Δικαιοσύνη, Σουμερία, Κίνα, Ελληνες,Φιλόσοφοι (Πλάτων, Αριστοτέλης), Κινέζοι Φιλόσοφοι, Ευρωπαίοι Φιλόσοφοι

Αντιπαράθεση με Χρήστο Γιανναρά ( Αρθρο στην ηλεκτρονική έκδοση της Καθημερινής, 29.12.13)

Εγείρονται πολλά ερωτήματα. Εδώ αναφέρουμε μόνο τα σημαντικότερα:
α) Περί ποιάς Δικαιοσύνης  γίνεται στο άρθρο λόγος; Περί της υποκειμενικής ή περί της αντικειμενικής; Περί της οικονομικοκοινωνικής, της ηθικής ή της νομικής;
β) Ποιός και με ποιά κριτήρια προσδιορίζει το περιεχόμενο της Δικσαιοσύνης.;
γ) Ποιοί θα μπορούσαν να είναι υποκείμενα και ποιοί αντικείμενα της Δικαιοσύνης;
Περί της Δικαιοσύνης

Υποκειμενική Δικαιοσύνη: Πρόκειται για μίαν αρετή, για μία γενική τοποθέτηση του ανθρώπου που σημαίνει, ότι αυτή είναι η βασική αρετή, η οποία επιδρά επί όλων των άλλων αρετών και έτσι προσδιορίζει τον βασικό κώδικα συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, ο οποίος ζει επί τη βάσει αρετών. Υπό αυτή την έννοια η Δικαιοσύνη αποτελεί  ένα βασικό όρο της χριστιανικής Θεολογίας και Φιλοσοφίας και έγκειται στην υπακοή του πιστού χριστιανού στη βούληση του Θεού που είναι ο μόνος νόμος της βούλησης και των πράξεών του.

Αντικειμενική Δικαιοσύνη: Πρόκειται για μίαν ιδέα ή για μίαν αρχή ως κριτήριο αξιολόγησης κανόνων (συνταγμάτων, νόμων και κοινωνικών κανόνων), ενεργειών και πράξεων απλών πολιτών ή και πολιτικών.
Εδώ εγείρονται δύο ερωτήματα:

α) Πως είναι δυνατόν να αποδοθεί σε κάθε άνθρωπο το δίκιο του; Εδώ προκύπτει το πρόβλημα της κοινωνικής ισότητας.

β) Πως μπορούμε να θεωρήσουμε ηθικούς και νομικούς κανόνες συμπεριφοράς ως δίκαιους, ακόμη αν και αυτοί αντιτίθενται στην κατά τη γνώμη μας ηθική μας βούληση; Οι κανόνες εκφράζουν την γενικότητα (Ιδέ J. Mittelstraß (Edit., Enzyklopädie, Philosophie und Wissenschaftstheorie, vier Bände, Mannheim, 2004, Band 1, S. 745/746).

Αυτά τα ερωτήματα έχουν απασχολήσει μερικούς αρχαίους φιλόσοφους, ιδιαιτέρως τον Αριστοτέλη.
Εχουμε αποδείξει σε ένα  συγκριτικό σύγγραμμα, ότι στη Μέση Ανατολή, όπου έχουν δημιουργηθεί οι πρώτοι μεγάλοι πολιτισμοί της ανθρωπότητας, η Δικαιοσύνη έπαιζε έναν ιδιαίτερο ρόλο.
Στη Σουμερία (προ 3500 έως 4000 έτη) τη θεωρούσαν ως δώρο ενός θεού (όπως σήμερα ο Χριστιανισμός) ή του Βασιλέως. Από τα πολλά ανάλογα κείμενα θα αναφέρουμε μόνον αυτά που εμπεριέχουν ακόμη και στο παρόν κάποιαν επικαιρότητα.

Ο βασιλεύς Lipitischtar επαινεί τον εαυτό του ως εμπεδωτή της Δικαιοσύνης και επισημαίνει : «Ο ισχυρός δεν κάνει ληστείες, ο ισχυρός δεν αδικεί τον ανίσχυρο».
Εχει διασωθεί στην Αίγυπτο ένα πολύτιμο και πανάρχαιο κείμενο από το 2220 π.χ., από το οποίο απορρέει το συμπέρασμα, ότι οι αντιλήψεις περί της Δικαιοσύνης έχουν πράγματι ταξικό χαρακτήρα. Στην εποχή εκείνη έλαβε χώραν η πρώτη κοινωνική επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο Φαραώ έχει εκδιωχθεί και οι επαναστάτες ανέλαβαν όλη την εξουσία. Ενας αυλικός και μεγάλος ιερεύς έγραψε μεταξύ άλλων τα εξής: «Η Δικαιοσύνη επικρατεί δήθεν στη χώρα. Αλλά είναι άδικο αυτό που κάνουν στο όνομά της. Οι πλούσιοι είναι δυστυχισμένοι και οι φτωχοί χαίρονται…».

Οπωσδήποτε θα είναι ενδιαφέρον για τους αναγνώστες να μάθουν, ότι Κινέζοι φιλόσοφοι έχουν ασχοληθεί εντατικά με την κοινωνική Δικαιοσύνη. Ο φιλόσοφος Mong Dsi 4ος αι. π.Χ. έχει διατυπώσει π.χ.  την άποψη, ότι η Δικαιοσύνη έγκειται στη σωστή σχέση μεταξύ των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων („Gau Dsi“, VI, A, 17). Εiναι απίστευτο, αλλά αληθές, ότι 2400 έτη αργότερα στη βασική τοποθέτηση των Νεοελλήνων οι υποχρεώσεις παίζουν ουδένα ρόλο, γιατί αυτοί δεν έχουν νομική συνείδηση, αλλά ένα υπεραναπτυγμένο “αίσθημα του δικαίου” !
Ενας άλλος Κινέζος φιλόσοφος και εκπρόσωπος της μεσαίας τάξης, ο Mo Dsi έχει πρεσβεύσει την εξής άποψη: »Ανθρωπισμός είναι αγάπη, Δικαιοσύνη είναι μία ωφέλημη πράξη» . Αυτό μας θυμίζει κάπως τον Επίκουρο.
Ο φιλόσοφος Hsün Dse (3ος αι. π.Χ.) γνωστός για τη λίαν αρνητική εικόνα του ανθρώπου, έκανε αντιπαράθεση υπογραμμίζοντας, ότι υφίσταται μία αντίθεση μεταξύ της Δικαιοσύνης και της ωφελιμότητας («η επιθυμία επίτευξης του συμφέροντος καταπιέζει τη Δικαιοσύνη.» ).
Το παρακάτω θα ενδιαφέρει πολύ τον κ. Γιανναρά : Σημειώνονται δύο ειδών του συμφέροντος: α) το ατομικιστικό συμφέρον, το οποίο είναι άδικο και β) το συμφέρον του συνόλου, το οποίο είναι δίκαιο. Ο Νταοϊσμός, μία ανθρωπιστική θρησκεία και φιλοσοφία, απαιτούσε τη Δικαιοσύνη μόνον για τους αγρότες, ενώ οι θετικιστές νομικιστές απέρριπταν την Δικαιοσύνη και έβλεπαν το δίκαιο στους συγκεκριμένους νόμους.

Σε ό,τι αφορά τους αρχαίους Ελληνες φιλόσοφους, διαπιστώνουμε μία
μεγάλη εξάρτηση των φιλοσοφικών τους απόψεων από την κοινωνική καταγωγή και τα πολιτικά φρονήματά τους. Ο υλιστής φιλόσοφος, δημοκράτης και εκπρόσωπος των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων Δημόκριτος π.χ. δεν έχει ασχοληθεί ποτέ με την αόριστη και γενική Δικαιοσύνη, αλλά την έχει συνδυάσει με τις πράξεις του ατόμου για το συμφέρον του συνόλου, στο οποίο ανήκει και το ατομικό συμφέρον. Αυτή η άποψη είναι συναρπαστική και ακόμη επίκαιρη. Κάτι το παρόμοιο έχει διατυπώσει 2400 έτη αργότερα και ο Αγγλος Ουτιλιταριστής John Mill («Utilitarianism).
Ο Θρασύμαχος επισημαίνει στο διάλογο με τον Σωκράτη (Πλάτων, Πολιτεία, Ι, 343α-3444c) το εξής: Ο Σωκράτης ξέρει, ότι η δικαιοσύνη και το δίκαιο είναι στην πραγματικότητα το όφελος του δυνατότερου και αυτού που κατέχει την εξουσία, αλλά είναι η ζημιά του υπακούοντος και του υπηρετούντος( απόδοση του νοήματος). Δηλαδή ο Θρασύμαχος ήθελε να επισημάνει, ότι το όφελος του ισχυρού είναι ταυτόσημο με το δίκαιο!
Είναι φυσικότατο που ο φιλοσοφικός αντίπαλος του Δημόκριτου, ο ιδεαλιστής φιλόσοφος αριστοκράτης και εκπρόσωπος του δουλοκτητικού συστήματος Πλάτων σκεπτόταν όλως ετατιστικά ακόμη και στο ζήτημα της Δικαιοσύνης: «Αυτό που θεωρεί κάθε κράτος δίκαιο και καλό, αυτό είναι και στην πραγματικότητα δίκαιο και καλό, όσο το κράτος το θεωρεί δίκαιο και καλό» (Πολιτεία, Θεαίτητος, 167Β, 168Β, δική μου μετάφραση).
Αξίζει τον κόπο να το ερμηνεύσουμε αυτό.
α) Το κράτος λειτουργεί στην ουσία ως ανατολίτης δεσπότης, ο οποίος εμπεδώνει σύμφωνα με το γούστο του τη Δικαιοσύνη και ορίζει τα όριά της.
β) Μεταξύ του κράτους και του πολίτου επικρατεί μία σχέση υπηκοότητας που σημαίνει απόλυτη προτεραιότητα του κράτους έναντι του πολίτου.
γ) Ο πολίτης δεν έχει ούτε το δικαίωμα ούτε γενικά τη δυνατότητα να συμπράξει σε ζητήματα της Δικαιοσύνης.
δ) Ο Πλάτων είχε ως σκοπό τη διαιώνιση του δουλοκτητικού συστήματος.
ε) Δεν είναι υπερβολή να διατυπώσουμε την άποψη, ότι ο Πλάτων σκεφτόταν εν μέρει ολοκληρωτικά. Ισως να ήταν αυτός ο λόγος που οι Γερμανοί εθνικοσοσιαλιστές έχουν αναγνωρίσει από όλους τους αρχαίους Ελληνες φιλόσοφους μόνο τον Πλάτωνα ;

Ο μαθητής του Αριστοτέλης ήταν πιό ρεαλιστής και πιό δημιουργικός και έχει εμπεδώσει στα έργα του »Πολιτική» και «Ηθικά Νικομάχεια» (όλο το 5ο κεφάλαιο) ολόκληρη θεωρία περί της Δικαιοσύνης.Θα αναφέρουμε μόνο τα πιό σημαντικά στοιχεία αυτής της θεωρίας:
α) Οι απαιτήσεις πολιτικοκοινωνικών ομάδων ή στρωμάτων περί της Δικαιοσύνης είναι υποκειμενικές και περιορισμένες σε αυτές.
β) Οι αδύναμοι μίας κοινωνίας απαιτούν Δικαιοσύνη, ενώ οι ισχυροί δεν πολυενδιαφέρονται γι αυτήν.
γ) Οι νόμοι εμπεριέχουν σε γενικές γραμμές τη Δικαιοσύνη.
δ) Υπάρχουν τριών ειδών του δικαίου: «δίκαιον διορθωτικόν», «δίκαιον συναλλάγμασι διορθωτικόν» και «δίκαιον διανεμητικόν».

Ο Αριστοτέλης έχει συνδυάσει τη Δικαιοσύνη με την ισότητα και δη ως εξής
:Υπάρχουν στην κοινωνία διαφορετικοί άνθρωποι όπως π.χ. πλούσιοι και
φτωχοί, μικρές και μεγάλες οικογένειες. Εάν εφαρμοσθούν οι νόμοι έναντι
αυτών σύμφωνα με τη νομική ισότητα, τότε θα είναι το αποτέλεσμα άδικο. Η Δικαιοσύνη όμως απαιτεί να εφαρμοσθούν διαφορετικοί νόμοι επί διαφορετικών
ανθρώπων για να είναι το αποτέλεσμα δίκαιο. Εν ολίγοις, το κράτος είναι
υποχρεωμένο να βοηθά με ειδικούς νόμους τους φτωχούς και
ανίσχυρους.Αυτή η σκέψη ανήκει αναμφιβόλως στις »αιώνιες αλήθειες»
(«aeternae veritates“).Ποδοχή : εδώ τοσρχαιο ελληνικοΤσιτατο
Ακριβώς 1700 έτη αργότερα  ο θεολόγος, φιλόσοφος και άριστος γνώστης του τεράστιου έργου του Αριστοτέλη ο Thomas de Aquin (Ακινάτης) εχει επί τη βάσει της θεωρίας του Σταγειρίτη έεπεξεργασθεί τη δική του θεωρία : „iustitia commutativa“, «iustitia distributiva“ και „iustitia legalis“. Σε αυτήν βασίζεται η Καθολική Κοινωνική Διδασκαλία.

Για τον υλιστή Επίκουρο ήταν αυτονόητο, ότι το συμφέρον προσδιορίζει τη Δικαιοσύνη. (»το συμφέρον ως μητέρα της Δικασιοσύνης»(.
Ενώ οι στωϊκοί φιλόσοφοι (π.χ. ο Χρύσιππος) θεωρούσαν τη Δικαιοσύνη αποκλειστικά ως όρο της γενικής ηθικής, ο σχόλαρχος της Ακαδημίας Καρνεάδης έχει διατυπώσει μίαν άποψη, η οποία ακόμη και σήμερα είναι επίκαιρη: «η Δικαιοσύνη απαιτεί να αποδώσεις στον καθένα το δικό του» που σημαίνει αυτό που ανταποκρίνεται σε αυτόν ή αυτό που του αξίζει.Αυτό έγινε στην ευρωπαϊκή ιστορία των ιδεών γνωστό ως γνώμη του Ρωμαίου νομικού Ulpianus: „Iustitia est …suum cuique tribuere». Αλλά γενικά έγινε πιο γνωστό ως κάτι το αποτρόπαιο, γιατί το έχουν χρησιμοπoιήσει οι Γερμανοί εθνικοσοσιαλιστές για να εξοντώσουν τους Εβραίους («Jedem das Seine“: ΅Στον καθένα αυτό που του αξίζει”) στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Buchenwald.Ο προαναφερθείς Κινέζος φιλόσοφος Hsün Dse έχει διατυπώσει σχεδόν το ίδιο όπως ο Χρύσιππος λαμβάνοντας υπ όψη την ύπαρξη διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων και τάξεων »Σε όλους αυτούς πρέπει να δοθεί, ό,τι τους ανήκει».

Συμπεράσματα

α) Οι φλόσοφοι εκπρόσωποι των ανωτέρων κοινωνικών στρωμάτων θεωρούν το νομικό αυτόματα και δίκαιο.
β) Σύμφωνα με την άποψη των ιδεαλιστών φιλοσόφων η Δικαιοσύνη είναι ένας όρος της γενικής ηθικής.
γ) Οι φτωχοί και ανίσχυροι απαιτούν Δικαιοσύνη, ενώ οι πλούσιοι και ισχυροί δεν την παραδέχονται.
δ) Δεν υπάρχει πουθενά απόλυτη δικαιοσύνη. Αυτή είναι σχετική και συγκεκριμένη.
ε) Η εφαρμογή των «οριζόντιων μέτρων» είναι έναντι των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων στην κοινωνία ένδειξη έλλειψης της Δικαιοσύνης.
Δημοσιευθέν στην ηλεκτρονική έκδοση της Καθημερινής (πρώτη φορά 4.1.14 και 16.2.17 τελευταία φορά).

——————————————————————————————————————-

Αρχαία Γνωμικά, Ρητά, Αφορισμοί  (διεθνώς) περί την δικαιοσύνη

-Το δίκαιον ουκ άλλο τι ή του κρείττονος ξυμφέρον.Πλάτων, 427-347 π.Χ.

-Μηδενί δίκην δικάσης, πριν αμφοίν μύθον ακούσης.

Φωκυλίδης, ~5ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής από τη Μίλητο

(αναφέρεται και από τον Αριστοφάνη στις «Σφήκες»).

-Έστι δίκης οφθαλμός, ος τα πάνθ’ ορά.

Μένανδρος, 4ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής.

-Ώσπερ το ευθύ ευθέος ου δείται, ούτως ουδέ το δίκαιον δικαίου.

-Επίκτητος, 50 μ.Χ.-120 μ.Χ, Στωικός φιλόσοφος (όπως το ίσιο δεν χρειάζεται χάρακα, έτσι και το δίκαιο δεν χρειάζεται δικαιοσύνη).

-Νικά δ’ ο μείων τον μέγαν δίκαι’ έχων, Ευριπίδης, 480-406 π.Χ., Αρχαίος τραγικός ‐ Ικέτιδες (ο μικρός νικάει τον μεγάλο όταν έχει δίκιο).

-Δει εν μεν τοις όπλοις φοβερούς, εν δε τοις δικαστηρίοις φιλανθρώπους είναι.

Δημοσθένης, 384-322 π.Χ. (οι άνθρωποι στον πόλεμο πρέπει να εμπνέουν φόβο, αλλά στα δικαστήρια να είναι συμπονετικοί).

-Οψέ θεών αλέουσι μύλοι, αλέουσι δε λεπτά (οι μύλοι των θεών αργούν αλλά αλέθουν λεπτά (καλά), αρχαιοελληνική Παροιμία.

-Δίκαια δράσας, συμμάχους έξεις θεούς. Μένανδρος, 4ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής (αν κάνεις δίκαιες πράξεις, θα έχεις συμμάχους τους θεούς).

-Οξύς θεών οφθαλμός ες το πανθ’ οράν, Μένανδρος, 4ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής (είναι κοφτερό το μάτι των θεών στο να τα βλέπουν όλα).

-Εμέ δε Άνυτος και Μέλητος αποκτείναι μεν δύνανται, βλάψαι δε ού.

Σωκράτης, 469-399 π.Χ.(Ο Άνυτος και ο Μέλητος [οι κατήγοροι στη δίκη του] μπορούν να με σκοτώσουν αλλά όχι να με βλάψουν).

-Ανεξέταστον μη κόλαζε μηδένα. Μένανδρος, 4ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής

-Δικαιότερος σταχάνης (σταχάνη=ζυγαριά), Αρχαία παροιμιακή φράση (για δίκαιο άνθρωπο)

—Εκκλησιαστικά Ρητά

-Οδός κακού και πους παρανόμου ολείται εν ημέρα κακή.Παλαιά Διαθήκη ‐ Παροιμοίαι ΚΕ’ 16 (ο δρόμος του κακού και η πορεία του παρανόμου θα εξολοθρευτούν όταν ξεσπάσει η οργή του Θεού)

-Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, ότι αυτοί χορτασθήσονται.κατά Ματθαίον ‐ ε’ 6.

—Λατινικά Ρητά

-Fiat iustitia, et pereat mundus (ας επικρατήσει η δικαιοσύνη, κι ας χαθεί ο κόσμος),Πάπασ Αδριανός VI. (1459–1523) και μόττο του αυτοκράτορα της Αγ. Ρωμ. Αυτοκρατορίας Φερδινάνδου Ι (1503-1564).

-Summum jus, summa injuria, Cicero, De officiis 1,33 (υπέρτατη (υπερβολική) δικαιοσύνη, υπέρτατη αδικία).

-Audiatur et altera pars (ακούστε και την άλλη πλευρά) , κανόνες του Ius Romanum (Ρωμαϊκού Δικαίου(.

-Abusus non tollit usum (η κατάχρηση δεν καταργεί (απαξιώνει) τη χρήση), επίσης κανόνας του Ρωμαίκού Δικαίου.

——————————

Ο ανώτερος άνθρωπος σκέφτεται μόνο τη δικαιοσύνη. Ο κατώτερος άνθρωπος σκέφτεται μόνο τα συμφέροντά του. Kung fu Tse (Κομφούκιος), 551-479 π.X., o μεγαλυτερος Κινέζος φιλόσοφος.