Προτεσταντισμός-Καλβινισμός
Εδώ και 55 χρόνια ζω και δη όχι στο περιθώριο αλλά σε περίωπτες θέσεις ανάμεσα σε προτεστάντες , έχοντας έτσι ευκαιρία και χρόνο να τους μελετήσω συστηματικά καθώς και να διαβάσω περί του θέματος πολυάριθμα επιστημονικά βιβλία.
1.Ο Προτεσταντισμός ήταν αρχικά αντίδραση του μοναχού και θεολόγου Martin Luther ( Μαρτίνος Λούθηρος , γλωσσομαθής : Λατινικά, Αρχαία Ελληνικά, Εβραϊκά ) στην διαφθορά, ασωτία, αυταρχία, υποκρισία, ψευτιά και πορνεία της τότε Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Βαθμιαία έχει βγάλει το συμπέρασμα, ότι ο Πάπας στη Ρώμη ήταν στην πραγματικότητα ο Αντίχριστος, δηλαδή ο Διάβολος par excellence ! Με σκοπό να διαδώσει τον σωστό Χριστιανισμό μετέφρασε την Αγία γραφή στα Γερμανικά, για να την καταλαβαίνουν οι πιστοί καλύτερα.
Οι οπαδοί του πέταξαν από τους ναούς τα εικονοστάσια, τα λιβανιστήρια , τα κεριά, τα “ιερά οστέα” αγίων και ότι άλλο ήταν κατά τη γνώμη τους ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΚΟ .
Διέλυσαν τα μοναστήρια, έστειλαν μοναχούς και καλογριές στα σπίτια τους, τους προέτρεψαν να παντρευτούν και να δημιουργήσουν οικογένειες και ο ίδιος παντρεύτηκε μίαν ωραία γυναίκα πρώην καλογριά, η οποία αργότερα ίδρυσε μίαν εμπορική επιχείρηση και είχε μεγάλες οικονομικές επιτυχίες.
2.Μερικοί ηγεμόνες τον υποστήριξαν , κατόπιν έλαβε χώραν ο τρομερός και καταστροφικός “Τριανταετής Θρησκευτικός Πόλεμος” ( “Dreißigjähriger Religionskrieg” ) ο οποίος κατέστρεψε τόσο την Κεντρική Ευρώπη, που τελικά αποφάσισαν οι ηγέτες και των δύο θρησκευτικών παρατάξεων να συνάψουν το 1648 την Συνθήκη Ειρήνης της Βεστφάλης ( Westfälischer Frieden ).
Ο Προτεσταντισμός σώθηκε πρωτίστως από την προτεσταντική τότε ευρωπαϊκή μεγαλοδύναμη Σουηδία. Η Συνθήκη διεκήρυξε μεταξύ άλλων δύο Αρχές καθοριστικής σημασίας όχι μόνον για την Γερμανία αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη :
α ) ” Ejus Regio cujus Religio” ( ” Όποιου η Xώρα, αυτού (και) η Πίστη” ) δηλαδη η θρησκεία των υπηκόων ήταν εξαρτημένη από την θρησκεία του εκάστοτε ηγεμόνα.
β ) Συμφώνησαν επί τη βάσει μίας πρότασης των Προτεσταντών για την εισαγωγή, την διατύπωση και την πιστή εφαρμογή της νέας Αρχής ” Pacta sunt servanda” ( “Συμφωνίες δέον να τηρούνται ” ). Αυτη η αρχή είναι πιό συγκεκριμένη από τον κανώνα του Ρωμαϊκού δικαίου bona fides (Ιδέ στο Μπλογκ μου τα άρθρα « bona fides , Αξιοπιστία», «Pacta sunt servanda, Διεθνείς υποχρεώσεις»). Αν όχι, τότε θα υπάρχουν σοβαρές συνέπειες, ιδιαιτέρως σκληρές τιμωρίες !
Απόδωσαν στην Αρχή αυτή το επίθετο ” καθαγιασμένη”. Όποιος δεν την σέβεται, είναι ανήθικος, απολίτιστος, αξιοπεριφρόνητος , τιμωρητέος και πέραν τούτου αμαρτωλός !
3.Ηθικές Αρχές του Προτεσταντισμού
α) Η ΗΘΙΚΗ ΑΡΧΗ της εργασίας με λίαν ενδιαφέρουσες πτυχές : Ο καλός Χριστιανός έχει το ΙΕΡΟΝ ΚΑΘΗΚΟΝ να είναι εργατικός. Γι αυτόν η εργασία αποτελεί μίαν ιδιαίτερη μορφή της “Αυτοπραγμάτωσης” ( “Selbstverwirklichung”) του ανθρώπου. Περί αυτού υπάρχουν ως βάση φιλοσοφικές απόψεις.
Στην προτεσταντική λογοτεχνία η εργασία θεωρείται ως “Αυτοσυνάντηση” ( “Sebstbegegnung” ) του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ότι η εργατικότητα είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ταυτότητας. Μέσω της εργασίας του ο Προτεστάντης τιμά τον Θεό, ο οποίος έτσι τον αγαπά και τον ευλογεί. Μέσω της εργατικότητάς του ο Προτεστάντηςδημιουργεί τις απαραίτητες προüποθέσεις για να εισέλθει κάποτε κατ ευθείαν στον Παράδεισο. Να δημιουργεί λοιπόν “hic et nunc” ( “εδώ και σήμερα” ) και να μήν ασχολείται τόσο με την “Δευτέρα Παρουσία”, δηλαδή με την “Αιωνιότητα”ή φιλοσοφικά με την Μεταφυσική. Ο τεμπέλης αποκλείεται να θεωρηθεί καλός άνθρωπος γι αυτό θα πάει ως κακός άνθρωπος αναμφιβόλως και αιωνίως στην Κόλαση.
Η καλβινιστική ( Ελβετός θεολόγος Calvinus ) ΗΘΙΚΗ ΑΡΧΗ της Επίτευξης : Ο καλός Χριστιανός είναι όχι μόνον εργατικός, αλλά έχει το ΙΕΡΟΝ ΚΑΘΗΚΟΝ να είναι επιτυχής και να κάνει κέρδος. Είναι επιτυχής, τότε βρίσκεται ήδη στα πρόθυρα του παραδείσου. Αυτονοήτως δέον να είναι και αλληλέγγυος. Αυτό είναι.Πρωτίστως έτσι γεννήθηke ο Εμπορικός Καπιταλισμός στην Ολλανδία και κατόπιν ο Βιομηχανικός Καπιταλισσμός στην Αγγλία. Αυτό είναι χωρίς υπερβολή συναρπαστικό.
Πρωτίστως από το κράμα των παραγωγικών δυνάμεων με τον Προτεσταντισμό απέρρευσε το καπιταλιστικό σύστημα ( Max Weber, Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus , Η προτεσταντική Ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού ).
γ ) Ο Προτεστάντης είναι άτομο, κατέχει ατομικότητα , αλλά αποκρούει τον ατομικισμό και τον εγωϊσμό (στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στα πλαίσια των ορθόδοξων κληρικών και θεολόγων συγχίζονται σκοπίμως αυτές οι έννοιες ! ).
Αναγνωρίζει , ότι μεταξύ των ιδιωτικών και των κοινωνικών συμφερόντων υφίσταται μία διαλεκτική αλληλοεξάρτηση. Σε αμφιλεγόμενες περιπτώσεις όμως πρυτανεύει το συμφέρον του συνόλου. Αυτό σημαίνει , ότι η κοινωνική συνείδησή του είναι υπεραναπτυγμένη.
δ ) Ως συνειδητός πολίτης κατέχει και κρατική συνείδηση αναγνωρίζοντας και εδώ την διαλεκτική αλληλουχία μεταξύ δικαιωμάτων και καθηκόντων απεναντι στο κράτος του.
ε ) Είναι πέραν τούτου αυτονοήτως νομοταγής έως νομολάγνος, δηλαδή κατέχει επίσης μίαν υπεραναπτυγμενη νομική συνείδηση ( όχι απλώς την ανέξοδη γενικολογία του ελληνικού όρου “αίσθημα δικαίου”).
ζ ) Ο Προτεστάντης είναι πολύ οικονομικός, αποφεύγει τα χρέη και είναι γι αυτόν αδιανόητο και ακατανόητο να ξοδεύει περισσότερα από ό,τι κερδίζει. Περιφρονεί τους άσωτους. Είναι αυτοί και οκνηροί, τότε τους απεχθάνεται σε επικίνδυνο βαθμό από τα κατάβαθα της ψυχής του.
η) Είναι πολύ σεμνός σε όλα τα επίπεδα της ζωής π.χ. κατοικία, αυτοκίνητο, ρουχισμός, αποδοχές για μέλη της κυβέρνησης και του κοινοβουλίου (πολύ χαμηλές), ολιγομελείς κυβερνήσεις ( ένα τέταρτο , το πολύ ένα τρίτο της ελληνικής ), μικρά Κοινοβούλια ( π.χ. το ολλανδικό κοινοβούλιο έχει μόνον 100 βουλευτές σε μία χώρα με 18 εκατομ. κατοίκους ), λίγους δημοσίους υπαλλήλους ( Ολλανδία μόνον 265 χιλ.) .
θ) Ο Προτεστάντης δεν δείχνει πλούτο, γιατί είναι κάτι τετοιο σύμφωνα με την προτεσταντική του παράδοση και κοσμοαντίληψη αμάρτημα και απολίτιστο. Δεν είναι τυχαίο, που οι σκανδιναβικές χώρες έχουν ελάχιστη διαφθορά. Υφίσταται γενικά αξιοκρατία. Στις άλλες ευρωπαϊκες προτεσταντικές χώρες διαπιστώνεται επίσης λίγη διαφθορά.
4. Στην Γερμανία έγινε ένα ιδιαίτερο κράμα μεταξύ του προτεσταντικού και του πρωσσικού πνεύματος με ιδιαίτερες αρετές, όπως π.χ. Τάξη και αξιοπιστία σε ατομικό, κοινωνικό και κρατικό επίπεδο, υπομονή και αντοχή, μεθοδικότητα, οργανωτικότητα, αποτελεσματικότητα, συστηματικότητα.
5.Ιδιαιτερότητες των οικογενειών των προτεσταντών ιερέων.
Στα παρελθόντα περίπου 400 έτη 45 τοις εκατό της γερμανικής ελίτ προήλθαν από τέτοιες οικογένειες. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα : μεγάλες ανθρώπινες και κοινωνικές αξίες, υψηλή ουμανιστική και εγκυκλοπαιδική μόρφωση, διαπαιδαγώγηση στο πνεύμα των καθηκόντων απέναντι στην κοινωνία και στο κράτος και στο πνεύμα της δικαιοσύνης.
Διαπιστώνω σχεδόν κάθε ημέρα, ότι η μεγάλη πλειοψηφία των νέων Γερμανών ιδιαιτέρως των σπουδαστών έχει τέτοιες ικανότητες. Υπάρχουν όμως και ενδείξεις του χαλαρώματος των αρχών υπό την επιδραση του ευρωπαϊκού Νότου.
Είναι πασιφανές και πασίγνωστο, ότι οι χώρες με προτεσταντικές Αρχές (Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και Αυστραλία) έχουν στην οικονομία, στις υψηλές τεχνολογίες ( σχεδόν όλες οι μεγάλες εφευρέσεις), στις επιστήμες κτλ. τα πρωτεία.
ε ) Είναι δυνατόν να διαπιστωθεί τελείως αντικειμενικά, ότι οι χώρες με παράδοση της Ορθοδοξίας είναι σε απίστευτο βαθμό καθυστερημένες.
Οπως φαίνεται, ακόμη δεν έχουν απογαλακτωθεί επαρκώς από τον Μεσαίωνα. Ουδόλως η Εικόνα της του Ανθρώπου ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της παγκοσμιοποιημένης ανθρωπότητας.
Έχει αποδειχθεί, ότι ο ορθόδοξος μυστικισμός εμποδίζει την απελευθέρωση των πνευματικών ικανοτήτων του ανθρώπου. Ο κοινός νους και η λογική απαιτούν η Ορθοδοξία κάποτε να βγάλει τον δικό της Λούθηρο ( Ιδέ στο Μπλογκ μου τα άρθρα “Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και Ορθόδοξη Εκκλησία”, ”Διαφωτισμός και Σκοταδισμός”
Το Βήμα (26.1.14)
———————————————————————————————
Προτεσταντισμός, Καλβινισμός, επιτυχίες
Οι διεθνώς καθοριστικές επιτυχίες στην οικονομία, στην επιστήμη και πρωτίστως στις κοσμοϊστορικές υψηλές τεχνολογίες, στην διοίκηση, στην παιδεία στον πολιτισμό κτλ. στις προτεσταντικές χώρες έχουν βαθιές πολιτισμικές και θρησκευτικές ρίζες και δη
α) το εργασιακό ΕΤΗΟΣ (Arbeitsethik) ήδη από τον Μεσαίωνα ως κάτι το θεάρεστο ( Προτεσταντισμός ) και β) την ΚΑΘΑΓΙΑΣΜΕΝΗ ΑΡΧΗ της ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ( ο επιτυχής , δηλαδή αυτός
που επιτυγχάνει μεγάλο οικονομικό κέρδος, βρίσκεται ήδη στα πρόθυρα του
παραδείσου ) του Καλβινισμού, μίας ιδιαίτερης έκφανσης του Προτεσταντισμού.
Στην ιστορική επιστήμη της προηγμένης Ευρώπης
έχει επικρατήσει η εξής ενδιαφέρουσα άποψη : Ο Προτεσταντισμός στην Γερμανία
) και ο Καλβινισμός στην Ολλανδία ( Εμπορικός Καπιταλισμός ) έχουν σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες αποτελέσει τις γενικές βάσεις για την Βιομηχανική Επανάσταση και την εμπέδωση του Βιομηχανικού Καπιταλισμού στην Αγγλία.
.Τα Νέα ( 30.1. 15
——————————————
Προτεσταντισμός vs Μυστικισμού
Τα γραφόμενά μου στηρίζονται αποκλειστικά σε επιστημονικές πηγές σε πολλές γλώσσες και στις πολυποίκιλες σπουδές (όχι μόνον ένα, δύο η τρεις κλάδοι) στα παρελθόντα 57 έτη καθώς και στους πανεπιστημιακούς μου κλάδους (επίσης όχι μόνον δύο και τρεις) .
Ποτέ δεν θα τολμούσα να γράψω κάτι περί σημαντικού θέματος προτού το έχω συστηματικά μελετήσει.
Περί του μυστικισμού είχα και επειδή το μισό σόϊ μου στην Ελλάδα αποτελείται από προτεστάντες (εγώ δεν είμαι προτεστάντης), περί του μυστικισμού πολυάριθμες συζητήσεις με προτεστάντες πανεπιστημιακούς θεολόγους και ιερείς μόνον περί του μυστικισμού. Ενας πολύ γνωστός μου ιεροκήρυκας προτεστάντης παράτησε τον προτεσταντισμό και το λειτούργημά του και ασπάσθηκε την Ορθοδοξία με την δικαιολογία, ότι ο προτεσταντισμός δεν εμπεριέχει ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟ !
Επειδή ζω εδώ και 57 έτη μεταξύ προτεσταντών και πέραν τούτου έχω ασχοληθεί συστηματικά με τον προτεσταντισμό, προσθέτω κάτι ακόμη : Ο Martin Luther , ο μέγας θρησκευτικός μεταρρυθμιστής και εμπεδωτής του προτεσταντισμού, έσπασε την ραχοκοκαλιά του Ρωμαιοκαθολικού Μυστικισμού και έθεσε την κοσμοθεωρητική βάση για τον καπιταλισμό (Ολλανδία : εμπορικός καπιταλισμός, Αγγλία : βιομηχανικός καπιταλισμός) , Καθημερινή (30.8.125).
———————————————————————
Εργατικότητα και τεμπελειά
Η εργασία (ΕΡΓΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) αποτελεί στις χώρες με προτεσταντική και καλβινιστική παράδοση έναν ευγενή τρόπο ΑΥΤΟΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗΣ (Φιλόσοφος Fichte, ο μεγάλος σοσιαλδημοκράτης πολιτικός του 19oυ αι.. Bebel και έμμεσα και ο Marx) και ΑΥΤΟΣΥΝΑΝΤΗΣΗ (ποιητές )του ανθρώπου.
Στην ποίηση και γενικά στην λογοτεχνία υπάρχουν σχεδόν ύμνοι περί της εργασίας.
Η εργατικότητα ισχύει ως υψηλή ΗΘΙΚΗ ΑΡΧΗ στον προτεσταντισμό-καλβινισμό, στον κονφουκιανισμού (Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα, Βιετνάμ κλπ.). και στις ινδικές σέχτες Σινγκ και Πάρσες (τα μέλη των ανήκουν στους πιό πλούσιους Ινδούς).
Η αξία ενός ανθρώπου εξαρτάται πρωτίστως από την τοποθέτησή του έναντι της εργασίας στις διαφορετικές εκφάνσεις της.
Ο τεμπέλης είναι περιφρονητέος και κοινωνικά άχρηστος. Δεν μπορεί εις ουδεμίαν περίπτωσιν να είναι “καλός” άνθρωπος.Το Βήμα ( 22.10.15)
———————————————————–
Αποδοτικότητα, λειτουργικότητα, “εμονή στο κέρδος” (κάποιος τα απορρίπτει)
Απάντησή μου
α) Είστε αληθώς πεπεισμένος, ότι η λειτουργικότητα και η αποδοτικότητα είναι κάτι το αρνητικό σε μίαν εξελιγμένη κοινωνία; Αναφέρω και άλλα : δυναμικότητα, μεθοδικότητα, συστηματικότητα, οργανοτικότητα και αποτελεσματικότητα καθώς και ανταγωνισμός.
Εχω διαπιστώσει , ότι στην ελληνική γλώσσα λείπουν οι λέξεις, κανώνας της επίτευξης, κανώνας της εργατικότητας, αγάπη στην εργασία, κρατική συνείδηση, νομική συνείδηση κλπ. Το ίδιο ισχύει και για τις γλώσσες άλλων νοτιοευρωπαϊκών λαών (π.χ. Ιταλικά, Ισπανικά και Πορτογαλλικά).
Πρόκειται όμως στην ουσία για ιδιότητες που είναι προϋπόθεση για την επιτυχή λειτουργία μίας κοινωνίας. Αυτονοήτως πρέπει ναεφαρμόζονται και ηθικές αξίες. Δεν εννοώ την αόριστη και ανέξοδη ηθικολογία.
β) Η “εμμονή στο κέρδος” αποτελεί συστατικό στοιχείο του παγκοσμίου οικονομικού συστήματος, το οποίο είναι ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ και το οποίο έχει κατατροπώσει τον “Υπαρκτό Σοσιαλισμό”. Ηδη οι αρχαίοι Ρωμαίοι έλεγαν : Salve lucrum : Ζήτω το κέρδος.
Λοιπόν, το κέρδος εμπεριέχει κινητήρια δύναμη για την οικονομική πρόοδο και για τις κοσμοϊστορικές επιτεύξεις των υψηλών τεχνολογιών.
Αλλά ας υπενθυμίσουμε, ότι αυτό το σύστημα είναι στενότατα συνυφασμένο με την αστική Δημοκρατία, το αστικό κράτος του δικαίου, με τις βασικές ελευθερίες , με τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα καθώς και με το κοινωνικό κράτος.
Παρατήρηση : Δεν υπερασπίζομαι τον καπιταλισμό, αλλά δέον να είμαστε ρεαλιστές. Η εποχή των ουτοπικών ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΩΝ πειραμάτων ( Φασισμός, Εθνικοσοσιαλισμός, Σοσιαλισμός-Λενινισμός-Σταλινισμός) έχει παρέλθει εσαεί.
Καθημερινή (17.1.16)
—————————————–
-Ο κ. Λαφαζάνης έχει δηλωσει το εξής προκλητικό : Τέρμα η Τρόϊκα και τα μνημόνια
Διατί αυτή η βιασύνη σε συνδιασμό με πρωτόγονο λεονταρισμό, αδικαιολόγητη προκλητικότητα, αμετροέπεια, παλιμπαιδιστική έπαρση, επαρχιωτισμό ,απερισκεψία και τριτοκοσμικό ανορθολογισμό ;
Δεν έχετε ουδεμίαν ιδέα από τον τρόπο σκέψης των Βορείων Ευρωπαίων, ιδίως των προτεσταντών που όντως διαθέτουν τα χρήματα. Επιθυμείτε την άκρως επικίνδυνη σύγκρουση μεταξύ του οικονομικά ξεβράκωτου Δαβίδ και του υπερπλούσιου Γολιάθ ; Σκοπεύετε να αυτοκτονήσετε ; Σκεφθείτε φανατισμένοι και ανεγκέφαλοι νεολενινιστές και τον ελληνικό λαό όχι μόνον με ψευτοεπαναστατικά λόγια. Τα Νέα ( 28.1.15
—————————————–
Λατινική Αμερική , Διάλεξή μου περί του Προτεσταντισμού
Απο τη διάλεξή μου στα πλαίσια επιμόρφωσης των καθηγητών πανεπιστημίου της κολομβιανής ολιγαρχίας το 1999 :
Οι προτεστάντες (προτεσταντική αρχή της εργατικότητας και καλβινιστική αρχή της επίτευξης) έχουν δημιουργήσει τις ΗΠΑ και οι καθολικοί Ισπανοί (αρχή της ήσσονος προσπάθειας και της φυγοπονίας) έχουν βάλλει τις βάσεις της Νότιας Αμερικής.
Δεν ήξερα, ότι μερικοί καθηγητές καταγόνταν από γνωστές οικογένειες των conquistadores ,γερουσιαστών , υπουργών και Latifundistas.
Βρήκα το μπελά μου, η υπόθεση εφτασε έως τον ανώτατο καρδινάλιο και το Υπουργείο Ανωτάτης Παιδείας, αλλά δε συνέβει τίποτα, γιατί ο υπουργός έχει σπουδάσει και αποκτήσει PhD στην Yale Univer sity. Ορίστε. Καθημερινή (30.10.16)
——————————————————————————————
Κέρδος και Ηθική
1. Από τότε που υπάρχουν κράτη και κοινωνικές τάξεις (περίπου προ 6 χιλ. ετών) το κέρδος εστιάζεται, ανεξάρτητα από την συγκεκριμένη μορφή του, στο επίκεντρο της προσοχής των ανθρώπων.Ας υπενθυμίσουμε την γνώμη των αρχαίων Ρωμαίων : Salve lucrum !(Να ζήσει το κέρδος !). Προ αυτού ο Δημοσθένης είπε κάτι το παρόμοιο : “Δει δε χρημάτων και άνευ τούτων ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων”(“Πρέπει να υπάρχουν χρήματα, γιατί χωρίς αυτά δεν είναι δυνατόν να γίνουν τα απαραίτητα”).
2. Στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες το κέρδος έπαιζε με άλλη μορφή επίσης έναν σημαντικό ρόλο. Μόνον στις κοινωνικές ουτοπίες δεν υπάρχει κέρδος και δήθεν είναι όλα απόλυτα, όπως π.χ. η κοινωνική ισότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη.
3. Όποιος επιδιώκει κέρδος είναι κακός, ενώ ο δήθεν αποκρούων το κέρδος είναι καλός ; Ένας τεμπέλης δεν μπορεί ή δεν θέλει να αποκτήσει κέρδος. Είναι αυτόματα ενάρετος και ηθικός ; όχι κέρδος και ταυτόχρονα ηθική ζωή με την προϋπόθεση, ότι το κέρδος αποκτάται με εντιμότητα και εργατικότητα ;
4. Το παράλογο δίλημμα “κέρδος ή ηθικότητα” είναι αποκύημα ψευτοεπαναστατικής φαντασίας και πεπαλαιωμένων ιδεοληψιών , όπως π.χ. η απόρριψη της ιδιοκτησίας και της ατομικής πρωτοβουλίας.Το “Η αυτό ή εκείνο” δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Πιό λογική και έξυπνη είναι η άποψη του μεγάλου κινέζου φιλόσοφου Κονφούκιου : “Και αυτό και εκείνο”, στην περίπτωσή μας “Και κέρδος και ενάρετος” ( ήδη σχεδόν το ίδιο από Ομηρο (“άλλοτε μεν τε κακώ [...] άλλοτε δ’ εσθλώ”, και Σοφοκλή : “τοτέ μεν κακόν, άλλοτ’ επ’ εσθλόν έρπει”. Τα Νέα (28. 3. 14)