Αγιον Φως
Μυθολογική πτυχή
Συστηματικές μυθολογικές γνώσεις (όχι μόνον παλιμπαιδιστικά αποφθέγματα) είναι η conditio sine qua non για την κατανόηση του ζητήματος περί του
Αγίου Φωτός.
Λόγω πολυποίκιλων ορισμών περί του Μύθου είναι προτιμότερο να μην αναφέρω
κανένα. Παγκοσμίως είναι γνωστό, ότι οι μύθοι έχουν προηγηθεί των θρησκειών,
οι οποίες όμως εχουν για πολλούς λόγους παραλάβει στοιχεία των μύθων, τα οποία ενσωμάτωσαν ακόμη και σε θρησκευτικά δόγματα. Οι Μύθοι χρησιμοποιούνται για να δοθεί στην ανθρώπινη ζωή ΝΟΗΜΑ. Τα πιό σπουδαία είδη μυθών ειδικά για τη θρησκεία είναι τα ακόλουθα :
α) Μύθοι που ασχολούνται με τη δημιουργία του σύμπαντος (θεογενίες, κοσμογονίες, ανθρωπογονίες).
β) Μύθοι που έχουν ως αντικείμενο το τέλος του κόσμου (εσχατολογίες).
γ) Μύθοι που ασχολούνται με την πορεία του κόσμου (περίοδοι, μεταμορφώσεις).
δ) Σωτηριολογίες ( Μεσσιανισμοί).
O μύθος είναι συχνότατα συνυφασμένος με σύμβολα, τα οποία εκφράζουν το υποσυνείδητο, αλλά και θρησκευτικές δοξασίες (π.χ. σταυρός), ακόμη και πολιτικές αντιλήψεις (π.χ. σφυροδρέπανο, σβάστικα).
Ενας από τους πιό αρχαίους και πιό γνωστούς μύθους στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι ο μύθος περί του φωτός και δη δυαδιστικά (dualismus) ως εξής: Το φως και το σκοτάδι είναι ένα δυαδικό φαινόμενο αντιθέτων δυνάμεων.Το φώς έχει ως δημιουργό και σύμβολο τον ήλιο, ο οποίος έχει φέρει το φως στο αρχικό χάος του σκότους. Ετσι το φως αποτελεί μία θετική δύναμη και την άμεση γνώση, ενώ η σελήνη εμπεριέχει τη γνώση μόνον επί τη βάσει εικασιών.
Το αρχαιότατο ντοκουμέντο, στο οποίο αναφέρεται το φως φυσικά σε συνδυασμό με τον ήλιο είναι ο Υμνος του Ηλίου ως βάση της νέας θρησκείας του αρχαϊκού μονοθεϊσμού, τον οποίο είχε εμπεδώσει μέσω μεγάλης βίας ο Φαραώ Echnaton (Amenophes 4ος, 1400 π. Χ.): «Ωραίος παρουσιάζεσαι στο φωτεινό πεδίο του ουρανού, εσύ ζωντανέ ήλιε και γέμισες με την ωραιότητά σου όλες τις χώρες».
Ο νεοβαβυλωνικός ύμνος προς τιμήν του θεϊκού ηλίου Shamash (9ος αι. π. Χ.) είναι πιό σύνθετος, γιατί συνενώνει το φως, τον ήλιο, το θεό με τον αγώνα κατά του κακού : «αυτός που φωτίζει το σκοτάδι, που φωτίζει τον ουρανό, αυτός που καταστρέφει το κακό στον ουρανό και στη γη, είσαι εσύ Θεέ Shamash… Όλοι οι ηγεμόνες και όλοι οι επουράνιοι θεοί χαίρονται. Στο φέγγος σου βλέπουν το απόκρυφο, για αυτό είναι το βήμα τους σίγουρο στη λάμψη του φωτός σου».
Συμπέρασμα : Στην αρχαιότατη μυθολογία το φως είναι γνωστότατο και διαδεδομένο σύμβολο της σωστής γνώσης.
Θρησκευτική πτυχή
Η αρχαία ιρανική θρησκεία του Ζωροαστρισμού, ονομαζόμενη έτσι από τον ιδρυτή της και προφήτη Ζωροάστρη (περσικά Zarathustra) με ανώτατο θεό τον Ahuramazda (εξ ού και Μαζδαϊσμός) είναι η πρώτη θρησκεία του κόσμου, η οποία στηριζόταν στον αγώνα μεταξύ του φωτός (Ormuzd) και του σκότους (Ahriman) και φιλοσοφικά – ηθικά στον δυαδισμό μεταξύ του καλού και του κακού. Στα έργα του Zarathustra που γεννήθηκε το 1748 π.Χ. χρησιμοποιείται ήδη η λέξη ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ, το οποίο έχουν παραλάβει και οι Βουδιστές (500 π.Χ.)
Αυτή η λίαν ενδιαφέρουσα θρησκεία με μεγίστη επίδραση σε άλλες θρησκείες έχει ταυτίσει το βασίλειο του φωτός με τον θεό και το σκότος με τον δαίμονα. Ο πιστός έχει την επιλογή, να ακολουθήσει τον δρόμο του φωτός που σημαίνει του καλού και της αλήθειας ή τον δρόμο του σκότους, δηλαδή του κακού και του ψέματος. Στην πρώτη περίπτωση θα πάει στον παράδεισο (περσική λέξη: περιφραγμένος κήπος) και στη δεύτερη στην κόλαση.
O άκρως δημιουργικός Ζωροάστρης έχει επεξεργασθεί στα γραπτά του (Gathas ) τρία δυαδιστικά συστήματα, όπως π.χ. το κοσμολογικό, το ηθικό και το θρησκευτικό καθώς και τις ακόλουθες δοξασίες, τις οποίες έχει παραλάβει και ο Χιστιανισμός: ο ΜΥΘΟΣ του σωτήρα, η αισιόδοξη εσχατολογία, η οποία διακηρύττει τον τελικό θρίαμβο του καλού επί του κακού, πέραν τούτου την διδασκαλία περί της ανάστασης του σώματος, τον μύθο του μάγου κτλ.
Ο συμβολισμος του φωτός και του πνεύματος έχει εξελιχθεί περαιτέρω επίσης στην Περσία από τον Μανιχαϊσμό και τη Γνώση. Ο δημιουργός αυτής της θρησκείας Μάνι 2ος αι. μ.Χ. έχει αναβιβάσει το φώς με τις πολυποίκιλες θρησκευτικές, φιλοσοφικές και ηθικές ερμηνείες σε κύριο κορμό της διδασκαλίας του καταπληκτικού του έργου.
Ευκαιρίας δοθείσης μέτρησα στα λίαν ενδιαφέροντα ιερά κείμενα του Μανιχαϊσμού τις λέξεις – κλειδιά, οι οποίες εμπεριέχουν το φως: Θεϊκόν Φως, Ψυχή του φωτός, Πατήρ του φωτός, Υιοί του φωτός, Φύση του φωτός, Παράδεισος του φωτός, Γη του φωτός, Νέο Βασίλειο του φωτός, Στοιχεία του φωτός, Σταυρός του φωτός, Γυναίκες του φωτός, Μορφή του φωτός, Παλάτι του φωτός, Αποστολος του φωτός, Πλοίο του φωτός κτλ. (Ρωμαίοι: ex oriente lux: από την Ανατολή (προέρχεται) το φως).
Η πλούσια διδασκαλία του Μανιχαϊσμού περί του φωτός έχει επιδράσει επί του αρχικού σταδίου τον Χριστιανισμού. Το πιό γνωστό παράδειγμα είναι η εικόνα του Ιησού Χριστού με φωτοστέφανο και εκατέρωθεν της κεφαλής το μικρό αλλά λίαν σημαντικό κείμενο με μεγίστη αυτοπαιποίθηση «Εγώ ειμί το φως». Αλλά και άλλοι άγιοι παριστάνονται στις χριστιανικές ζωγραφιές με φωτοστέφανο. Στο Ευαγγέλιο αναφέρεται μερικές φορές το Αγιο Φως:”Εγώ είμαι το φως του κόσμου· όστις ακολουθεί εμέ δεν θέλει περιπατήσει εις το σκότος, αλλά θέλει έχει το φως της ζωής” (ΙΩΑΝ. 8/12
“Ενόσω είμαι εν τω κόσμω, είμαι φως του κόσμου” (ΙΩΑΝ. 9/5), “Σεις είσθε το φως του κόσμου· πόλις κειμένη επάνω όρους δεν δύναται να κρυφθή”·(ΜΑΤΘ. 5/14), “Ούτως ας λάμψη το φως σας έμπροσθεν των ανθρώπων, διά να ίδωσι τα καλά σας έργα και δοξάσωσι τον Πατέρα σας τον εν τοις ουρανοίς” (ΜΑΤΘ. 5/16).
Το παράξενο όμως έγκειται στο ό,τι οι ιερείς και ιδιαιτέρως οι επίσκοποι και οι πατριάρχες ειδικά των ορθόδοξων χριστιανών έχουν αυτονοήτως απορρίψει μαζί με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα (αργότερα το ξαναανακάλυψαν) και την ενδυμασία των αρχαίων Ελλήνων και έδωσαν στην περσική ενδυματολογική επιλογή προτεραιότητα, η οποία ούτως ή άλλως κατόρθωσε να επικρατήσει σε όλην τη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν.
Εγείρονται μερικά ερωτήματα :
α) Παραμένουν στοιχεία ειδωλολατρικού χαρακτήρα που έχει προ σχεδόν δύο χιλιάδων ετών παραλάβει ο Χριστιανισμός και ενσωματώσει στη δοξασία και την παράδοσή του ακόμη ειδωλολατρικά; Η απάντηση είναι αναμφιβόλως αρνητική, γιατί αυτά τα στοιχεία έχουν μεταλλαχθεί ριζικά. Αυτό σημαίνει, ότι αυτά είναι ήδη από αιώνες συστατικά στοιχεία του Χριστιανισμού και δη της χριστιανικής παράδοσης.
β) Προκαλούν τέτοια στοιχεία στους ανθρώπους, ιδιαιτέρως στους αθεϊστές ζημίες ; Ασφαλώς όχι. Επομένως δεν υφίσταται λόγος να τα λοιδωρούν οι μη πιστοί. Οι πολιτισμένοι τρόποι συμπεριφοράς απαιτούν περαν τούτου τον σεβασμό της πίστης και της παράδοσης των συμπολιτών.
γ) Ανήκουν η μεταφορά του Αγίου Φωτός με αεροπλάνο από τα Ιεροσόλυμα στην Αθήνα καθώς και η υποδοχή του με τιμή αρχηγού κράτους στη χριστιανική παράδοση; Αναμφιβόλως όχι, γιατί πρόκειται για ένα φαινόμενο μόνον εδώ και περίπου 40 ετών και εκτός τούτου υπάρχει κίνδυνος να γελοιοποιηθεί μία ολόκληρη αξιόλογη θρησκεία.
δ) Αποτελεί η κριτική σε αυτόν τον τουλάχιστον παράξενο και περιττό τρόπο μεταφοράς του Αγίου Φωτός αντιχριστιανική κριτική; Η απάντηση είναι αρνητική.
ε) Είναι αντίχριστος όποιος ασκεί κριτική στον κλήρο ; Η απάντηση είναι επίσης αρνητική. Οχι, διατί αλλο είναι το θρησκευτικό δόγμα και άλλο ο κλήρος.
Πηγές
-Die Gnosis, Band 1 (Zeugnisse der Kirchenväter), Band 2 (Koptische und
mandäische Quellen), Band 3 (Der Manichäismus , J. P. Asmusen et alt.,
insbesondere S. 111-116),Düsseldorf, 2007 ) .
-M. Eliade, Histoire des croyances et idees religieuses, Tome 2, Paris 1992,
cap. 27 -29.
-Der Große Brockhaus, Geschichte, Band 1, Leipzig, Mannheim, 2001, S. 225.
-Der Alte Orient in Stichworten , hrsg. von H. Fraydank et alt., Leipzig 1978,
S. 489.
-Lexikon der Antiken Welt, hrsg von C. Andresen et alt., Band 1, Tübingen,
Zürich, 2001, S.1100.
Δημοσιευθέν από το 2014 συχνά, την τελευταία φορά στην Καθημερινή (21.5.17)