ONTOLOGIA

Συστηματικά

Ευκαιρίας δοθείσης θα προσπαθήσω να παρουσιάσω την Οντολογία υπό το πρίσμα της επικρατούσας φιλοσοφικής σκέψης, στην οποία αυτονοήτως δεν ανήκει η θεολογική άποψη περί του θέματος.

Ας επισημάνουμε, ότι η φιλοσοφική έννοια Οντολογία (κατ αρχάς Οντοσοφία που αντιστοιχεί στην αριστοτελική «πρώτη φιλοσοφία») έχει διατυπωθεί ούτε στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αν και οι ειδικοί είχαν περίπου 1000 έτη στη διάθεσή τους, αυτονοήτως ούτε στην Ελλάδα, αλλά στη Γερμανία.

Στις αρχές του 17ου αι. την έχει αναφέρει ως πρώτος ο R. Goclenius ( Lexicon philosophicum, Frankfurt 1613) και ο Α. Calonius (Metaphysica divina (Η θεϊκή μεταφυσική) Rostock 1636 καθώς και κάπως αργότερα ο J. Caramuel Lobkowitz ( Rationalis et realis philosophia, Löven 1642).

Η Οντολογία έχει διαδεχθεί εν μέρει τη Μεταφυσική, αλλά μερικοί Φιλόσοφοι τηνθεωρούσαν ως τμήμα της Μεταφυσικής. Ετσι αποτελούσε η Οντολογία όχι γενικά μία Θεωρία περί των αρχών του Είναι, αλλα πρωτίστως μία Θεωρία περί της ουσίας και της σημασίας του Είναι (υπάρχοντος) . Αλλά και  αυτή τη θεωρητική ερμηνεία την έχει εξελίξει πάλι ένας Γερμανός Φιλόσοφος ο Chrisτian Wolff (πανεπιστήμιο της Λειψίας και κατόπιν πανεπιστήμιο της Halle) σε ένα πανεπιστημιακό κλάδο. Διατί δεν έγινε αυτό στην εποχή του Βυζαντίου; Ο Wolff επισημαίνει στο περίφημο έργο του Philosophia prima sive ontologia (Frankfurt, Leipzig 1730. §1) το σκοπό της Οντολογίας, να διατυπώσει επί τη βάσει της Λογικής όλα τα καθοριστικά στοιχεία του Είναι έτσι, ώστε αυτά να αποκτήσουν την υψίστη ποιότητα της γενικότητας.

Ο Φιλόσοφος Ι. Kant έχει απορρίψει αυτή την άποψη και πρότεινε έναν άλλον ορισμό: Η Οντολογία είναι μία επιστήμη, « η οποία εμπεριέχει ένα σύστημα όλων των λογικών αρχών και εννοιών, αλλά μόνον υπό την προϋπόθεση, ότι αυτές αφορούν αντικείμενα, που έχουν εντοπισθεί από τις αισθήσεις και επομένως μπορούν να αποδειχθούν μέσω της EMPEIRIAS» (δική μου μετάφραση, Preisschrift über die Fortschritte der Metaphysik, Akad.-Ausg. XX, 255, 260).

Η Οντολογία ήταν και είναι περαιτέρω αντικείμενο ενασχόλησης της Γνωσιοθεωρίας, όπου πρωτοστατούν διεθνώς Γερμανοί και Αμερικανοί Φιλόσοφοι και ιδιαιτέρως ο N. Hartmann, εν μέρει ο M. Heidegger και ο W.V.O. Quine. Ο Hartmann αξιολογεί την Οντολογία ως Θεωρία του καθ εαυτού Είναι. Σημειώνονται και άλλες παρόμοιες απόψεις. Το κοινό σημείο είναι το εξής: Η Οντολογία ασχολείται με το Είναι καθώς και με όλα τα σημαντικά και άμεσα στοιχεία που ανήκουν στο Είναι. Ο Φιλόσοφος Jacoby διατυπώνει την εξής ενδιαφέρουσα άποψη: Οντολογία είναι «η Θεωρία περί του καθ` ευτού Υπάρχοντος ανεξάρτητα από τη συνείδηση του αναγνωρίζοντος».

Επομένως  η Οντολογία διαφέρει από τη θεολογική άποψη (Νεοθωμισμός) περί του «θεϊκού Είναι»), κάτι που ανήκει στη θεολογική Μεταφυσική.Στην ουσία η οντολογική προσέγγιση ήταν ένα καθοριστικό τμήμα των φιλοσοφικών θεωριών του
Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Πλωτίνου, του μεσαιωνικoύ Σχολαστικισμού, του Wolff και του Leibnitz. Σημειώνεται η προσπάθεια, έχοντας ως αφετηρία τη βασική εμπειρία να προσδιορίσει το Είναι ως Είναι. Δηλαδή επρόκειτο για μία
Λογική, για μία γενικότητα των εννοιολογικών γνώσεων περί της πραγματικότητας, κάτι που θυμίζει έντονα τον αντικειμενικό ιδεαλισμό.

Οι μεγαλύτεροι αντίπαλοι της Οντολογίας ήταν οι Αγγλοι και Γάλλοι Υλιστές του 17ου και του18ου αι. Τον 19ο αι.η Οντολογία έπαιζε ουδένα ρόλο, αλλά στις αρχές του 20ου αι., έχει ξαναανακαλυφθεί  από ένα Γερμανό Φιλόσοφο (H. Pichler,Über Chr. Wolffs Ontologie, 1910). Εχει ήδη διατυπωθεί η έκφραση « Νέα Οντολογία» και έχει αξιολογηθεί ως απάντηση στις ισχυρές τάσεις του Υποκειμενισμού και του Μυστικισμού (Θετικισμός, Νεοκαντιανισμός, Φιλοσοφία του βίου, Υπαρξισμός) στα πλαίσια της Φιλοσοφίας.

Οι πιο σημαντικοί εκπρόσωποι της Νέας Οντολογίας ήταν ο N.Hartmann, o G. Jacoby, ο Husserl („Universale Ontologie») ο Heidegger ( „Funtamentalontologie“), o Sartr („Phänomenologische Ontologie“), και o H. Conrad-Martius („Realontologie“). Πολύ ενδιαφερων είναι ο ορισμός του Hartmann: Οντολογία σημαίνει, ότι «η γνώσις δεν είναι μία δημιουργία, εμπέδωση ή κατασκεύασμα ενός αντικειμένου, όπως ο Ιδεαλισμός
προσπαθεί να μας πεί, αλλά ο εντοπισμός του κάτι, το οποίο προϋπάρχει της γνώσεως περί αυτού«. Ο Hartmann kάνει πέραν τούτου διαχωρισμό μεταξύ του πραγματικού και του ιδεατού Είναι, προσπαθώντας να ξεπεράσει την αντίθεση μεταξύ του Ιδεαλισμού και του Υλισμού.

Ο αμερικανός Φιλόσοφος O. Quinn ήταν ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της Αναλυτικής Φιλοσοφίας και έχει πρεσβεύσει μίαν ιδαίτερη άποψη περί της Οντολογίας χωρίς μεταφυσικές ή θεολογικές διαστάσεις: Η αλήθεια μίας Θεωρίας μπορεί να έχει την ύπαρξη αντικειμένων ή την εκπλήρωση των αξιών συγκεκριμένων ποιοτήτων ως προϋπόθεση (The Ways of Paradox and Other Essays, New York 1966, Cambridge Mass. 1976). Η κυρία επιδίωξη της Θεωρίας του είναι η επιστημονικοποίηση του κόσμου και του βίου. Αυτό αποτελεί το αντίθετο από την άποψη του Heidegger (Sein und Zeit, Halle 1927,Tübingen 1979).

Δέον να αναφέρουμε και τους εκπροσώπους του Νέοσχολαστικισμού (βάση του
Σχολαστικισμού γενικά είναι η Αγία Γραφή), οι οποίοι προσπαθούν να αναζωογονήσουν την τελείως παρωχημένη Οντολογία του Μεσαίωνα. Ο Nεοσχολαστικισμός ασχολείται πρωτίστως με θέματα όπως με τη φιλοσοφική αιτιολόγηση των εκκλησιαστικών δογμάτων, τη συμφιλίωση της πίστης με την επιστημονική γνώση, της Θρησκείας με την Επιστήμη, η με την καταπολέμηση όλων των προοδευτικών φιλοσοφικών ιδεών και κυρίως του Αθεϊσμού καθώς και του Πανθεϊσμού.

Πηγές (επί πλέον)

-Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie, Edit. J.
Mittelstraß, Band 2, Stuttgart. Weimar, 2004, S. 995, 1077-1079.

-Philosophisches Wörterbuch, Edit. G.Klaus-M. Buhr, Band 2,
S. 784-785, 806-808.

-Heidegger, M. Sein und Zeit, Halle 1927, Tübingen 1979.

-Lotz, J. B. Ontologia, Barcelona 1963.

-Zocher, R., Die philosophische Grundlehre, Eine Studie zur
Kritik der Ontologie, Tübingen 1939

-J. Habermas, Auch eine Geschichte der Philosophie, Bd. 2 Vernünftige Freiheit. Spuren des Diskurses über Glauben und Wissen, Berlin 2019

-T. Honderich, Ontology, in:  The Oxford Companion to Philosophy. Oxford University Press 2005
-M. Battista, Ontologia, metafisica, Bologna 1905
-A. Pescador, Ontología, Buenos Aires 1966

Καθημερινή (23.11.16)

Επίσης στο βιβλίο μου: Παναγιώτης Δημητρίου Τερζόπουλος (Panos Terz), Εγκυκλοπαιδική και Κοινωνική Μόρφωση, Εκλαϊκευμένα: Φιλοσοφία, Διεθνές Δίκαιο, Διεθνείς Σχέσεις, Πολιτολογία, Πρώτος Τόμος ), ISBN: 978-620-0-61337-0, Saarbrücken 2020, 289 σελίδες, σ.66