Χαρακτηριστικά στοιχεία της Νοοτροπίας των Βαλκανικών Λαών
Αφετηρία: Αντικατοπρισμός της αντικειμενικής πραγματικότηταςχωρίς μύθους, αυταπάτες και φαντασιοπληξίες. Οι Βαλκανικοί Λαοί αναδεικνύουν μερικά κοινά ιδιαίτερα γνωρίσματα, τα οποία έχουν διαμορφώσει τον βασικό κώδικα συμπεριφοράς τους (νοοτροπία).
1. Οι Βαλκανικοί Λαοί δεν έχουν βιώσει την Αναγέννηση. Πιο αρνητικό είναι το γεγονός, ότι αυτοί δεν είχαν τον κοσμοϊστορικό Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Αυτό σημαίνει συγκεκριμένα, ότι στα Βαλκάνια η κριτική σκέψη δεν μπόρεσε να εξελιχθεί, και ότι δεν έχει λάβει χώραν η Αστική Επανάσταση, η οποία είναι στην εξελιγμένη Ευρώπη στενά συνυφασμένη με τις αστικές ελευθερίες και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλες επιτεύξεις της Αστικής Επανάστασης όπως π.χ. το δημοκρατικό σύνταγμα και η διάκριση των εξουσιών έχουν μεν παραληφθεί, αλλά έλλειπαν οι ανάλογες και απαραίτητες οικονομικές, πολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές προϋποθέσεις. Πέραν τούτου δεν μπόρεσε να δημιουργηθεί μία σωστή αστική τάξη.
Ας αναφέρουμε και το αστικό κράτος, το οποίο κανονικά στηρίζεται στον citoyen (πολίτη) που σημαίνει, ότι αυτός έχει μία κρατική συνείδηση, δηλαδή θεωρεί το κράτος ως κάτι το δικό του. Ενας άλλος πυλώνας του αστικού κράτους είναι η νομική συνείδηση του πολίτη μεβτην σημασία, ότι αυτός σέβεται και τηρεί τους νόμους και εκτός τουτου αναγνωρίζει την άμεση αλληλουχία δικαιωμάτων και καθηκόντων. Ολα αυτά είναι στην παράδοση των Βαλκανικών Λαών άγνωστα. Αυτοί ξέρουν αποκλειστικά τα δικαιώματά τους και έχουν πάντα απαιτήσεις έναντι του κράτους, το οποίο αντιμετωπίζουν συνήθως ως κάτι το εχθρικό.
2. Η Εικόνα του Ανθρώπου των Βαλκανικών Λαών έχει διαμορφωθεί στην προκαπιταλιστική εποχή, όταν επικρατούσε ένα καθυστερημένο αλλά πανίσχυρο αγροτικό κοινωνικό και οικονομικό σύστημα με μεσαιωνικά υπολείμματα. Το χωριό, η οικογένεια, οι συγγενείς, οι φίλοι ίσως και πρόσωπα κοινών πολιτικών αντιλήψεων έχουν επηρεάσει καθοριστικά τα συμφέροντα και τον βασικό κώδικα συμπεριφοράς του.
Αυτός ο μικρόκοσμος είχε ως συνέπεια να μην εμφανισθεί το άτομο με τέτοια χαρακτηριστικά στοιχεία όπως κοινωνική συνείδηση, αίσθηση του κοινού καλού και συνείδηση της κοινωνικής υπευθυνότητας. Ετσι ο μέσος άνθρωπος στα Βαλκάνια είναι το πολύ ο Ενας μεταξύ άλλων, αλλά όχι ένα άτομο, το οποίο είναι η conditio sine qua non (η τελείως απαραίτητη προϋπόθεση) για την διάπλαση του citoyen. Ο Βαλκάνιος ως μη άτομο δεν κατέχει ατομικότητα μεν, αλλά αντί αυτού αναδεικνύει έναν υπερτροφικό εγωϊσμό. Επομένως η σκέψη περί το κοινόν καλόν του είναι άγνωστη. Τοιουτοτρόπως γίνεται πιο αντιληπτό, ότι ο Βαλκάνιος πολιτικός σε γενικές γραμμές δεν σκέφτεται το γενικό συμφέρον αλλά πρωτίστως το δικό του συμφέρον καθώς και των συγγενών, των γνωστών και των φίλων του.
Ομως έτσι ο δρόμος προς ένα από τα χειρότερα καρκινώματα στις βαλκανικές κοινωνίες, την διαφθορά με πρωταγωνιστές τους Ρουμάνους είναι ορθάνοιχτος. Ενώ η διαφθορά στις εξελιγμένες ευρωπαϊκές κοινωνίες ιδιαιτέρως σε τέτοιες με προτεσταντική παράδοση αποτελεί εξαίρεση, αυτή είναι στα Βαλκάνια κανόνας. Με την πάροδο του χρόνου επί δεκαετίες έχει στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων από το ένα μέρος και των πολιτικών από το άλλο μέρος διαμορφωθεί ένα contrat social (κοινωνικό συμβόλαιο) α λα Μπάλκαν της αμοιβαίας διαφθοροποίησης (do ut des: δίδω και δίδεις) ως σταθερός και καθοριστικός κοινωνικός κανόνας.
3. Οι Βαλκανικοί Λαοί είναι εκτός από τους Αλβανούς και τους Βοσνίους (μωαμεθανοί) στην πλειονότητα ορθόδοξοι χριστιανοί. Επί αιώνες έχουν θετικά (γλώσσα, εθνική ταυτότητα), όμως και πολύ αρνητικά επηρεασθεί εκ μέρους του ορθόδοξου κλήρου, ο οποίος είναι λόγω της μεσαιωνικής μεταφυσικής και του ισχυρότατου μυστικισμού γνωστός ως πολύ οπισθοδρομικός και σε αφάνταστο βαθμό καθυστερημένος. Ακριβώς αυτός ο κλήρος έχει αμέσως ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση τοποθετηθεί με μέγιστο μίσος κατά των ανθρωποκεντρικών και ατομοκεντρικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διακηρύττει αιωνίως ένα μεσαιωνικό και παρωχημένο θεοκεντρισμό και προωθεί με όλες τις δυνάμεις την θρησκευτική δεισιδαιμονία. Εν ολίγοις, ο ορθόδοξος κλήρος έχει εγκληματικά εμποδίσει την διαμόρφωση ενός ατόμου με αυτοπεποίθηση και κριτική σκέψη.
4. Πάνω από τετρακόσια έτη οι χριστιανικοί λαοί αναστέναζαν κάτω από τον σκληρό ζυγό των μωαμεθανών κατακτητών, και έτσι αυτοί έχουν αποκοπεί από τις κοσμοϊστορικές οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην ελεύθερη Ευρώπη. Νηφάλια μπορεί κανείς να διαπιστώσει, ότι ακόμη και ο βασικός κώδικας, δηλαδή η νοοτροπία των Βαλκανικών Λαών αναδεικνύει μερικά στοχεία της ανατολικής, σε αυτήν την περίπτωση της τουρκικής νοοτροπίας σε τέτοιο βαθμό που μερικοί ιστορικοί και κοινωνιολόγοι μιλούν περί μία βαλκανοανατολίτικη νοοτροπία. Ακόμη και σήμερα οι μεγάλες πολιτισμικές διαφορές μεταξύ περιοχών κάτω από την τουρκική εξουσία (π.χ. Σερβία, Ελλάδα) από το ένα μέρος και περιοχές κάτω από την εξουσία εξελιγμένων κρατών (π.χ. Αυστρία στην Σλοβενία και στην Κροατία, Ενετία στα Ιονικά Νησιά) από το άλλο μέρος είναι οφθαλμοφανείς.
5. Κατά την διάρκεια του νικητήριου αγώνα κατά των Τούρκων κατακτητών εχει διαμορφωθεί στους Βαλκανικους Λαούς μία ισχυρή εθνική συνείδηση, η οποία έχει ύστερα από την απελευθέρωση συστηματικά περαιτέρω προωθηθεί. Αλά δυστυχώς αυτοί οι λαοί έχουν παραμελήσει την εξέλιξη και μίας κρατικής συνείδησης, χωρίς την οποία δε είναι δυνατό να λειτουργήσει επιτυχώς ένα σύγχρονο κράτος. Εχω ήδη προ ετών σε πολλά ειδικά σχόλια περί των ζητημάτων της νοοτροπίας στον ελληνικό τύπο ονομάσει αυτό το φαινόμενο ολέθριο «λάθος τοκετού». Οι Βαλκάνιοι είναι διατεθειμένοι να αγωνισθούν, ακόμη και να πεθάνουν για το έθνος ή την πατρίδα τους, αλλά τους είναι άγνωστο, ότι έχουν έναντι του κράτους και άλλα καθήκοντα και υποχρεώσεις. Η τοποθέτηση έναντι του κράτους είναι αδιαφορη έως εχθρική. Επομένως δεν είναι τυχαίο που στις γλώσσες των Βαλκανικών Εθνών οι έννοιες κρατική συνείδηση, νομική συνείδηση, φορολογική και περιβαλλοντική συνείδηση λείπουν.
6. Οι περισότεροι Βαλκανικοί Λαοί είχαν την τραγική ατυχία να βιώσουν επί δεκαετίες τον «Υπαρκτό Σοσιαλισμό» που σημαίνει, οτι ζούσαν σε ένα ολοκληρωτικο σύστημα χωρίς δημοκρατία, ελευθερίες και ανθρώπινα δικαιώματα. Ιδιαιτέρως η Αλβανία έχει μετατραπεί σε μία τεράστια φυλακή. Κάτω από τόσο δυσχερείς συνθήκες αυτονοήτως η εξέλιξη του ελεύθερου ατόμου, του πολίτη με αυτοπεποίθηση, το ταλέντο της οργανωτικότητας, η ατομική πρωτοβουλία και το πνεύμα του ελεύθερου επιχειρηματία δεν ήταν δυνατή.
Στο πεδίο των ηθικών αξιών έχει συμβεί κάτι το λίαν ολέθριο και δη η τελεία καταστροφή όλων των παραδοσιακών ηθικών κανόνων. Υστερα από την κατάπτωση του «Σοσιαλισμού» με τις δικές του «αξίες» έχει δημιουργηθεί σε τέτοιο βαθμό ένα αξιακό κενό, το οποίο θα μπορούσαμε δικαίως να χαρακτηρίσουμε ως ηθική και αξιακή εξαθλίωση. Παραδείγματα γι αυτήν την κατάντια είναι η μαζική εκπόρνευση γυναικών, μία τρομερή ασυνειδησία και περιφρόνηση του ανθρώπου εκ μέρους των δήθεν πολιτικών και οικονομικών ελίτ. Και σε αυτό το δυσάρεστο πεδίο η Ρουμανία έχει τα πρωτεία, η Βουλγαρία έπεται.
Στην πάροδο αιώνων έχουν διαμορφωθεί στους Βαλκανικούς Λαούς σε γενικές γραμμές, παρ όλες τις υπάρχουσες διαφορές τα κάτωθι χαρακτηριστικά στοιχεία της νοοτροπίας:
α) Θετικά: αγάπη στην ελευθερία, πατριωτισμός, εθνική συνείδηση, φιλότιμο, υπερηφάνεια, υπερεξελιγμένο οικογενειακό αίσθημα και σεβασμός των ηλικιωμένων.
β) Αρνητικά: ισχυρή τάση σε απειθαρχία, υποανάπτυκτη αντοχή, όχι έντονη αγάπη στην εργασία, υποανάπτυκτη δυναμικότητα, ουδέν κοινόν καλόν (γενικό συμφέρον), συγκρουσιασμός προσωπικά και σε επίπεδο κοινωνίας και στην πολιτική, πρωτόγονη επιδειξη πλούτου (ανατολίτικο), προτεραιότητα του αισθήματος έναντι της λογικής (ανατολίτικο), υπεραναπτυγμένος σουρεαλισμός (ανατολίτικο), σύγχιση των επιθυμιών και ονειρώσεων με την πραγματικότητα (ανατολίτικο), πολλά λόγια αλλά ελάχιστη πραγματοποίηση, αρρωστημένη τάση σε καχυποψίες (ανατολίτικο), άκρως υποανάπτυκτο ταλέντο διοργάνωσης, επιπολαιότητα και τσαπατσουλιά προσωπικά και σε επίπεδο κράτους, πρωτοφανής διαφθορά ως κανόνας βίου, αρρωστημένος υπερεθνικισμός, απόρριψη της κριτικής (ανατολίτικο), τελεία έλλειψη της αυτοκριτικής (ανατολίτικο), έλλειψη της υπευθυνότητας έναντι κοινωνίας και κράτους (ανατολίτικο), πρόσαψη της ευθύνης για αποτυχίες σε άλλους σε προσωπικό και εθνικό επίπεδο (ανατολίτικο), τελεία έλλειψη της αλληλοεξάρτησης δικαιωμάτων και υποχρεώσεων έναντι της κοινωνίας και του κράτους.
Συμπεράσματα: α) Οι Βαλκανικοί Λαοί είναι μεν καθ οδόν προς την υπερεξελιγμένη Ευρώπη, αλλά χρειάζονται ακόμη μερικές δεκαετίες για να πραγματοποιήσουν τον σκοπό τους. β) Η συμμετοχή των Βαλκανικών κρατών ήταν και είναι ακόμη εκτός από την Ελλάδα ένα μεγάλο λάθος.
Δημοσιευθέν στα Γερμανικά : Die Zeit (11.1.19) , Süddeutsche Zeitung Facebook (12.1.19, 9.3.19, 30.5.19), Tagesspiegel (28.1.19) ,Neue Zürcher Zeitung Facebook (7.2.19, 28.5.19), Wiener Zeitung Facebook (15.5.19)