Λατινοαμερικάνικη νοοτροπία, κύρια χαρακτηριστικά, μια συστηματική θεώρηση
Για την καλύτερη κατανόηση των λαών της Λατινικής Αμερικής, είναι απαραίτητο να φωτιστεί το ιστορικό, εθνολογικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο που εκφράζει μια σειρά από κοινά σημεία σε όλη τη Λατινική Αμερική:
1. Αυτά τα τεράστια εδάφη κατακτήθηκαν με μεγάλη βιαιότητα από τους Ισπανούς Conquistadores (κατακτητές) και κυριολεκτικά εκμεταλλεύτηκαν επί αιώνες.
2. οι γυναίκες των ιθαγενώνπληθυσμών βιάστηκαν μαζικά (ακόμη και σήμερα ο βιασμός θεωρείται peccadillo), δημιουργώντας έναν μικτό πληθυσμό. Σε αυτό προστέθηκαν οι Αφρικανοί σκλάβοι, οι οποίοι επίσης αναμείχθηκαν με τους ιθαγενείς, τους λευκούς και τους mestizos. Έτσι, στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, εκτός από τους ιθαγενείς, τους λευκούς και τους Αφρικανούς εκπροσώπους, μπορούμε να βρούμε μιγάδες, mestizos (μείγμα ιθαγενών και λευκών), μιγάδες (μείγμα λευκών και Αφρικανών) και διάφορες προσμίξεις μεταξύ των διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σταδιακά κατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων.
Στην ανεπίσημη, αλλά πραγματική κοινωνική πυραμίδα, οι λευκοί βρίσκονται στην κορυφή, ακολουθούμενοι από τους μιγάδες, μετά από τους mestizos και στην τελευταία θέση οι απόγονοι των ιθαγενών. Μόνο στο Μεξικό οι mestizos κατατάσσονται πάνω από τους Αφρικανούς. Από αυτή την κοινωνική πυραμίδα μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι, από εθνολογική άποψη, η κοινωνία είναι διαιρεμένη εδώ και αιώνες.
Υπάρχει ένας άλλος διαχωρισμός που είναι ακόμη μεγαλύτερος και πιο καταστροφικός: μεταξύ της πλειοψηφίας των φτωχών ανθρώπων, ιδίως των campesinos (αγροτών), από τη μία πλευρά, και της ολιγαρχίας, που αποτελείται κυρίως από latifundistas (μεγαλογαιοκτήμονες), μεγαλοεμπόρους, ανώτερους δημόσιους υπαλλήλους και αξιωματούχους, και σε ανεπτυγμένες χώρες όπως η Βραζιλία, βιομηχάνους, από την άλλη. Η μεσαία τάξη είναι σχετικά αδύναμη ή και ανύπαρκτη. Κατά τα άλλα προσπαθεί να ενταχθεί στην ολιγαρχία.
4. Τα εδάφη της Λατινικής Αμερικής δεν αποικίστηκαν ακριβώς από τις πιο ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες (Ισπανία και Πορτογαλία), οι οποίες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. En passant, θα πρέπει να αναφερθεί ότι και οι δύο χώρες κυβερνήθηκαν από δικτατορίες για δεκαετίες. Αντίθετα, η Βόρεια Αμερική ενίοτε αποικίστηκε από τις ευρωπαϊκές ελίτ, οι οποίες μάλιστα δημιούργησαν τη σημερινή υπερδύναμη, τις ΗΠΑ.
5. Η καθολική εκδοχή του χριστιανισμού επιβλήθηκε με τη βία στους αυτόχθονες πληθυσμούς, αλλά βασικές ηθικές αρχές όπως η αγάπη για την εργασία και η αρχή της επίτευξης δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες στον καθολικισμό. Ακριβώς αυτές οι ηθικές και θρησκευτικές αρχές αποτελούν τη σταθερή γενική βάση για την ταχεία ανάπτυξη των ΗΠΑ, οι οποίες λειτουργούν ως μαγνήτης για τους Λατινοαμερικανούς.
6. Οι λαοί της Λατινικής Αμερικής δεν έχουν βιώσει την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό (ατομική, ελεύθερη, λογική και κυρίως κριτική σκέψη, απελευθέρωση από τις θρησκευτικές δεισιδαιμονίες) και κυρίως την αστική επανάσταση με τα κοσμοϊστορικά επιτεύγματά της, όπως ο citoyen (πολίτης), η δημοκρατία, το σύγχρονο κράτος, οι ελευθερίες των πολιτών και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου, η κρατική συνείδηση και η νομική συνείδηση των πολιτών.
Οι Λατινοαμερικανοί απελευθερώθηκαν από την ισπανική αποικιοκρατία σε έναν καθαρά εθνικό αγώνα για ανεξαρτησία υπό την ηγεσία του Βενεζολανό Σιμόν Μπολίβαρ (σημειώστε το πλήρες όνομα : Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Ponte Palacios y Blanco) που ονομαζόταν σε όλη τη Λατινική Αμερική “El Libertador” (“Ο Απελευθερωτής”), ήταν, παρεμπιπτόντως, μεγαλογαιοκτήμονας και ιδεολογικά υποστηρικτής της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά η προτίμησή του ήταν κυρίως στον τεκτονισμό, δηλαδή αφηρημένη δικαιοσύνη, όχι συγκεκριμένη κοινωνική δικαιοσύνη. Τα ανεξάρτητα κράτη που προέκυψαν πριν από περίπου διακόσια χρόνια αντέγραψαν επιμελώς το γαλλικό σύνταγμα και τους νόμους, αλλά δεν υπήρχε η παραμικρή πολιτική, κοινωνική και, κυρίως, οικονομική βάση γι’ αυτό. Εν ολίγοις, η βάση δεν αντιστοιχούσε στην εποικοδόμημα. Το αδιανόητο είναι ότι αυτές οι χώρες έχουν τα πιο εκτενή συντάγματα στον κόσμο, τα οποία όμως δεν υλοποιούνται.
7. Δεν είναι επομένως τυχαίο ότι οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής δεν έχουν σωστά λειτουργικά κράτη και δικαστήρια και, στο σύνολό τους, δεν έχουν αναπτυγμένη δημοκρατία. Κυβερνώνται από δικτάτορες ή από αυταρχικά καθεστώτα. Η διαφθορά είναι ένα “γενετικό ελάττωμα” στο DNA αυτών των κρατικών δομών.
8. Υπό τις προαναφερθείσες συνθήκες στην πολυπλοκότητά τους, έχει προκύψει ένα ιδιόμορφο βασικό πρότυπο συμπεριφοράς (νοοτροπία), το οποίο έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
α) Αίσθημα προ της λογικής, κάτι το διεθνώς γνωστό ως “surrealismo latinoamericano” (“λατινοαμερικανικός συναισθηματισμός”), δηλαδή έντονη σύγχυση των ευσεβών ονείρων με την πραγματικότητα. Αυτό εκφράζεται εύστοχα στο μιούζικαλ “Evita”: “Son ilusiones νo son soluciones” : “είναι ψευδαισθήσεις, δεν είναι επιλύσεις”.
β) Πολλά λόγια και λίγες πράξεις, επειδή τα λόγια θεωρούνται σχεδόν αυτοσκοπός.
γ) Έλλειψη πειθαρχίας και αυτοπειθαρχίας, σύγχυση της ελευθερίας με την αναρχία.
δ) Απολαμβάνοντας τη ζωή και, αν είναι δυνατόν, με ελάχιστη εργασία και μηδαμινή προσπάθεια. Υπενθυμίζεται ότι μετά από λίγα μόλις χρόνια “σοσιαλισμού”, ο Φιντέλ Κάστρο αισθάνθηκε υποχρεωμένος να ψηφίσει νόμο περί την καταναγκαστική εργασία.
ε) Ανεπαρκώς ανεπτυγμένες ιδιότητες, όπως οργανωτικό ταλέντο, συστηματικότητα, μεθοδολογία, δυναμικότητα,αποτελεσματικότητα, βούληση, υπομονή και, πάνω απ’ όλα, επιμονή.
στ) Έλλειψη δημόσιου πνεύματος και ευθύνης απέναντι στην κοινωνία. Οι άλλοι κατηγορούνται για τις δικές τους αποτυχίες.
ζ) Υποανάπτυκτο αίσθημα δικαιοσύνης, αλλά υπερεξελιγμένο “αίσθημα δικαιοσύνης”, το οποίο αυτονοήτως ερμηνεύεται εξαιρετικά υποκειμενικά και σχεδόν βολονταριστικά.
Αλλά όταν οι Λατινοαμερικανοί σπουδάζουν σε χώρες με προτεσταντική παράδοση, προσαρμόζονται εκεί και είναι σε θέση να αποδώσουν άριστα. Είχαμε εξαιρετικές εμπειρίες από αυτή την άποψη.
Αυτή η νοοτροπία μπορεί να είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο οι Λατινοαμερικανοί ήταν, και ίσως εξακολουθούν να είναι, εύκολη λεία για τους πραγματιστές και δυναμικούς Βορειοαμερικανούς εδώ και δεκαετίες.
9. Μέχρι τον πρόεδρο Κλίντον, οι ΗΠΑ θεωρούσαν τις χώρες της Λατινικής Αμερικής ως προαύλιο και σφαίρα επιρροής (π.χ. Δόγμα Μονρόε). Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες οργάνωναν πραξικοπήματα (“επαναστάσεις”), εναντίον δυσάρεστων κυβερνήσεων και ακόμη και κατά τη διάρκεια εσωτερικών συγκρούσεων η αμερικανική κυβέρνηση ζητούσε βοήθεια από τους “εξεγερμένους” και στη συνέχεια έθετε τους “πεζοναύτες” εν κινήσει.
10. Στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, οι στρατιωτικοί ηγέτες συχνά κυβερνούσαν, ανέβαιναν πραξικοπηματικά στην εξουσία, αλλά δεν ήταν ούτε πρόθυμοι ούτε ικανοί να λύσουν τα πολυάριθμα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα. Διαφορετικά, οι αριστεροί λαϊκιστές εναλλάσσονται με τους δεξιούς λαϊκιστές, οι οποίοι έχουν κάποια κοινά στοιχεία: Surrealismo latinoamaricano, αδυναμία συμβολής στην επίλυση προβλημάτων και έλλειψη ικανότητας σωστής οργάνωσης της οικονομίας.
Prof.i.R., Dr., Dr.sc., Dr.habil, Panos Terz, Leipzig, Cali, Prof. Dr. Eduardo Pastrtana, Cali, Bogota, Dr. Mario Arroyave, Cali, Frankfurt
Αναδημοσίευση απο: Panos Terz, Völkerrecht und Internationale Beziehungen, Populärwissenschaftlich, ISBN: 978-620-0-44645-9, Saarbrücken 2020,
Zeit (8.6.20, 5.7.21), Berliner Zeitung (8.8.22), Neue Zürcher Zeitung (23.11.22)