Αγία Τριάδα στη Μυθολογία

Θα ήθελα να επισημάνω, ότι η μυθολογία με βοήθησε πολύ για να κατανοήσω καλύτερα τις θρησκείες, μεταξύ αυτών και τη χριστιανική, γιατί συνήθως
οι μυθολογίες προηγήθηκαν των θρησκειών, οι οποίες ούτως ή άλλως εχουν παραλάβει πολλά στοιχεία της εκάστοτε μυθολογίας και τα έχουν ενσωματώσει στο
δόγμα ή στην παράδοσή τους, δηλαδή τα έκαναν «άγια» (Γενικά ιδέ το περίφημο και άκρως διαφωτιστικό έργο του Γαλλορουμάνου ειδικού για Συγκριτικές Θρησκευτικές Επιστήμες Misrea Eliade , Histoire des croyances et idees religieuses, 4 Tom., Paris 1976, 1992, σε γερμανική μετάφραση : Geschichte der religiösen Ideen, 4 Bände,  Breisgau 1972, Budapest 2002. Συνιστώ σε πιστούς, αθεϊστές, πολυθεϊστές και πανθεϊστές να μελετήσουν αυτό το σχεδόν συνταρακτικό επιστημονικό έργο).

Σε ό,τι αφορά τη χριστιανική Αγία Τριάδα, δε σκοπεύω να φέρω γλαύκας εις Αθήνας. Εν τούτοις θα προσπαθήσω συνοπτικά να περιγράψω τις μυθολογικές ρίζες του όντως πολύπλοκου χριστιανικού δόγματος της Αγίας Τριάδας, το οποίο από ό,τι θυμάμαι από το μάθημα των θρησκευτικών στο Γυμνάσιο, ουδείς έχει καταλάβει.

Τρεις πτυχές του προβλήματος ήταν για μας τελείως
ακατανόητες:
α) Πώς είναι δυνατόν να είναι 1+1+1 =1; Δεν αποτελεί αυτό βαριά προσβολή της ανθρώπινης νοημοσύνης;
β) Πού έχει απομείνει η μητέρα; Σε όλες τις ανδροκρατικές κοινωνίες τα παιδιά αγαπούν την μητέρα και φοβούνται τον πατέρα.
γ) Τί σημαίνει άραγε αυτό το «Αγιο Πνεύμα»;

Η απάντηση του καθηγητή της θεολογίας ήταν πάντα η εξής: Αυτό είναι ιερό δόγμα και επομένως ζήτημα της πίστης. Αλλά τότε είχα ουδεμία ιδέα από τη  μεταφυσική και το μυστικισμό του Χριστιανισμού και τη μυθολογία διεθνώς.

Ο Αρειανισμός (όνομα από τον θεολογο Αρειο από στην Αλεξάνδρεια, 4ος αι. μ. Χ.) ήταν μία από τις σημαντικότερες θρησκευτικές αιρέσεις δίπλα στον Νεστωριανισμό και στον Μονοφυσητισμό. Η κυρία ουσία της διδασκαλίας του ήταν ο ισχυρισμός, ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είναι υπόσταση, αλλά μόνον δημιούργημα του μοναδικού Θεού.

Υστερα από σκληρές αντιπαραθέσεις με τον Αρειανισμό έχει σε δύο οικουμενικές
συνόδους (το 325 και το 381) επεξεργασθεί και διαμορφωθεί το δόγμα, ότι ο Θεός είναι μία τρισυπόστατη μονάδα, μία Αγία Τριάδα αποτελούμενη από τον Πατέρα, τον Υιό και το Αγιο πνεύμα, το οποίο όμως προέρχεται μόνον από το Πατέρα. Δηλαδή πρόκειται στην ουσία για θεολογικά κατασκευάσματα ανθρώπων (ιερέων και θεολόγων).

Βαθμιαία έχει προκύψει μία διαφορά με τη Ρωμαιοκαθολική έκκλησία, η οποία πρεσβεύει ακόμη την άποψη (επίσης δόγμα), ότι στο πλαίσιο της Trinitas (γενική: Trinitatis) το Αγιο Πνεύμα προέρχεται και από τον Υιό (filioque). Περί αυτού του θεολογικού προβλήματος έχουν λάβει χώραν μεγάλες διενέξεις μεταξύ των δύο χριστιανικών εκκλησιών. Το ενδιαφέρον πρόβλημα έγκειται στο ό,τι κάθε χριστιανική εκκλησία είναι απολύτως πεπεισμένη, ότι κατέχει το πιό σωστό δόγμα.

Στη Δύση έχει το 1090 διατυπωθεί εκ μέρους του Roscelin de Compiegne η αιρετική άποψη περί του τριθεϊσμού, η οποία όμως έχει απορριφθεί από το Βατικανό (Ιδέ Β.Sartorius, Die Orthodoxe Kirche, Übers. αus dem Französischen, Stuttgart 1981, S. 61-63 και H. Biedermann, Knaurs Lexikon der Symbole, München 2005, S.100) .

Παρεμπιπτόντως αναφέρω το Κοράνιο (σούρα 4, 169: Αληθώς, ο Μεσσίας Ιησούς, ο υιός της Μαρίας είναι ο απεσταλμένος του Θεού. «Γι αυτό να πιστεύετε στο Θεό και στον απεσταλμένο του, αλλά να μη λέτε: Τριάδα») και σούρα 5, 116 , σελ. 124: “Δεν είναι αλήθεια, ότι δίπλα στο Θεό υπάρχουν ακόμη δύο θεοί, ο Ιησούς και η Μαρία» (Ιδέ Der Koran, ISBN 3-86047-455-3, Verlag Julius Kitts Nachfolger, Leipzig-M.Ostrau). Εδώ τα μπέρδεψε ολίγον τι ο προφήτης Μωάμεθ. Σε σύγκριση με την πολύπλοκη Αγία Τριάδα αυτό το δόγμα είναι απλό και κατανοητό.

Πολλοί ιστορικοί πρεσβεύουν την άποψη, ότι αυτή η απλότητα είναι ένας από τους καθοριστικούς λόγους για την σχετικά ταχεία αποδοχή του Μωαμεθανισμού από τους λαούς της Μέσης Ανατολής. Τον απλό λαό δεν πολυενδιαφέρουν πολύπλοκα και δυσνόητα θεολογικά κατασκευάσματα.

Διατί ο αριθμός τρία κατέχει μίαν ιδιαίτερη, σχεδόν μαγική σημασία;
Ο αριθμός τρία με τις πολλές εκφάνσεις του είναι σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις μεγάλες θρησκείες γνωστός. Υπάρχει μεταξύ των ειδικών αρχαιολόγων ομοφωνία περί της προέλευσης του μύθου του αριθμού τρία, ο οποίος κατόρθωσε να διεισδύσει στη μυθολογία, ακόμη και στις καλές τέχνες, στη θρησκεία, στην πολιτική, στη θεωρία του κράτους κλπ.

Εχει διαπιστωθεί, ότι ήδη στη Μεσολιθική Εποχή (8000 έως περίπου 5500 π.Χ.) λόγω συνθηκών ζωής των κυνηγών, τροφοσυλλεκτών και αλιέων καθώς και για την τύχη μετά του θανάτου οι άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει, ότι τρία φαινόμενα παίζουν καθοριστικό ρόλο: η Σελήνη, η Γη και ο Αδης.

Επειδή όμως το κυνήγι ήταν ιδιαιτέρως τη νύχτα υπό το φως της σελήνης επιτυχής, ι η σελήνη έχει ανακηρυχθεί  σε ανώτατη θεότητα μεν, αλλά αξιολογούσαν και τη (μητέρα) γη και σκεφτόταν και το μέλλον μετά του θανάτου που σημαίνει ότι το μεταφυσικό και μυστικιστικό ήταν στενότατα συνδεδεμένο με την ανθρώπινη ύπαρξη. Ετσι έχει δημιουργηθεί στην πολιτισμική ιστορία της ανθρωπότητας ανεξαιρέτως σε όλες τις ανθρώπινες ομάδες η πρώτη Τριάδα: Σελήνη, Γη, Αδης.

Σε μερικές περιπτώσεις η Τριάδα αποτελείται από τη Σελήνη, τον Ηλιο και τη Γη ή τον Αδη. Οι ειδικοί αρχαιολόγοι αναφέρουν πολυάριθμα παραδείγματα, όπως τρεις λίθοι γύρω από την κεφαλή του νεκρού (προ 25 χιλιάδων ετών), αναπαράσταση τριών πουλιών, τριών κοσμητικών δοντιών ζώων, τριών γραμμών κλπ. (Ιδέ A. Bancroft, Mythen, Kultstätten und die Ursprünge des Heiligen, Übers. Aus dem Englischen, Düsseldorf, 2004, S. 68/69, 99, 181ff.) ή τρίγωνα χαραγμένα επί οστέων τουλάχιστον 7000 π.Χ., ακόμη και σχήματα τριγώνου ως αναπαράσταση του γυναικείου σεξουαλικού οργάνου ή το τρίφυλλο ως σύμβολο του ανδρικού σεξουαλικού οργάνου (Ιδέ Η.Βiedermann, Knaurs Lexikon der Symbole, München 2004, S. 99).

Στη Νεολιθική Εποχή, στην Εποχή του Χαλκού καθώς ειδικά στην Εποχή του Σιδήρου έχουν πολλαπλασιασθεί στη μυθολογία και στισ πρώτες θρησκείες τα τρία σύμβολα, αλλά το πιό καθοριστικό ήταν αμέσως με την εισαγωγή της γεωργικής τέχνης αυτονοήτως απο τη Μέση Ανατολή η αναβίβαση του ηλίου σε υψίστη θεότητα, γιατί αυτός έχει συμβάλλει μέσω των αχτίνων του στην ωρίμανση των δημητριακών. Αυτό σημαίνει, ότι η τύχη της σωτήριας γεωργικής παραγωγής ήταν τελείως εξαρτημένη από τον αρσενικό θεό Ηλιο. Τοιουτοτρόπως έχει εμπεδωθεί για χιλιάδες χρόνια η νέα δυναμικότατη Τριάδα Ηλιος-Γη-Αδης. Ταυτόχρονα έχει βαθμιαία προετοιμασθεί η κοσμοϊστορική άνοδος της πατριαρχίας.

Εχουν εμφανισθεί πολυάριθμα σύμβολα του αριθμού. Λόγω χώρου αναφέρω μόνον τα σπουδαιότερα και πιό γνωστά. Είναι καταπληκτικό, ότι το ανήσυχο και άκρως δημιουργικό αρχαίο ελληνικό πνεύμα έχει ασχοληθεί ακόμη και με αυτόν τον αριθμό και με τα συναφή.

Για τον μυστικιστή Πυθαγόρα π.χ. το τρίγωνο ήταν σύμβολο της γέννησης του σύμπαντος. Ας υπενθυμίσουμε, ότι το γνωστό θεώρημα του φιλόσοφου και μαθηματικού στηρίζεται επίσης στο τρίγωνο. Αυτό ήταν γνωστό στους Βαβυλωνίους χίλια χρόνια προ του Πυθαγόρα, ο οποίος μελέτησε την επιστήμη των Αιγυπτίων και Βαβυλωνίων επί πολλά έτη. Πυθαγόρειοι γενικά περί του αριθμού 3: Αρχή-Μέση-Τέλος. Ο Ξενοκράτης (τί εντυπωσιακό όνομα !) αξιολόγησε το τρίγωνο ως θεϊκό.

Στην αιγυπτιακή θρησκεία υπήρχε η (Αγία) Τριάδα Ισις, Οσίρις και Ωρος, δηλαδή Μητέρα, Πατέρας και Υιός. Στη Σουμερία υπήρχε επίσης μία Τριάδα, αλλά με διαφορετική προτεραιότητα: Πατέρας Ανου, η θεϊκή Μητέρα Νίνμαχ και ο Υιός Ταμούζ. Οι φοινικικές πόλεις είχαν επίσης την «Αγία Τριάδα» τους και δη η Βίβλος τον Eλ, την Μπάαλατ και τον Αδωνη, και η Σιδώνη είχε τον Μπααλ, την Αστάρτη και τον Εσμουν.  Στην αρχαία ελληνική Θρησκεία ήταν  η Τριάδα Ζεύς-Αθηνά-Απόλλων γνωστή.

Η παραδοσιακή θεϊκή οικογένεια στη Μέση Ανατολή αποτελείτο από δύο αρσενικά και ένα θηλυκό στοιχείο, ενώ ο τρισυπόστατος Θεός του Χριστιανισμού αποτελείται από δύο αρσενικά και από ένα ουδέτερο στοιχείο, ενώ το θηλυκό στοιχείο έχει εκδιωχθεί από την οικογένεια εσαεί. Η “Αγία Τριάδα” του Χριστιανισμού α) έχει εκδιώξει λόγω της ανδροκρατίας τη γυναίκα, β) την έχει αντικαταστήσει με το ουδέτερο άκρως φαντασιακό “Αγιο Πνεύμα”.

Πολύ εντυπωσιακό και ολίγον τι και φιλοσοφικό είναι το ινδικό Trimurti (Brahma, Shiva, Vishnu) , γιατί πρόκειται αληθώς για ένα τρισυπόστατο θεό. Μερικοί θεολόγοι το έχουν αυτό ήδη επισημάνει. Γνήσια φιλοσοφική είναι η «Αγία Τριάδα» (Trikaya:Τρία Σώματα ως σύμβολο της γνώσης: Bodhi του Βουδδισμού : Dharmakaya (Αληθινή ύπαρξη), Nirmanakaya (Ιστορική Διαμόρφωση, Gautama Buddha), Smboghakaya (Ευλογία της Κοινότητας). Σε αυτή την Τριάδα στηρίζεται ακόμη μία, η  Triratna: Τα τρία Διαμάντια: Νόμος-Βούδας-Κοινότητα.

Μία άλλη ινδική θρησκεία, ο Γιαϊνισμός, έχει την δική του «Αγία Τριάδα»: Σωστή Πίστη -Σωστή Πράξη- Σωστή Γνώση. Σύμφωνα με τον ινδουϊσμό ακόμη και το  τριμερές καμάκι συμβολίζει τον θεό Shiva ( Δημιουργία-Υπαρξη- Καταστροφή), (Ιδέ Η. Biedermann, παραπάνω, S.102/103, U. Becker, Lexikon der Symbole,  Köln 1992, S. 58/59, U. Müller-Kaspar, Die Welt der Symbole, Ein Lexikon, Wien 2005, S. 63-65).

ΣτηνΘεωρία του κράτους (Αριστοτέλης)  σημειώνονται δύο Τριάδες καθοριστικής σημασίας: οι τρεις εξουσίες: νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική (πάνω από
δύο χιλιάδες έτη προ του Locke και του Montesqieu) καθώς και τα τρία συστατικά στοιχεία του κράτους: εξουσία, πληθυσμός, έδαφος (2.200 έτη προ του κορυφαίου ειδικού της Θεωρίας του Κράτους Jellinek).

Στη Φιλοσοφία (Schelling) χρησιμοποιείται η Τριάδα Θέση- Αντίθεση- Σύνθεση. Η Τριάδα του Εγέλου: Είναι- Ουσία- Εννοια. Ο Νεοπλατωνισμός: Ουσία -Δύναμις- Ενέργεια. Αυγουστίνος: Είναι-Γνώσις- Βούλησις  και  Ευήθεια-Γνώσις-Αγάπη

Αλλά η πιό γνωστή Τριάδα παγκοσμίως είναι η ιδεολογική και πολιτική Τριάδα της Γαλλικής Επανάστασης (1789) Liberte, Egalite, Fraternite (Ελευθερία,Ισότητα, Αδελφοσύνη).

Συμπέρασμα

Η Τριάδα είναι γνωστό πανάρχαιο, ειδωλολατρικό, μυθολογικό, θρησκευτικό, μυστικιστικό, φιλοσοφικό και πολιτικό σύμβολο, αλλά η Αγία Τριάδα του Χριστιανισμού είναι ένα καθαγιασμένο θρησκευτικό σύμβολο με δική του σημασία, κάτι που ενδιαφέρει στην ουσία μόνον τους πιστούς. Στην ουσία ισχύει το ίδιο και για τον Ινδουισμό. Αλλά η πιό γνωστή Τριάδα παγκοσμίως είναι η ιδεολογική και πολιτική Τριάδα της Γαλλικής Επανάστασης  Liberte, Egalite, Fraternite (Eλευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη).

Δημοσιευθέν από το 2014 συχνά στην Καθημερινή, τελευταία φορά στις 15.11.16.