Συμφέρον, “Χησιμοθηρία”, Αντιπαράθεση με Χρήστο Γιανναρά, Φιλία και Συμφέροντα (Ελλάς-Ρωσία)Συμφέρον, Διάλογος με Χ. Γιανναρά

Ορθόδοξοι θεολόγοι και ιδιαιτέρως κληρικοί της ορθοδοξίας ( Ρώσοι και Ελληνες ) εξαπολύουν αφηρημένως ηθικολογώντας δριμύτατες επιθέσεις κατά της „Χρησιμοθηρίας“ της Δύσης και πρωτίστως των προτεσταντών επισημαίνοντας εντόνως  την δήθεν ηθική „ανωτερότητα“ στην ουσία του μεσαιωνικού βυζαντινού πολιτισμού που σημαίνει του μυστικισμού και της θρησκοληψίας (Ιδέ εδώ στο Μπλογκ μου τις δύο  μελέτες περί του πολιτισμού του Βυζαντίου).
Δεν σκοπεύουμε να υπερασπισθούμε την Δύση και τους προτεστάντες, αλλά να ασχοληθούμε συστηματικά και εμπεριστατωμένα με το όντως αιώνιο , ενδιαφέρον αλλά και κάπως δύσκολο πρόβλημα του Συμφέροντος με τα συνώνυμά του Ωφέλημα και Χρησιμότητα. Ο αξιότιμος κ. Γιανναράς μας δίνει εκ νέου αφορμή να κάνουμε πολιτισμένη και εποικοδομητική κριτική.

Θα αποδείξουμε, ότι οι καταβολές αυτών των όρων είναι πράγματι αρχαίες ελληνικές. Ταυτόχρονα θα δείξουμε, με ποιόν τρόπο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για επιστημονικούς σκοπούς τον θησαυρό γνώσεων των αρχαίων ημών προγόνων χωρίς αρχαιολατρικό εθισμό, αρρωστημένη πατριδοκαπηλεία και παλιμπαιδιστική αποφθεγματολογία. Η Δύση ήπιε και περαιτέρω πίνει στην αστείρευτη πηγή του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, ενώ οι Νεοέλληνες αντί να πάνε ad fontes ( προς τις πηγές), προτιμούν να διδαχθούν από τους Ευρωπαίους και στα τελευταία από τους Αμερικάνους, τι έχουν διδάξει οι αρχαίοι φιλόσοφοι. Αυτό είναι από εθνική άποψη αναξιοπρεπές. Και όταν μελετούν τις πηγές, το κάνουν αυτό αποκλειστικά φιλολογικά ή γλωσσολογικά.

Δηλαδή από την εποχή του Κοραή ασχολούμαστε μέσω της Δύσης με τους αρχαίους, αντί να τους μελετήσουμε άμεσα, συστηματικά και να βγάλουμε τα απαραίτητα συμπεράσματα ακόμη και για την σημερινή ζωή μας. Αλλά σημειώνεται και ένα άλλο λίαν δυσάρεστο φαινόμενο, το οποίο έγκειται στην άγνοια ή το χειρότερο, στην έμμεση απόρριψη της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς και στην αναζήτηση της επίλυσης των σημερινών προβλημάτων μας στον μυστικισμό και τον ανορθολογισμό του βυζαντινού Μεσαίωνα.

Οι αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι και το συμφέρον

Ευθύς εξ αρχής ήταν το Συμφέρον συνυφασμένο με το Ατομον . Ο ρήτορας Λυσίας το έχει διατυπώσει αυτό σαφέστατα : „Οτι ου περί πολιτείας εισίν αι προς αλλήλους διαφοραί, αλλά περί των ιδία συμφερόντων εκάστω“ ( Δήμου καταλ. απολ. 10 ). Από αυτήν την αντίληψη απορρέει το λογικό συμπέρασμα, ότι το Οφελος του Πολίτου ήταν η βάση της Πόλεως.

Οι Σοφιστές Αντιφών, Καρνεάδης και Πρωταγόρας ήταν πιό συγκεκριμένοι σε ό,τι αφορά το Οφελος για το Ατομον. Ενώ όμως ο Αντιφών σκεπτόταν πρωτίστως το Ατομο, έχει εστιάσει ο Πρωταγόρας την προσοχή του στο Συμφέρον όλης της κοινωνίας. Αυτό είναι όντως καταπληκτικό , συγκλονιστικό και επίσης συγκινητικό για εμάς τους Ελληνες , γιατί 2.300 έτη αργότερα έχει εμφανισθεί ακριβώς η ίδια διαφορά μεταξύ του J. Bentham και του John Mill, όπως παρακάτω θα αποδείξουμε.

Οι εξελιγμένες κοινωνικές και πολιτικές αναγκαιότητες έχουν βαθμιαία επιφέρει έναν συνδυασμό του Συμφέροντος με την Θεωρία του Συμβολαίου, κάτι που είχε και ακόμη έχει μίαν μεγάλη σημασία για επιστήμη και πρακτική.

Στα μέσα του 5ου και στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. , όταν η Δημοκρατία της αθηναϊκής Πόλεως βρισκόταν στο crescendo της εξέλιξής της, άρχισε μία συστηματική ενασχόληση με ανθρωπολογικά θέματα και δη με την Εικόνα του Ανθρώπου. Το Ατομον, η αυτοπεποίθησή του και η ισονομία των ελευθέρων πολιτών ήταν οι προϋποθέσεις για την συνοχή της κοινωνίας και της Πόλεως ( κράτους ). Εχει τεθεί το φιλοσοφικό καθώς και πρακτικό ερώτημα, πως λειτουργούν οι δυναμικές σχέσεις μεταξύ των Ατόμων καθώς και μεταξύ των Ατόμων και της Πόλεως.

Οι Σοφιστές Αντιφών και Πρωταγόρας έχουν ως πρώτοι πρεσβεύσει τη κοσμοϊστορική άποψη , ότι η κοινωνία έχει δημιουργηθεί μέσω ενός Συμβολαίου ( Συνθήκη,Συμφωνία ) μεταξύ των αρχικά μεμονομένων Ατόμων. Αυτό ήταν η αφετηρία για την επεξεργασία μίας ολόκληρης Θεωρίας του κοινωνικού Συμβολαίου από τον επίσης ανθρωποκεντριστή, δηλαδή όχι θεοκεντριστή Επίκουρο.

Ο Επίκουρος είχε ως αφετηρία της θεωρίας του επίσης το σκεπτικό, ότι η κοινωνία έχει αποτελεσθεί κατ αρχάς από μεμονομένα Ατομα, τα οποία έχουν συγκροτήσει μέσω συμφωνιών επί τη βάσει του αμοιβαίου ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ ( ΩΦΕΛΗΜΑΤΟΣ , ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ) και της αποφυγής της βίας μία μεγάλην οντότητα, την ανθρώπινη κοινωνία.

Ο Επίκουρος έχει εφαρμόσει την Θεωρία του Συμφέροντος όχι μόνον επί της κοινωνίας, της Πόλεως και των νόμων, αλλά και επί της φιλίας ( „Κάθε φιλία επιλέγεται ως αυτοσκοπός. Αυτή όμως έχει την απαρχή της στο όφελος“), των καλών τεχνών ( „Η καλή τέχνη είναι μία μέθοδος, η οποία δημιουργεί το χρήσιμο για την ζωή „) καθώς και επί της επιστημονικής εργασίας του ερευνητού ( „ Με μεγάλη ειλικρίνεια επιθυμώ να ανακοινώσω ως ερευνητής σε όλους τους ανθρώπους, τί είναι γι αυτούς χρήσιμο… „) .

Η Θεωρία του Συμφέροντος είναι αναπόσπαστο μέρος όλου του επιστημονικού οικοδομήματός του, το οποίο βασίζεται στην Ευδαιμονία και ιδιαιτέρως στην Ηδονή. Το τελευταίο ήταν λόγος να τον συκοφαντήσουν οι αντίπαλοί του, χωρίς να λάβουν υπ όψη , τί αυτός εννοούσε με Ευδαιμονία και Ηδονισμό : „Δεν είναι δυνατόν να ζει κανείς ηδονικά, χωρίς να ζει με ορθοφροσύνη, αξιοπρεπώς και δίκαια“. Σην πραγματικότητα έχει ο Επίκουρος προσδώσει στις „πνευματικές απλαύσεις“ προτεραιότητα έναντι των υλικών απολαύσεων.

Γάλλοι και Αγγλοι φιλόσοφοι

Εφιστώ την προσοχη των αξιότιμων αναγνωστών στο να διαβάσουν πολύ προσεκτικά το παρακάτω κείμενο, γιατί εμπεριέχει το νοηματικό και μεθοδικό κλειδί για την καλύτερη κατανόηση των θεωρητικών και επιστημονικών βάσεων σημαντικών πτυχών του παρόντος Κύκλου Πολιτισμού της Δύσης. Τον 17ο/18ο αι. έχουν ασχοληθεί κάτω από διαφορετικές συνθήκες πρωτίστως υλιστές φιλόσοφοι με τον Ευδαιμονισμό και το ζήτημα της Χρησιμότητας ( Συμφέρον, Ωφελος ).

Ο Γάλλος Holbach χρησιμοποιούσε την λέξη Χρησιμότητα υπό την έννοια της συμβολής κάθε ανθρώπου για την „ευτυχία των συνανθρώπων του“, αν και „αυτή είναι απαραίτητη για την δκή του Ευδαιμονία “.

Ενώ όμως αυτός προτιμούσε την Χρησιμότητα για όλόκληρη την κοινωνία, την περιόρισε ο Helvetius στην ιδιοτέλεια κάθε Ατόμου. Αυτός έχει διατυπώσει την αντίληψη, ότι το Συμφέρον („interet prive“) είναι „το μοναδικό κριτήριο για τις πράξεις του ανθρώπου“ . Ανήκει στους πρώτους φιλόσοφους , οι οποίοι έχουν συνδυάσει το Συμφέρον με την ηθική γράφοντας, ότι οι ηθικές απόψεις είναι συνέπειες των αντιλήψεων περί του Συμφέροντος.

Το αντίθετο από τον Helvetius έχει πρεσβεύσει ο περίφημος J.J. Rousseau (“contrat social”: “Κοινωνικό Συμβόλαιο”) . Το συμφέρον ανήκει μεν στην φύση του ανθρώπου, αλλά θα ήταν δυνατόν μέσω της διαπαιδαγώγησης να γίνει αυτό κινητήρια δύναμη για ηθικές πράξεις („interet moral“, „ amour de l ordre“), κάτι που δύναται να επιφέρει την „volonte general“( „γενική βούληση“) ως γενική ψυχολογική βάση της αστικής κοινωνίας.

Ενώ οι Γάλλοι έχουν ασχοληθεί πρώτα από όλα με τις φιλοσοφικές και ηθικές πτυχές του Συμφέροντος, ο Αγγλος Jeremy Bentham έκανε κάτι το πρωτότυπο συνδυάζοντας το Συμφέρον με την ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ! Αυτός εγινε διεθνώς φημισμένος ως θεμελιωτής του Ηδονιστικού Ουτιλιταρισμού (Ηδονιστική Χρησιμότητα ). Σύμφωνα με την Αρχή της Χρησιμότητας εξαρτάται η ηθική ποιότητα των ανθρωπίνων πράξεων από το εάν μεγενθύνουν την ευτυχία όλων των Ατόμων, τα οποία έχουν κάποια σχέση με αυτές ( Ιδέ το κύριο έργο του „An Introduction to the Principles of Morals and Legislation“).

Σύμφωνα με την δική του αντίληψη περί του „καλού του συνόλου“ αυτό εξαρτάται από τα συμφέροντα των πολιτών . Μέσω του Ουτιλιταρισμού ερμηνεύεται θεωρητικά το ανθρώπινο πράττειν υπό το νόημα , ότι η επίτευξη του Ωφελήματος είναι το κινητήριο μοτίβο των πράξεών του.

Στην περαιτέρω επεξεργασία και εξέλιξη του αγγλικού Ουτιλιταρισμού έχει συμβάλλει και ο John Mill ( Ιδέ το περίφημο σύγγραμμά του „Utilitarianism“). Μεταξύ άλλων γράφει :“Θα ήθελα εκ νέου να επαναλάβω, ότι οι αντίπαλοι της Ωφελημιστικής Αρχής σπάνια το αναγνωρίζουν : Οτι η ευδαιμονία, η οποία αποτελεί για τον ουτιλιταριστικό μοραλιστή το ηθικόν μέτρον , δεν είναι η δική του ευδαιμονία του ενεργούντος, αλλά όλων των συμπραττόντων“.

Το κύριο μήνυμά τους είναι το εξής : Μεταξύ της ατομικής και της γενικής Ευδαιμονίας δεν επιτρέπεται ουδεμία αντίθεση, δηλαδή να σκέπτεται το συγκεκριμένο Ατομο φυσικά το δικό του, αλλά και ταυτόχρονα και την Ωφελημότητα για όλην την κοινωνία. Και αυτό δεν λαμβάνεται υπ όψη εκ μέρους των γενικά ηθικολογούντων Θεολόγων ιδιαιτέρως της Ορθοδοξίας.

Ο Bentham και o Mill έχουν θεμελιώσει τον αγγλικό Ουτιλιταρισμό, ο οποίος εκπέμπει ένα ενδιαφέρον μήνυμα : „ the greatest happines of the greatest number“). Αλλά μέσω αυτής της θεωρητικής τοποθέτησης έχει δικαιολογηθεί ο φιλελευθερισμός, σύμφωνα με τον οποίο η μεγέθυνση του Οφέλους του ενός μπορεί να επιφέρει την μεγέθυνση του Οφέλους όλης της κοινωνίας.

Ειδικά η άποψη του Bentham έχει οδηγήσει με συνέπεια στο credo των πολυποίκιλων σχολών του ρεαλισμού. Ο Bentham δεν θα μπορούσε να φαντασθεί, ότι κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες (παγκοσμιοποίηση) η θεωρία του έχει παραμορφωθεί στον τρισκατάρατο Νεοφιλελευθερισμό και στα τερατώδη „hedge funds“, τα οποία έχουν καταστρέψει την οικονομία ιδίως των αδύναμων χωρών.

Θα ήταν εν τούτοις εσφαλμένο και άδικο να βγάλουμε όπως ο κ. Γιανναράς τα συμπεράσματα , ότι όλη η Δύση σκέπτεται αποκλειστικώς χρησιμοθηρικά και δεν έχει ουδόλως ηθικές αρχές, και ότι οι ορθόδοξοι πληθυσμοί των φτωχών χωρών κατέχουν μίαν „ηθική ανωτερότητα“. Φτάνει πια ο βαλκανοανατολίτικος σουρεαλισμός. Ωρίμασε ο χρόνος να αποκτήσουμε επί τέλους ένα μίνιμουμ αυτογνωσίας. Αρκετά έχουμε διεθνώς ρεζιλευθεί.

Πληροφορία:

Το παρόν κείμενο είναι μία πολύ μικρή περίληψη ενός συγγράμματος αφιερωμένου στον έξοχο Επίκουρο : Panos Terz, Interessentheorie . Eine Studie im Koordinatensystem von Philosophie, Epistemologie und Völkerrechtsphilosophie, In honorem philosophi Graeci, praestabilis Epicuri ( Προς τιμήν του εξόχου Ελληνος φιλοσόφου Επικούρου ), in : Papel Politico, Pontificia Universidad Javeriana, Facultad de Sciencias Politicas y Relaciones Internacionales, 1/14/2009, pp. 223-272.

Πρόκειται για έναν ακαδημαϊκό τρόπο να εκφράσουμε τον θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη μας απέναντι στους φωτοδότες προγόνους μας. Μπορείτε να διαβάσετε όλο το κείμενο με τις πολυάριθμες παραπομπές στο Ιντερνετ.

Στο Μπλογκ μου υπάρχει υπό τον τίτλο “Interessentheorie” ένα κείμενο με σύντομες περιλήψεις στα Αγγλικά και στα Ισπανικά και με μία εκτενή περίληψη στα Γερμανικά καθώς και ένα άρθρο με τον τίτλο “Συμφέροντα-Ισορροπίες-Συμμαχίες-Διπλωματία”. Η συστηματική ενασχόληση με αυτό το θέμα άρχισε ήδη στις αρχές της δεκαετίας του 70  του περασμένου αιώνα. Περί του θέματος υπάρχουν και άλλες μελέτες μου. Παράκληση : Εποικοδομητική κριτική.

Παρατηρήσεις

α )Το κείμενο ανήκει στην κατηγορία των εκλαϊκευμένων επιστημονικών άρθρων.
β ) Το κείμενο έχει δημοσιευθεί ως σχόλιο στην ηλεκτρονική έκδοση της Καθημερινής ως συστηματική αντιπαράθεση με τον Χ. Γιανναρά.Την τελευταία φορά(20.7.14, 16.7.17).

——————————————————-

Συμφέρον του Συνόλου, Ατομικό Συμφέρον

Είναι μεν αυτονόητο, ότι κανονικά κάθε άτομο έχει το δικό του συμφέρον , αλλά σε μία πολιτισμένη κοινωνία συντελείται η ειρηνική σύγκλιση των συμφερόντων ( Αντιφών, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ) με σκοπό μία ΣΥΝΘΗΚΗ ( Ιδέ εδώ στο Μπλογκ τη μελέτη «Περί του contrat social» (Κοινωνική Συνθήκη) υπό  την μορφή του συντάγματος). Στις εξελιγμένες κοινωνίες είναι επίσης αυτονόητο, ότι το συμφέρον του συνόλου προέχει των ατομικών συμφερόντων.
Επειδή όμως η Ελλάδα δεν εβίωσε ούτε την Αναγέννηση, ούτε τον ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ, ούτε την αστική επανάσταση , δεν ήταν δυνατό να δημιουργήσει το άτομο ή τον σύγχρονο πολίτη. Αυτό ίσως συμβεί στο απώτερο μέλλον. Καθημερινή.

———————————————

Το Γενικό Συμφέρον στην κοινωνία

έχει επισημανθεί ήδη από τον Δημόκριτο και τον Επίκουρο. Ο Αριστοτέλης το ονόμασε ¨το κοινόν καλόν” και το έχει παραλάβει ο Thomas Aquin (φιλόσοφος και θεολόγος) και το ονόμασε “commune bonum”.
Αργότερα έχει εισαχθεί στα σύγχρονα συντάγματα των προηγμένων χωρών.

Η ΕΦΑΡΜΟΓΉ Γενικού Συμφέροντος προϋποθέτει το ΑΤΟΜΟ και τον ΠΟΛΙΤΗ (Citoyen, Γαλλική Επανάσταση,1789), ο οποίος αναγνωρίζει την διαλεκτκή αλληλοεξάρτηση διακαιωμάτων και υποχρεώσεων.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε το Ατομο , ούτε ο σύγχρονος Πολίτης , γι αυτό δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθεί το σύνταγμα.
Οι Νεοέλληνες στην πλειονότητά τους δεν είναι Ευρωπαίοι,αλλά πρωτίστως Βαλκανοανατολίτες. Το Βήμα (11.6.15)

———————————————

Οχι φιλία μεταξύ πολιτικών ή κρατών, αλλά συμφέροντα !

Υπενθυμίζω τον ρήτορα Λυσία :„Ότι ου περί πολιτείας εισίν αι πρός αλλήλους διαφοραί, αλλά περί των ιδία συμφερόντων εκάστω“ Λυσία ( Δήμου καταλ. απολ. 10 ) : “Οι διαφορετικές αντιλήψεις μεταξύ των ανθρώπων αφορούν όχι το πολιτικό συστημα, αλλά το ατομικό συμφέρον του καθένα„.
Ο Επίκουρος έχει εμπεδώσει ολόκληρη θεωρία περί του συμφέροντος. Εγραψε μεταξύ άλλων (τσιτάτο από μνήμη) : Η φιλία στηρίζεται αυτονοήτως στο αμοιβαίο συμφέρον.
Υστερα από δύο χιλιάδες χρόνια έχει διατυπώσει ένας από τους μαγαλύτερους φιλόσοφους του κόσμου, o Γερμανός Ηegel το εξής : “Interessen bestimmen das Handeln der Menschen und der Völker” ( “Συμφέροντα προσδιορίζουν την συμπεριφορά των ανθρώπων και των λαών”).

Εαν θέλετε να εμβανθύνετε, ιδέ στον Ιστότοπό μου την το 2009 ήδη δημοσιευθείσα μελέτη σε ένα επιστημονικό περιοδικό “Interessentheorie im Koordinatensystem von Philosophie. Epistemologie und Völkerrechtssoziologie” . Καθημερινή (1.2.15)

——————————————–

Σχέσεις Ελλάς-Ρωσία, Φιλία ή Συμφέροντα

Τί γράφουν οι Ευρωπαίοι ιστορικοί ομόφωνα περί της Ρωσίας και των Βαλκανίων , ιδιαιτέρωςτης Ελλάδας.

1. Η Ρωσία θεωρούσε επί αιώνες τον εαυτό της ως την “Τρίτη Ρώμη”. Από αυτή την γενική τοποθέτηση έβγαζε το δικαίωμα να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη.

2. Η Ρωσία επιθυμούσε διακαώς να αποκτήσει πρόσβαση στην Μεσόγειο. Αυτή η επιθυμία έχει εκπληρωθεί κάποτε στην Αλβανία ( βάση υποβρυχίων) και στην σημερινή Συρία (βάση ναυτικού). Γι αυτό υποστηρίζει η Ρωσία το καθεστώς της Συρίας.

3. Ο ορθόδοξος κλήρος της Ρωσίας το θεωρούσε ιερόν καθήκον του να προστατεύσει τους ομόθρησκους στα Βαλκάνια.

4. Και κάτι το προσωπικό : Οταν άρχισε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, Ελληνες μεταξύ αυτών και οι έγκυες γιαγιάδες μου προσπαθούσαν να φτάσουν με βάρκες στα ρωσικά πλοία που βρισκόταν άπεναντι από την Τραπεζούντα.
Εν τω μεταξύ άρχισαν να κατευθύνονται οι Τούρκοι προς την παραλία. Τότε απεφάσισαν οι δικοί μας υπό την αρχηγία κάποιου προγόνού μου να αναχαιτήσουν τις επιθέσεις των Τούρκων. Πραγματικά πέτυχαν μεν τον σκοπό τους , αλλά όταν άρχισαν να τελειώνουν τα πυρομαχικά τους αυτοκτόνησαν όλοι για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων που ούτως ή άλλως θα τους έσφαζαν.