία καθώς και στην ευρωπαϊκή φιλοσοφία.

Αναφέρουμε μερικά παραδείγματα: Γερμανός ιδεαλιστής φιλόσοφος J.G. Fichte (18ος/19ος αι.): Η εργασία είναι „αυτοπραγμάτωση“ του ανθρώπου. Karl Marx: „Η εργασία είναι ο ήλιος, γύρω από τον οποίο περιστρέφονται όλα, ο άνθρωπος και η κοινωνία “. Αυτός όμως δεν έχει εργασθεί στο επάγγελμά του ποτέ ! August Bebel: „ Οι ακτίνες του ήλιου κάνουν ώριμους τους καρπούς της εργασίας μας„. Προτεστάντης ποιητής Georg Maurer: Η εργασία είναι „αυτοσυνάντηση“ του ανθρώπου.

Δεν είναι τυχαίο, που ο μεγαλύτερος Κοινωνιολόγος του πρώτου ήμισυ του 20ου αι. Max Weber, έχει έμμεσα συνδυάσει την εμφάνιση του καπιταλισμού με την προτεσταντική ηθική της εργασίας (Ιδέ το διεθνώς περίφημο βιβλίο του „Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus“).
O Calvinus (16ος αι.) έχει προσθέσει και τις εξής σκέψεις, οι οποίες επέδρασαν σημαντικά στον Εμπορικό Καπιταλισμό της Ολλανδίας και αργότερα στον Βιομηχανικό Καπιταλισμό (Βιομηχανική Επανάσταση) της Αγγλίας :

α) Είναι δυνατόν να εγκαθιδρύσουμε τη βασιλεία του θεού επάνω στη γη.

β) Ούτως ή άλλως θα εισέλθουν στον παράδεισο μόνον οι εργατικοί και ιδιαιτέρως αυτοί, οι οποίοι έχουν επιτεύξεις και πρωτίστως αποκτούν κέρδος.  Η επίτευξη κέρδους θεωρείται ως υψίστη αξία και αρχή για κάθε (καλβινιστή) προτεστάντη. Ηδη οι αρχαίοι Ρωμαίοι έλεγαν: “Salve lucrum”: “Ζήτω το κέρδος”. Τέτοιοι πιστοί βρίσκονται ήδη στα πρόθυρα του παραδείσου. Δηλαδή όλοι οι τεμπέληδες και ανεπιτυχείς από δική τους
υπαιτιότητα θα εισέλθουν στην κόλαση.
Ακόμη δύο θρησκείες έχουν αναγνωρίσει την εργατικότητα ως ανώτερη θρησκευτική αξία και δη ο Κονφουκιανισμός και οι Sikhs στη Βόρεια Ινδία.

Εθνολογική διάσταση

Εδώ εστιάζουμε την προσοχή μας στη νοοτροπία μερικών λαών, κάτι που έχει εξελιχθεί στα πλαίσια μίας μακράς διαδικασίας (Ιδε εδώ στο Μπλογκ μου τη μελέτη „Ελληνες και Γερμανοί, Εθνολογική σύγκριση“ και τη μελέτη „Deutsche und Griechen, Mentalität, Eine komparative Studie“).

Στη διαμόρφωση της νοοτροπίας έχουν συμβάλλει το κλίμα, οι συνθήκες βίου, η παράδοση, η θρησκεία κοκ. Φυσικά δεν είναι αναγκαίο να αναφέρουμε εδώ όλα τα καθοριστικά γνωρίσματα, αλλά μόνον αυτά, τα οποία έχουν άμεση σχέση με
το θέμα μας.

Δύο από τα βασικά γνωρίσματα του Νεοέλληνα είναι η απόλαυση της ζωής υπό το νόημα του ευδαιμονισμού και του ηδονισμού, κάτι που έχει εκλάβει στην περίοδο της Μεταπολίτευσης τερατώδεις μορφές και διαστάσεις και η αρχή της ήσσονος προσπάθειας, μία διπλωματική έκφραση για τη φυγοπονία (τεμπελιά).
Και τα δύο είναι ακριβώς το αντίθετο των προαναφερθέντων προτεσταντικών αρχών. Οι άλλοι λαοί της Νότιας Ευρώπης έχουν στην ουσία παρόμοιες αντιλήψεις περί της ζωής. Οπωσδήποτε δεν είναι τυχαίο, ότι στις γλώσσες μας λείπουν οι εκφράσεις „αγάπη στην εργασία“ και „αρχή της επίτευξης”, η οποία είναι η βάση της meritocracy (αξιοκρατίας).
Γενικά αναφέρονται και αόριστες ηθικές αξίες, όπως το ψυχικό σθένος, η ευψυχία, η αυτοπεποίθηση, το θάρρος και το κουράγιο (Βλέπε Λεξικόν Νέας Ελληνικής Γλώσσης, Παιδείας, 1ος τόμος. σελ. 1113).

Στις προτεσταντικές χώρες εφαρμόζονται ακόμη και σήμερα οι δύο βασικές αρχές του προτεσταντισμού καθώς και άλλες αξίες, όπως η νομοταγία, η αυτοπειθαρχία, η φερεγγυότητα, η συνείδηση της υπευθυνότητας και η προτεραιότητα του συμφέροντος του συνόλου έναντι του ατομικού συμφέροντος.

Ο Κονφουκιανισμός επισημαίνει μεταξύ άλλων ιδιαιτέρως την εργατικότητα, την πειθαρχία και την ανταγωνιστικότητα ως κινητήριες δυνάμεις για επιτυχίες στην κοινωνία. Δηλαδή οι οικονομικές και άλλες επιτυχίες της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Νοτίου Κορέα, του Ταϊβάν και εν τω μεταξύ και του Βιετνάμ, χώρες του Κύκλου Πολιτισμού του
Κομφουκιανισμού, έχουν ισχυρές εθνολογικές, θρησκευτικές και παραδοσιακές βάσεις.

Εθνική διάσταση

Από τον 19ο αι. θεωρούμε τον πατριωτισμό (φιλοπατρία), ο οποίος στηρίζεται σε μίαν υγιή εθνική συνείδηση ως μεγάλη αξία, γιατί αυτή είναι στενότατα συνυφασμένη με την ύπαρξη του έθνους . Η φιλοπατρία είναι η λογική προüπόθεση για να είναι κανείς κατόπιν διαλλακτικός έναντι άλλων εθνών ή και για του αριστερούς για να είναι διεθνιστές. Αλλά διεθνιστής χωρίς ιδίαν εθνική συνείδηση, αντιτίθεται στον κοινό νου και στους κανόνες της λογικής.

Από την φιλοπατρία απορρέουν όμως υποχρεώσεις έναντι της Πατρίδας ως σύνολο, ενώ ο λεκτικός και ανέξοδος πατριωτισμός των Ελληναράδων και ειδικά η πατριδοκαπηλία είναι κάτι το περιφρονητέο (Βλέπε στο Μπλογκ μου το άρθρο
„Πατριωτισμός, Φιλοπατρία“.

Πολιτική διάσταση

Σε ό,τι αφορά τις αξίες στην Ελλάδα, επικρατούσαν προ της Μεταπολίτευσης σε σύγκριση με άλλους λαούς της Νότιας Ευρώπης σχεδόν κανονικές καταστάσεις. Αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 80 άρχισε βαθμιαία η κατάπτωση και καταστροφή των παραδοσιακών αξιών με επιτελικό τρόπο. Αυτό που συνέβει έχει εκλάβει τις διαστάσεις ενός μεγάλου ηθικού, εθνικού και κοινωνικού εγκλήματος, γιατί είναι ακόμη χειρότερο και από την οικονομική καταστροφή.

Εγείρεται το ερώτημα, με ποιούς πολιτικούς και με ποιούς ανθρώπους θα συντελεσθεί η ανανέωση της Ελλάδας επάνω σε νέες υγιείς βάσεις, όταν λείπουν οι πιό σπουδαίες αξίες; Επί τη βάσει του „Κοινωνικού Συμβολαίου“ a la grec έχει εκμαυλισθεί ο ελληνικός λαός (Βλέπε στο Μπλογκ μου το αρθρο „ “Κοινωνικό Συμβόλαιο της αμοιβαίας διαφθοροποίησης“).

Φυσικά σημειώνονται και μερικές εξαιρέσεις, αλλά το γενικό κλίμα της ηθικής
κατάπτωσης είναι τόσο μεγάλο, που ακόμη και τώρα πολιτικοί παλαιοκομματικής κοπής επαναλαμβάνουν χωρίς αιδώ  για μικροπολιτικούς λόγους τα λάθη του παρελθόντος αποστέλλοντας τον περασμένο χρόνο στη Διεθνή Τράπεζα έναν άσχετο πολιτικό παλαιού τύπου, ο οποίος δεν εκπέμπει ούτε δυναμικότητα, ούτε ικανότητα, ούτε αντοχή, ούτε διανοητικότητα, ας ήταν και μερικές φορές υπουργός του ΠΑΣΟΚ.
Εν τω μεταξύ έκανε προ ολίγων εβδομάδων και η Ν.Δ. παρόμοια λάθη διορίζοντας άσχετους και ανίκανους συνταξιούχους  σε σημαντικές θέσεις φυσικά με παχυλούς μισθούς. Αυτά τα φαινόμενα είναι για τον απόδημο Ελληνισμό που ζει σε αξιοκρατικές κοινωνίες ακατανόητα, αδιανόητα, εμετικά και επαίσχυντα. Από ψυχολογική
άποψη προκαλούν σε μας απέχθεια και κάτι παραπάνω.

Οπωσδήποτε θα υπάρχουν νέοι πολιτικοί ή τεχνοκράτες με πολύ καλύτερες προüποθέσεις και με δυναμικότητα για μιά τόσο εξέχουσα θέση με τον ανάλογο μισθό. Αυτό που συνέβει, είναι μία Υβρις με το νόημα των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών
, γι αυτό όχι πολύ αργά θα έπεται η Νέμεσις και για τους υπεύθυνους πολιτικούς.

Συμπεράσματα

α) Στην ιστορία, παράδοση και κοινωνία της Ελλάδας  εδώ και 200 έτη λείπουν οι απαραίτητες προüποθέσεις για την πραγματική, που σημαίνει όχι για την λεκτική αξιοκρατία. Ακόμη χειρότερα: Δεν υφίσταται μία αξιοκρατική, αλλά μάλλον μία φαυλοκρατική , κλεπτοκρατική , εν μέρει και αλητοκρατική πολιτική παράδοση.

Οταν στην δεκαετία του  30 του 19ου αι.  η αγγλική κυβέρνηση ρώτησε τον ναύαρχο Gordon,τί γνώμη έχει περί των Ελλήνων πολιτικών που ήθελαν να λάβουν δάνειο από
την Αγγλία, αυτός έδωσε την εξής λίαν ενδιαφέρουσα απάντηση (τσιτάτο από μνήμη): Ισως εκτός από το πρωθυπουργό Ζαίμη, είναι όλοι οι άλλοι ψεύτες και κλέφτες !
Η τύχη των δανείων έχει δικαιώσει την αξιολόγηση του. Κάτι το ίδιο συμβαίνει κυρίως σε τριτοκοσμικές χώρες.

β) Η τοποθέτηση εκ μέρους της κυβέρνησης του κ.Χ. Παπουτσή στη Διεθνή Τράπεζα καθώς και ο διορισμός άχρηστων πάλαι πολιτικών σε σπουδαίες θέσεις είναι σύμφωνα με τα νεοελληνικά δεδομένα (καταστροφή των αξιών) κανονική μεν, αλλά
αντιτίθεται στις αξίες της προηγμένης Ευρώπης (Βλέπε στο Μπλογκ μου το άρθρο „Ευρώπη, Βορράς-Νότος, Ιστορία, Συγκριση“).

γ) Τοιουτοτρόπως επιβεβαιώνεται εκ νέου, ότι η Ελλάδα πολιτισμικά δεν ανήκει στην
προηγμένη Ευρώπη, αλλά στα αιωνίως καθυστερημένα Βαλκάνια, εν μέρει και
στην Ανατολή, όπου δεν υφίστανται ούτε το άτομο ούτε ο συνειδητός πολίτης, γι αυτό ευδοκιμούν η ρουσφετολογία, ο εγωϊσμός, η οικογενειοκρατία, η διαφθορά, η αναξιοκρατία και φαυλοκρατία, εν μέρει και η κλεπτοκρατία ( Βλέπε στο Μπλογκ μου τα άρθρα “Διαφθορά, Νότια Ευρώπη”, ,„Ελλάς, Ανατολή ,Δύση“, και„Νεοέλληνας, Βαλκανοανατολίτης“).
Παρατήτηση: Αυτά που γράφω για την Ελλάδα ισχύουν για όλες τις βαλκανικές χώρες.

Δημοσιευθέν απο το 2013 συχνά στην Καθημερινή (26.5.16) και στο Βήμα

επίσης στο βιβλίο μου Παναγιώτης Δημητρίου Τερζόπουλος, Εγκυκλοπαιδική και Κοινωνική Μόρφωση, Εκλαϊκευμένα: Φιλοσοφία, Διεθνές Δίκαιο, Διεθνείς Σχέσεις, Πολιτολογία, Πρώτος Τόμος , ISBN: 978-620-0-61337-0, Saarbrücken 2020, 289 σελ., σ.95 φφ.

—————————————

Αξίες, Απλουστεύσεις

Ορισμός : Αξίες
Από φιλοσοφική άποψη πρόκειται για μία σχέση μεταξύ του υποκειμένου και του αντικειμένου , με την οποία εκφράζεται η σημαντικότητα αντικειμένων, γεγονότων κτλ. για την ζωή του ανθρώπου.
Στην ουσία τους είναι ιδεώδη ή ηθικές αρχές , οι οποίες αφορούν και ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων καθώς και μεταξύ ατόμων και κοινωνίας.

Εκτός τούτων υφίστανται και άλλες αξίες, όπως π.χ. οι εθνικές ( φιλοπατρία ), οι κοινωνικές ( νομοταγία, ευγένεια , εργατικότητα, ανεκτικότητα, διαλλακτικότητα, σεμνότητα , συμβιβασμός κτλ.) , οι αισθητικές (αρμονία, συμμετρία ) και οι θρησκευτικές ( πίστη, αγάπη προς τους συνανθρώπους, αλληλεγγύη κ.ο.κ.).

Πρωτίστως σε τέτοιες αξίες βασίζεται η ανθρώπινη προσωπικότητα. Τις έχω βιώσει κάτω από άκρως δύσκολες συνθήκες ( εμμφύλιος, φτώχεια, πείνα, δυστυχία) και όμως στο νόημά τους έχει διαμορφωθεί ο χαρακτήρας μου και έχουν δημιουργηθεί οι απαραίτητες πολυποίκιλες προϋποθέσεις για μελλοντικές επιτυχίες στο εξωτερικό. Περίπου τα ίδια θα έγραφαν και άλλοι της γενιάς μου , ιδιαιτέρως τα πρώην φτωχόπαιδα.

Με έντονη ανησυχία διαπίστωνα ήδη στις αρχές της δεκαετίας του 80, ότι σχεδόν όλες οι παραδοσιακές αρχές έχουν πεταχθεί στην κάλαθο των αχρήστων και έχουν αντικατασταθεί με τελείως διαφορετικές αξίες στο νόημα του homo oeconomicus και του homo consumens , όλα επι τη βάσει αστρονομικών χρεών του ξεχαρβαλωμένου κράτους και μίας εικονικής ευημερίας με όλα τα επακόλουθα , όπως η αρπαχτή, το όργιο της διαφθοράς όλων, από τους πολιτικούς έως στους απλούς πολίτες.

Παραφράζω τον Πρωταγόρα: „ Πάντων χρημάτων μέτρον εστί νεόπλουτος “. Εννοούμε πρωτίστως αυτό το ημιπολιτισμένο , ημιαμόρφωτο και ημιαγράμματο όν ως υπουργό, βουλευτή, νομάρχη κτλ. Τα αδιάντροπα , διεφθαρμένα , νομοκλαστικά και νομομηδενιστικά  έχουν καταστρεψει ολοσχερώς την Πατρίδα μας.

Δημοσιευθέν από τον Ιούλιο 2013 συχνά στην Καθημερινή   καθώς και στο Βήμα (ηλεκτρονική έκδοση ).