Ρωσία και Ρώσοι ή η Ρωσική νοοτροπία

Μια ανάλυση από τη σκοπιά της ιστορίας, της πολιτικής θεωρίας και της εθνολογίας

Η Ρωσία είναι μια από τις ευρωπαϊκές χώρες που δεν γνώρισαν ούτε την Αναγέννηση ούτε τον Διαφωτισμό (υπήρχαν μόνο απαρχές: Λομονόσοφ), ούτε την αστική επανάσταση, ούτε τη δημοκρατία, ούτε το κράτος δικαίου, ούτε το άτομο, ούτε τον πολίτη, ούτε τις ατομικές ελευθερίες, ούτε τα ανθρώπινα δικαιώματα, ούτε τη διάκριση των εξουσιών. Ειδικότερα, δεν υπάρχει δημοκρατική παράδοση και, κατά συνέπεια, δεν υπάρχει αναπτυγμένη και διαδεδομένη συνείδηση της δημοκρατίας.

Η Ρωσία παρέλειψε μια ολόκληρη εποχή της ευρωπαϊκής ιστορίας. Αυτή η ιστορικά εξαρτημένη υστέρηση δεν μπορεί να αναπληρωθεί. Έτσι, από πλευράς πολιτισμού, η γιγαντιαία αυτή χώρα ανήκει στην Ευρώπη μόνο σε περιορισμένο βαθμό. Μπορείτε να το δείτε από κάθε άποψη. Αυτό έχει οδηγήσει σε ένα ισχυρό σύμπλεγμα κατωτερότητας έναντι της πιο ανεπτυγμένης Ευρώπης, το οποίο πρέπει να αντισταθμιστεί με παράξενη και σχεδόν γελοία αυτοπροβολή. Η Ρωσία ταυτόχρονα θαυμάζει και μισεί την ανώτερη Δύση.

Ήδη από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, οι Ρώσοι διανοούμενοι απέρριπταν κατηγορηματικά τη ratio (λογική) του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Προβάλλουν τα ακόλουθα κύρια επιχειρήματα:

α) Ο δυτικός τρόπος σκέψης είναι υπανάπτυκτος (sic) επειδή στηρίζεται αποκλειστικά στον ορθολογισμό και κατά συνέπεια δεν μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να βρουν τον”σωστό δρόμο”. Σε αντίθεση με τη Δύση, η “ρωσική ψυχή” (sic) θα παρουσιαζόταν ως ένα μυθικό και μυστικιστικό φαινόμενο. Θεωρούσαν την ορθολογιστική σύνεση ως μια δυτική “ασθένεια”, δηλαδή καθαρή σύνεση χωρίς σοφία, και ταυτόχρονα τόνιζαν την ηθική αναγκαιότητα, όπως δοξάζεται στα γνωστά μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι, όπως “Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι σοφός, αλλά για να ενεργήσει σοφά η σύνεση δεν αρκεί”. Ή η φράση: “Αυτό που είναι αληθινό για εμάς, είναι ξένο για την Ευρώπη”!

Οι αντίπαλοι της Δύσης ονομάζονταν “σλαβόφιλοι” (φίλοι των Σλάβων), μεταξύ των οποίων ήταν και ο Πέτρο Κιριέφσκι, ο οποίος επεσήμανε τη μεγάλη διαφορά μεταξύ του δυτικού και του “ρωσικού πνεύματος” ως εξής: το δυτικό πνεύμα οδηγεί στον ατομικισμό (σύγχυση της ατομικότητας με τον ατομικισμό) και δεν βοηθά τον άνθρωπο να κατανοήσει τον κόσμο στην ολότητά του, ενώ το “ρωσικό πνεύμα” (sic) , βασισμένο στη χριστιανική πίστη, είναι σε θέση να συλλάβει την ουσία των πραγμάτων στην ολότητά τους!

Είναι αξιοσημείωτο, ότι οι απόψεις αυτές αντιστοιχούσαν περισσότερο στην προκαπιταλιστική περίοδο και στην πραγματικότητα αντανακλούσαν σχεδόν πιστά τη ρωσική πραγματικότητα. Η καθυστέρησή τους δεν μπορεί να ξεπεραστεί από τίποτα.

Το αδιανόητο είναι ότι τέτοιες απόψεις υποστηρίζονται στη Ρωσία κυρίως από θεολόγους, αλλά και από πολιτικούς επιστήμονες και ορισμένους φιλοσόφους. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να αναφερθεί ο Αλεξάντερ Γκελίεβιτς – Ντούγκιν, ο οποίος θεωρείται γενικά ως σύμβουλος με επιρροή σε κορυφαίους πολιτικούς, ενώ ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι επίσης σύμβουλος του Πούτιν. Οι βασικές θέσεις του είναι οι εξής: α) Οι αξίες της Δύσης, όπως η δημοκρατία, ο κοινοβουλευτισμός, οι ελευθερίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα κ.λ.π. δεν είναι οικουμενικές. β) Ο “ρωσικός πολιτισμός” διαμορφώνεται από τον ορθόδοξο χριστιανισμό. γ) Ο “ρωσικός πολιτισμός” είναι ανώτερος από τον δυτικό πολιτισμό. δ) Κατά συνέπεια, η Ρωσία δεν χρειάζεται τις δυτικές αξίες. ε) Είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια ιερή αυτοκρατορία υπό την ηγεσία της Ρωσίας στην Ευρασία, δηλαδή από τη Λισαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ (sic).

Η Ρωσία είχε τη μεγάλη ιστορική ατυχία να μην έχει υιοθετήσει βασικά στοιχεία του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, αλλά τον χριστιανικό πολιτισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (ορθότερα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) και κυρίως την ορθόδοξη πίστη. Αυτό δημιούργησε μια κοινωνική και ανθρώπινη εικόνα με έντονα μεσαιωνικά χαρακτηριστικά, όπου ο μυστικισμός ως βασικό στοιχείο της Ορθοδοξίας έπαιξε και συνεχίζει να παίζει σημαντικό ρόλο, παρά το γεγονός ότι για αρκετές δεκαετίες επικράτησε ένα άθεο καθεστώς.

3. Τα βασικά στοιχεία αυτής της αντίληψης για την κοινωνία και τον άνθρωπο είναι τα εξής:

Για αιώνες δεν μπορούσε να διαμορφωθεί κανένα άτομο, αλλά το άτομο ήταν και είναι ένα μέσα στη μάζα. Έτσι, απουσιάζουν οι βασικές ιδιότητες του ατόμου, όπως η αυτονομία (αυτοδιάθεση), η προσωπική ευθύνη και η βούληση για λήψη αποφάσεων. Το άτομο έχει συνηθίσει σε άλλους, π.χ. πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση τον “Πατέρα Τσάρο” ή την κυβέρνηση, να ρυθμίζουν τα πάντα γι’ αυτό. Παρεμπιπτόντως, θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ο κομμουνιστικός ολοκληρωτισμός, ο οποίος ούτως ή άλλως απέρριπτε αυστηρά το ελεύθερο άτομο.

4 Επειδή λείπει το άτομο, δεν θα μπορούσε και δεν μπορεί να προκύψει ένας σύγχρονος πολίτης, ο οποίος κανονικά ξεκινά από τη διασύνδεση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Αυτό όμως είναι ακριβώς η conditio sine qua non για την ύπαρξη μιας κρατικής συνείδησης. Ωστόσο, ως αντιστάθμισμα για την έλλειψη κρατικής συνείδησης, έχει δημιουργηθεί, ιδίως υπό τον Πούτιν, μια υπέρεξελιγμένη, σχεδόν παθολογική εθνική συνείδηση με την έννοια του πανρωσισμού.

Έτσι, υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν ιδανικές συνθήκες για απολυταρχικά, αυταρχικά και ακόμη και ολοκληρωτικά καθεστώτα. Δεν είναι επομένως περίεργο που ο Πούτιν είναι φανερά δημοφιλής στον ρωσικό λαό. Στην ουσία, ο Πούτιν είναι ο “πατέρας τσάρος”. Συνεπώς, μπορεί να δηλωθεί ότι ο Πούτιν είναι ο κατάλληλος ηγέτης για τη Ρωσία. Ανταποκρίνεται πλήρως στον ρωσικό λαό. Στην πραγματικότητα, αυτός ο λαός δε δύναται να εννοήσει τη δημοκρατία, επειδή γι’ αυτόν η δημοκρατία είναι ένα βιβλίο με επτά σφραγίδες. Προς το παρόν, λοιπόν, η Ρωσία θα κυβερνάται από αυταρχικούς ηγέτες.

Από: -Panos Terz, Διεθνές Δίκαιο και Διεθνείς σχέσεις, ISBN: 978-620-0-44645-9, 2020- -Panos Terz, Панос Терц, Отдельные προβλήματα διεθνούς δικαίου, ISBN-13: 978-620-4-10170-5, Saarbrücken 2021

- (Panos Terz) Παναγιώτης Δημητρίου Τερζόπουλος: Εγκυκλοπαιδική και Κοινωνική Μόρφωση, Εκλαϊκευμένα: Θρησκεία, Ιστορία, Εθνολογία, Πολιτισμός, Γλωσσολoγία: Θρησκεία, Ιστορία, Εθνολογία, Πολιτισμός, Γλωσσολογία, Δεύτερος Τόμος, ISBN: 978-620-0-61339-4, Saarbrücken 2020 (εδώ πιο λεπτομερώς ).