Μόρφωση, Γενική και Εγκυκλοπαιδική, Παιδεία, Διάλογος με Τάκη Θεοδωρόπουλο

Γενική και Εγκυκλοπαιδική Μόρφωση, Παιδεία

Επιτρέψτε μου να τοποθετηθώ όχι επιπόλαια και ρηχά, αλλά συστηματικά και εμπεριστατωμένα, μια που ασχολούμαι με τέτοια ζητήματα εδώ και μισόν αιώνα. Πρόκειται για την γενική και εγκυκλοπαιδική μόρφωση και παιδεία ειδικά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.

Πρώτον: Από πότε με ενδιαφέρει η εγκυκλοπαιδική μόρφωση ;

Ακριβώς από την πέμπτη τάξη του Δημοτικού, όταν είχα παρακαλέσει τον διευθυντή κ. Κώστα Μπουροζίκα να μου επιτρέψει όχι μόνο να χρησιμοποιώ το περίφημο Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, αλλά και να το παίρνω για μία εβδομάδα κάθε φορά έναν τόμο στο σπίτι για να διαβάζω ό,τι με ενδιέφερε. Ακόμη έχω από τότε ( αρχές των 50χρονων ) τετράδια με τις σημειώσεις που έκανα. Στο Γυμνάσιο της Κατερίνης έχει αυτό επαναλειφθεί. Και εκεί ο Διευθυντής μου είχε επιτρέψει ύστερα από παράκλησή μου να χρησιμοποιώ βιβλία περί λογοτεχνίας και φιλοσοφίας από την βιβλιοθήκη των καθηγητών.

Ομως το αποκορύφωμα ήταν η βιβλιοθήκη των Ευαγγελικών , τότε η μόνη στην Κατερίνη. Αυτή η βιβλιοθήκη ήταν για μένα πραγματικός παράδεισος. Εκεί είχα την δυνατότητα να διαβάσω τα πιό σπουδαία βιβλία της παγκόσμιας λογοτεχνίας και πολλά βιβλία περί του παγκόσμιου πολιτισμού και να γεμίσω με πολύτιμες σημειώσεις πάνω από δέκα τετράδια.Ακόμη αισθάνομαι απεριόριστη ευγνωμοσύνη απέναντι στους Ευαγγελικούς.

Η τύχη το ήθελε να σπουδάσω σε μία πόλη, η οποία είναι διεθνώς γνωστή ως η “Πόλη του βιβλίου” και της επιστήμης με την πιό μεγάλη, την εθνική βιβλιοθήκη της Γερμανίας και μία από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες του κόσμου, την Deutsche Bücherei ( τώρα λέγεται Deutsche Bibliothek , υπάρχει στην Leipzig και στην Frankfurt am Main ) καθώς και με μία πλούσια βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου , η οποία υπάρχει εδώ και 600 έτη . Για μένα ήταν και ακόμη είναι και οι δύο βιβλιοθήκες ο επίγειος παράδεισος .

Από βαθειά ευγνωμοσύνη όνόμασα σε ένα άρθρο την Deutsche Bücherei “ιερό ναό της Σοφίας”. Είχα την δυνατότητα να διαπιστώσω, πόσο σωστό είναι το απόφθεγμα κάποιου αρχαίου Έλληνα φιλόσοφου “Υψίστη ευτυχία του ανθρώπου γνώσις εστί” και το απόφθεγμα του Πλάτωνα » Σοφίαν και επιστήμην…κράτιστον εστί των ανθρωπείων πραγμάτων» ( «Από όλα τα ανθρώπινα πράγματα είναι η σοφία και η επιστήμη τα πιό σπουδαία”).

Στις δύο βιβλιοθήκες έχω βαθμιαία διαπιστώσει, ότι στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο μας έχουν διδάξει πολλά σωστά αλλά και πάρα πολλά εσφαλμένα , ιδιαιτέρως υπερεθνικιστικά και σωβινιστικά πράγματα. Στην εθνική βιβλιοθήκη έχω διευρύνει στα παρελθόντα 58 έτη σημαντικά τον μορφωτικό μου ορίζοντα υπό την έννοια της ανώτερης γενικής και εγκυκλοπαιδικής μόρφωσης .

Στις πανεπιστημιακές μου διαλέξεις έχουν συνδεθεί η διεθνής εγκυκλοπαιδική μόρφωση και ιδιαιτέρως η παγκόσμια λογοτεχνία και η κλασσική μουσική με την πανεπιστημιακή μόρφωση. Η διεύρυνση της εγκυκλοπαιδικής μόρφωσης συνεχίζεται και ως ιδιαίτερη μορφή της ανθρώπινης αυτοπραγμάτωσης και αληθούς ευτυχίας σύμφωνα με το γνωστό αρχαίο ελληνικό ρητό “Γηράσκω αεί διδασκόμενος”.

Η ενασχόληση με την εγκυκλοπαιδική μόρφωση ως αντικείμενο έρευνας άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του 70. Έχουν δημοσιευθεί και μερικές μελέτες και άρθρα ( Ιδέ π.χ. στον Ιστότοπό  μου : Allgemeinbildung, Erbeproblematik und wissenschaftliche Arbeit, in : Das Hochschulwesen, 3/1981, Berlin, S. 74 , το ίδιο πιό εκτενές ( 4 μέρη ) in : Universitätszeitung Leipzig, Nr. 24, 26, 27, 28, 1981. Ιδέ επίσης τη μελέτη: Universitas Litterarum και ειδικά Demonstratio Scientiae Universitatis Litterarum, 4 μέρη, in : Universitätszeitung Leipzig Nr. 24, 25, 26, 27, 1990 . Ιδέ επίσης Μερικές σκέψεις γύρω από την γενική μόρφωση, Ελληνικοί Παλμοί, Όργανο της Ελληνικής Κοινότητας του Βερολίνου, Νο 12, 2003.
Από το 1960  έως περίπου το 1964 έχω κατορθώσει μέσω της εγκυκλοπαιδικής μόρφωσης να υπερβώ το επικίνδυνο και μαζοχιστικό νεοελληνικό σωβινιστικό δηλητήριο και βαθμιαία να εξελιχθώ σε έναν αμυντικό ανθρωπιστή.

Δεύτερον : Διατί είναι η ενασχόληση με την εγκυκλοπαιδική μόρφωση αναγκαία ;

Αναφέρουμε τους πιό σημαντικούς λόγους :

α ) Διότι η εγκυκλοπαιδική μόρφωση είναι μία ιδιαίτερη μορφή του διανοητικού, πολιτισμικού και αισθητικού ηδονισμού. Μέσω της εγκυκλοπαιδικής μόρφωσης επιτυγχάνει ο άνθρωπος μίαν ισορροπημένη ζωή με χαρά και ευτυχία. Αυτό μπορεί να συμβεί και χωρίς οικονομική ευχέρεια και εξαρτήσεις από άλλους.

β ) Η εγκυκλοπαιδική μόρφωση συμβάλλει στην δημιουργία μίας πολύπλευρης εξέλιξης της προσωπικότητας και έτσι μπορεί να αναβιβάσει την ακτινοβολία και το κοινωνικό της κύρος .

γ ) Η αναγκαιότητα μίας τέτοιας ενασχόλησης απορρέει και από την διαπίστωση ενός εννοιολογικού χάους, το οποίο επικρατεί στην Ελλάδα ειδικά σε ό,τι αφορά την νεοελληνική γλώσσα. Εχουμε επανειλλημμένα διαπιστώσει , ότι ή δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι πειστικοί όροι ή τα λίγα που διαβάζουμε στα ελληνικά λεξικά είναι ανεπαρκή.
Στα ΜΜΕ χρησιμοποιούνται έννοιες , όπως μόρφωση, γενική μόρφωση, κοινωνική μόρφωση , καλλιέργεια, παιδεία αλλά σπάνια εγκυκλοπαιδική μόρφωση. Η ερμηνεία των όρων είναι ούτως ή άλλως ως επί το πλείστον άκρως υποκειμενική και μερικές φορές φτάνει στα όρια της σύγχισης και της λεκτικής απειθαρχίας και ασυδοσίας.

δ ) Είχαμε την ευκαιρία να δούμε, ότι στην εποχή της Μεταπολίτευσης και πρωτίστως ύστερα από το 1981 με το ΠΑΣΟΚ και την επικράτηση ενός πρωτόγονου υλισμού στα πλαίσια της επίπλαστης ευημερίας και ενός τριτοκοσμικού ηδονισμού και νεοπλουτισμού έχουν συστηματικά καταστραφεί σχεδόν σε όλα τα πεδία οι ισχύουσες αξίες. Εδώ ενδιαφέρουν οι πολιτισμικές και οι μορφωτικές αξίες. Η απόλυτη προτεραιότητα της υλιστικής ευημερίας έχει παραγκωνίσει την μόρφωση και το χειρότερο από όλα και την παιδεία.

Επί τη βάσει της κοινωνικής ισοπέδωσης και του μορφωτικού μηδενισμού ξαφνικά όλοι τα ήξεραν όλα. Ο γνωστός νεοελληνικός εξυπνακισμός έχει εξελιχθεί σε κύριο τρόπο ζωής. Η μόρφωση και  η παιδεία έχουν απαξιωθεί. Έχουν αντικατασταθεί με ένα απίστευτα χαμηλό μορφωτικό επίπεδο , η γλώσσα έχει εν μέρει αλητοποιηθεί, πράγμα το οποίο ισχύει και για βουλευτές στα πλαίσια ημιπολιτισμένων αντιπαραθέσεων ακόμη και μέσα στην βουλή.

ε ) Η Ελλάδα είναι εδώ και πολλά χρόνια μέλος της ΕΕ, αλλά ο Νεοέλληνας έμεινε εθνοκεντριστής ακόμη και όταν βρίσκεται στο εξωτερικό για πολλά χρόνια. Ο πολιτισμός, η λογοτεχνία, η μουσική, η ιστορία κ.ο.κ. των άλλων ευρωπαϊκών λαών δεν τον ενδιαφέρει ουδόλως. Η ελληνοκεντρική αυτοπεριχαράκωση τον κάνει τυφλό και ανίκανο να καταλάβει τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς με διαφορετικές νοοτροπίες. Σημειώνονται φυσικά και λίγες εξαιρέσεις.

ζ ) Εν τω μεταξύ έχει επικρατήσει η παγκοσμιοποίηση ως  ένα αντικειμενικό φαινόμενο και όχι ως έργο “σκοτεινών” δυνάμεων . Σα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και μέσω του διαδικτύου λαμβάνουν χώραν κοσμοϊστορικές εξελίξεις, από τις οποίες απορρέει η αναγκαιότητα να ασχοληθούμε και με λαούς και πολιτισμούς άλλων ηπείρων. Ακόμη και για επαγγελματικούς λόγους είναι μία τέτοια ενασχόληση απαραίτητη και σημαντική.

Τρίτον : Μόρφωση, “Κοινωνική μόρφωση”, Γενική μόρφωση, Εγκυκλοπαιδική μόρφωση, Παιδεία, Καλλιέργεια, Καλοκαγαθία, Εκπαίδευση

1. Μόρφωση

Είναι απίστευτο και όμως αληθινό, πόσο πενιχρά ερμηνεύεται αυτή η έννοια. Το ένα λεξικό την ερμηνεύει απλά ως διάπλαση (Ιδέ Λεξικόν Νέας Ελληνικής Γλώσσης, Πρωίας, 2ος τόμος, σ. 184 ), ενώ στο άλλο επαναλαμβάνεται πολύ επιπόλαια ο ορισμός της γερμανικής λέξης Bildung ( Ιδέ Γ. Μπαμπινιώτης, Ετυμολογικό Λεξικό της νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα, 2010, σ. 875 ) ως “σύνολο των παιδευτικών γνώσεων”. Ήδη στο παρελθόν το θεωρήσαμε απαραίτητο να ασχοληθούμε νηφάλια και εμπεριστατωμένα με τον κορυφαίο Νεοέλληνα γωσσολόγο ( Ιδέ στο Μπλογκ   “Μπαμπινιώτης, Διάλογος με το Ετυμολογικό Λεξικό ).

Η κοινωνιολογική επιστήμη της Γερμανίας ερμηνεύει τον όρο Bildung ( Μόρφωση ) ως “εξέλιξη του παιδιού και του νέου υπό το νόημα της ατομικής ικανότητας του πράττειν και της κοινωνικής αρμοδιότητας” στα μορφωτικά ιδρύματα. Οι πολιτικοί και οι νομοθέτες έχουν αναγνωρίσει την ορθότητα αυτού του ορισμού ( Ιδέ Lexikon der Soziologie, W.Fuchs-Heinritz et. alt., Opladen, 1985, S.103 ). Πέραν τούτου αναφέρεται η παλαιότερη παιδαγωγική παράδοση, σύμφωνα με την οποία πρόκειται για την καλλιέργεια των αξιών του ανθρωπισμού, για ιδεώδη και για έναν πολιτισμένο τρόπο ζωής και συμπεριφοράς.
Tον 19ο αι. έχει διατυπωθεί η έκφραση Bildungsbürgertum , η οποία σημαίνει την μορφωμένη αστική τάξη και δή την μεγαλοαστική καθώς και την ανώτερη μεσαία αστική τάξη. Η μόρφωση αφορούσε πρωτίστως το έντονο ενδιαφέρον για την λογoτεχνία και τον πολιτισμό ( κλασσική μουσική, όπερα, θέατρο ) και τους εκλεπτυσμένους τρόπους συμπεριφοράς. Με αυτόν τον τρόπο  η αστική τάξη ήθελενα ξεχωρίζει από τον απλό λαό, ο οποίος ενδιαφερόταν μάλλον για τα πρακτικά ζητήματα της ζωής και για τον λαϊκό πολιτισμό.

Αυτή η ελίτ-έκφραση έχει εξαφανισθεί ύστερα από τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, αλλά εδώ και μερικά έτη έγινε βαθμιαία της μόδας. Σημείωνεται παραλλήλως και μία πολιτισμική και γλωσσική διαφοροποίηση . Έτσι δείχνει η αστική τάξη, ότι δεν ανήκει στον  λαό που έχει στην πλειοψηφία του ήδη αποβλακωθεί μέσω της τηλεοπτικής υποκουλτούρας ( Ιδέ ιδιαιτέρως M. Jürgs, Seichtgebiete, Warum wir hemmungslos verblöden, München 2009 ). Τοιουτοτρόπως έχει δημιουργηθεί ένα κάπως επικίνδυνο κοινωνικοψυχολογικό και πολιτισμικό πρόβλημα.

1. “Κοινωνική μόρφωση”

Έχουμε διαπιστώσει, ότι αυτή η έκφραση χρησιμοποιείται πρωτίστως από αριστερούς και ιδιαιτέρως από οπαδούς του ΚΚΕ, οι οποίοι έχουν τελειώσει κάποτε μόνον το Δημοτικό και το πολύ το Γυμνάσιο και επομένως διαθέτουν πολύ περιορισμένες γνώσεις. Αυτό όμως το μειονέκτημα ισοφαρίζεται με έντονο ενδιαφέρον για κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα και με σποραδικές γνώσεις περί μαρξισμού-λενινισμού ή με την χρησιμοποίηση βαρύγδουπων εννοιών όπως π.χ. “νομοτέλεια” , “πλουτοκρατία” , “κεφάλαιο” , “υπεραξία”, “συμφέρον” κοκ.
Εδώ πρόκειται για ένα μάλλον κοινωνικοψυχολογικό φαινόμενο του αυτοαναβιβασμού ως προσωπικότητα, η οποία θεωρεί τον εαυτό της πολύ πιό έξυπνο, καταρτισμένο και φυσικά ανώτερο από τους κοινωνικά “αμόρφωτους”, μεταξύ των οποίων υπάρχουν και πολλοί περιφρονητέοι “τενεκέδες’ καθηγητές λυκείου, ακόμη και πανεπιστημίου ! Εάν αυτοί ήταν πιό σεμνοί, δεν θα υπήρχε λόγος να σχολιάσουμε εδώ την λίαν γελοία και ενοχλητική συμπεριφορά τους.
Κατά την γνώμη μου είναι αυτό το παράξενο φαινόμενο μία ιδιαίτερη και μάλιστα μία αριστερίστικη  έκφανση του γνωστού νεοελληνικού υπερεξυπνακισμού, γιατί ο αριστερός εξυπνάκιας έχει εσαεί καπαρώσει την μοναδική και απόλυτη αλήθεια ( Ιδέ  στο Μπλογκ το άρθρο “Αριστερός ανορθολογισμός και εξυπνακισμός” ). Ο αριστερός εξυπνάκιας είναι καθ οδόν να “βάλλει στη θέση ” τους άλλους κατά την γνώμη του ανίδεους. Ήδη στην παιδική μου ηλικία μου έκανε εντύπωση , πως “κατατρόπωναν” λεκτικά οι “κοινωνικά μορφωμένοι” αριστεροί, μεταξύ τους και μερικοί που πήγαν στο σχολείο μόνον τρία χρόνια, τους “αμόρφωτους” δεξιούς. Αυτό το θέατρο του παραλόγου συνεχίζεται.

3. Γενική μόρφωση

Αυτή εστιάζεται πέραν της επαγγελματικής μόρφωσης, η οποία είναι αυτονοήτως μονοδιάστατη . Αυτό ισχύει και για απόφοιτους πανεπιστημίου καθώς και για πανεπιστημιακούς ( Ιδέ P. Terz. Allgemeinbildung …, Ibid ). Η γενική μόρφωση μπορεί να εκφράζεται στο ένδιαφέρον για πολιτικά, οικονομικά και  πολιτισμικά  ( μουσική,θέατρο, όπερα ) , ιστορικά, θεολογικά κλπ. θέματα. Το ενδιαφέρον πάλι είναι δυνατόν να περιορίζεται ως πηγή των πληροφοριών και γνώσεων στο διαδίκτυο, σε εφημερίδες, σε ειδικά περιοδικά ή σε βιβλία. Αλλά και στη περίπτωση αυτή δέον να διαφοροποιούμε, εάν π.χ. πρόκειται για επιστημονικά ή επιστημονικά εκλαϊκευμένα ή δημοσιογραφικά βιβλία. Σημειώνεται, ότι δημοσιεύουν άρθρα, μελέτες και βιβλία όχι μόνον ειδικοί , αλλά και τσαρλατάνοι. Αυτό γίνεται πρωτίστως περί ιστορικών η μυθολογικών θεμάτων.

Συμβαίνει επίσης, να ασχολείται κανείς επί χρόνια και εντατικά δίπλα στο επάγγελμά του με ζητήματα μίας άλλης επιστήμης, όπως π.χ. της Ιστορίας, της Κοινωνιολογίας, της Φιλοσοφίας ή της Ψυχολογίας. Πάντως η γενική μόρφωση δημιουργεί ιδανικές προϋποθέσεις για ουσιώδεις και πολιτισμένες συζητήσεις. Δεν επιτρέπεται όμως κάποιος να θεωρεί  τον εαυτό του λόγω των πολλών γνώσεων ανώτερο από τους συνανθρώπους του και να γίνει υπερόπτης η ναρκισσιστής. Ο κάθε άνθρωπος αποφασίζει, πιά στοιχεία της γενικής μόρφωσης προσδίδουν στην ζωή του πολιτισμική χροιά και αυξάνουν την ευδαιμονία του.
Αντιθέτως οδηγεί η μονοδιάστατη επαγγελματική αυτοπεριχαράκωση σε πνευματική , κοινωνική και πολιτιστική πτώχευση και τελικά σε συμπλέγματα κατωτερότητας.

4. Παιδεία, Καλλιέργεια, Καλοκαγαθία

Και σε αυτήν την περίπτωση, είναι οι πληροφορίες των ελληνικών λεξικών πολύ ρηχές και ανεπαρκείς. Το ένα λεξικό ορίζει την παιδεία ως πράξη και αποτέλεσμα της εκπαίδευσης ( Πρωίας, ibid., 2ος τόμος, σ. 1814 ), στο άλλο γίνεται λόγος για “διαδικασία ανατροφής ενός παιδιού, τη διανοητική του καλλιέργεια ” ( Γ. Μπαμπινιώτης, ibid. , σ. 1020 ).
Και όμως λείπει η πολιτισμική και η ηθική ( ήθος ) διάσταση. Ακριβώς το ήθος είναι το κύριο περιεχόμενο της παιδείας, γιατί αυτό εκφράζεται μέσω κανόνων και ιδανικών ως βάση υποκειμενικών σκοπών και εσωτερικών κριτηρίων ( Ιδέ Duden, Das große Fremdwörterbuch, Mannheim, Leipzig et alt., 2000, S.419 ).

Ενα άλλο συστατικό στοιχείο της παιδείας έγκειται στους πολιτισμένους τρόπους συμπεριφοράς. Τοιουτοτρόπως συμπίπτει σχεδόν η παιδεία με την καλλιέργεια ενός ανθρώπου, η οποία σημαίνει κατά τον Κικέρωνα ( Cicero, Tusc.2,13 ) ηθικό εξευγενισμό του ανθρώπου ( Ιδέ K. Georges, Lateinisch-Deutsches Handwörterbuch, Leipzig, 1890, S. 640 ). Αυτό όμως θυμίζει την αρχαία ελληνική καλοκαγαθία ( των τρόπων ), η οποία εμπεριέχει τις ψυχικές αρετές ( Ιδέ Γ. Μπαμπινιώτης, Ibid., σ. 618 και Griechisch Deutsch, Verlag Enzyklopädie, Leipzig, 1989, S. 25).

5. Εκπαίδευση

Ενώ ο Γ. Μπαμπινιώτης (Ibid. , σ.. 42 ) γράφει απλούστατα εκπαίδευση, ανατροφή, είναι η ερμηνεία του Λεξικού της Πρωίας ( 1ος τόμος, σ. 866 ) πιό πειστική : “η δια της διδασκαλίας μόρφωση”, η προετοιμασία για επιτυχή ζωή. Το πρόβλημα έγκειται στο εάν αυτή η προετοιμασία δημιουργεί τις προϋποθέσεις για περαιτέρω αναβιβασμό της γενικής μόρφωσης, η οποία ύστερα από την φοίτηση στο Λυκείο για τους περισσότερους Νεοέλληνες περατώνεται μάλλον δια παντός και αντικαθίσταται ως επί το πλείστον με αμπελοφιλοσοφίες, πολιτικολογία στα καφενεία ή στο διαδίκτυο και με ασυνάρτητες υπερεθνικιστικές κορώνες. Σχεδόν το ίδιο συμβαίνει και με  απόφοιτους πανεπιστημίου, οι οποίοι αυτονομάζονται επιστήμονες, κάτι το πρωτοφανές στην προηγμένη Ευρώπη. Ύστερα από τις σπουδές δεν διαβάζουν, εκτός από λίγες εξαιρέσεις, κανένα άλλο βιβλίο.

6. Εγκυκλοπαιδική μόρφωση

α ) Εθνική διάσταση

Εχουμε διαπιστώσει πολλάκις, ότι μερικοί Νεοέλληνες αρκούνται στο να ξέρουν μερικά αποφθέγματα των αρχαίων Ελλήνων , τα οποία επαναλαμβάνουν για να κάνουνν επίδειξη γνώσεων περί του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Αυτό είναι παλιμπαιδισμός par excellence. Αλλά οι λιγότεροι έχουν πράγματι διαβάσει τα έργα των φιλόσοφων και έχουν διεισδύσει στο punctum quaestionis (στην ουσία) του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Εκτός τούτου πρέπει ο μορφωμένος Νεοέλληνας να έχει διαβάσει τουλάχιστον τα έργα των νομπελιστών και διεθνώς γνωστών ποιητών Σεφέρη και Ελύτη καθώς και των ποιητών Καβάφη, Βάρναλη και του περίφημου συγγραφέα Καζαντζάκη. Ο αριστερός μορφωμένος πρέπει αυτονοήτως να έχει φυσικά διαβάσει όλα τα ποιήματα του Βάρναλη και του Ρίτσου.

β ) Ευρωπαϊκή διάσταση

Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι όντως αυτονόητο να κατέχουμε γνώσεις περί της ιστορίας, της λογοτεχνίας, της εθνογένεσης, της παράδοσης και της θρησκείας των άλλων ευρωπαϊκών λαών και ιδιαιτέρως των σπουδαιότερων ( Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία). Οι μορφωμένοι Ευρωπαίοι έχουν φυσικά γνώση ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ των υπέροχων έργων των Ιταλών ( Dante, Petrarca, Moravia), Αγγλων (Shakespeare, Dickens ) και Γερμανών ( Goethe, Schiller, Lessing ) ποιητών των παρελθόντων αιώνων και των αξέχαστων μυθιστορημάτων των Γάλλων ( Balzac, Flaubert, Stendhal, Hugo, Zola, Dumas) και των Ρώσων συγγραφέων και ποιητών του 19ου αι. (Tolstoi, Dostojewski, Puschkin ). Είναι αυτονόητο για τους μορφωμένους Έλληνες , οι οποίοι ζουν πολλά έτη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες να ασχοληθούν με τον πολιτισμο και την λογοτεχνία των συστηματικά.

γ ) Παγκόσμια διάσταση

Οποιος θέλει να κατανοήσει τους άλλους Κύκλους πολιτισμού ( Κονφουκιανικός Κύκλος Πολιτισμού, Ισλαμικός Κύκλος Πολιτισμού, Κύκλος Πολιτισμού του Ινδουϊσμού ), πρέπει να διαβάσει τουλάχιστον μερικά σημαντικά βιβλία του Κονφούκιου και του Λάο Τσε, το Κοράνιο των Μωαμεθανών, τις βάσεις του Βουδδισμού και τα διεθνώς περίφημα έπη της Ινδίας Ramayana και Mahabharata ( μάχα : μέγα ), τα οποία είναι ακόμη και σήμερα η καθοριστική βάση της μόρφωσης και της παιδείας των Ινδών. Είναι επίσης αυτονόητο, να διαβάσουμε τουλάχιστον τα έργα των νομπελίστων της λογοτεχνίας των ΗΠΑ και της Λατινικής Αμερικής. Η γνώση των ωραιότατων ποιημάτων του Neruda βοηθά πολύ να κατανοήσουμε καλύτερα τους Λατινοαμερικανούς.

Οποιος έχει μια τέτοια εγκυκλοπαιδική μόρφωση δεν κάνει πεπαλαιομένη εθνοκεντρική ομφαλοσκόπηση και δεν γίνεται ούτε φθηνός υπερεθνικιστής ούτε γελοίος ρατσιστής. Τουναντίον σέβεται τους άλλους λαούς και πολιτισμούς επί τη βάσει του αμυντικού ουμανισμού.

Δημοσιευθέν στην ηλεκτρονική έκδοση της Καθημερινής ( 5.1. 2014  και χωρίς πηγές στις 13.11.14), (5.3.17).

Hinterlasse eine Antwort

Deine E-Mail-Adresse wird nicht veröffentlicht.

Du kannst folgende HTML-Tags benutzen: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>