Monthly Archives: Mai 2014

Μητριαρχία, Θεά

Posted on by
Reply

Θεά – Μητριαρχία

Εισαγωγικές παρατηρήσεις, Προβλήματα προσέγγισης

Η προσέγγιση στο άκρως ενδιαφέρον, αλλά πολύπλοκο θέμα βασίζεται σε ντοκουμέντα όπως π.χ. σε ύμνους και άλλα ποιήματα, τα οποία καλύπτουν μίαν εποχή 4500 ετών που σημαίνει ότι προέρχονται όχι μόνο από την Εποχή του σιδήρου, αλλά και από την Εποχή του Χαλκού πρωτίστως από τη φωτοδότρια περιοχή της Μέσης Ανατολής, όπου έχει εφευρεθεί η γεωργία προ περίπου 10 χιλιάδων ετών και για αυτό έχει δημιουργηθεί ο πολιτισμός, έχουν εμπεδωθεί τα πρώτα κράτη και έχουν διατυπωθεί οι πρώτοι νομικοί κώδικες ήδη προ 4 χιλιάδων ετών π.Χ., δηλαδή πολύ προ του γενικά γνωστού νομοθέτου Χαμουράμπι.

Σε ό,τι αφορά τις επιστημονικές πηγές, η μελέτη στηρίζεται στα συγγράμματα εξεχόντων ειδικών επιστημόνων και δη αρχαιολόγων, θρησκειολόγων, μυθολόγων, αρχαιοφιλολόγων, ιστορικών, εθνολόγων και κοινωνιολόγων. Λόγω χώρου δεν είναι δυνατό να αναφερθούν όλες οι πολυάριθμες πηγές. Το παρών κείμενο εστιάζεται μεταξύ του δημοσιογραφικού άρθρου και της εκλαϊκευμένης επιστημονικής μελέτης.

Εχει διαπιστωθεί, ότι περί του θέματος της Μητριαρχίας λείπει μία ομοφωνία των ειδικών επιστημόνων κάτι που ισχύει για πολλές πτυχές του. Μερικοί αμφιβάλλουν, εάν πράγματι υπήρχε η Μητριαρχία. Επίσης διατυπώνονται περί της έννοιας καθώς και περί του ορισμού της διαφορετικές αντιλήψεις. Πέραν τούτου έχει σχεδόν καθιερωθεί η συνήθεια, να έχει κάθε των προαναφερθεισών επιστημών τον δικό της ορισμό. Ιδιαιτέρως οι εκπρόσωποι της μαρξιστικής υλιστικής κοσμοαντίληψης πρεσβεύουν απόψεις, οι οποίες διαφέρουν τελείως από όλες τις άλλες. Το ίδιο ισχύει και για τους μυθολόγους.

Στη σχετικά μεγάλη διάρκεια των ερευνών περί της Μητριαρχίας εν μέρει ήδη από τον 18ο αι. και συστηματικά από τον 19ο αι. οι θεωρίες έχουν μεταλλαχθεί συχνά. Εν τω μεταξύ γίνονται συγκλονιστικά αρχαιολογικά ευρήματα πρωτίστως στη Κεντρική Ευρώπη, τα οποία ανατρέπουν ταχέως πάλαι αποδειχθείσες θεωρίες. Εκτός τούτου έχουν συστηματικές και πολυετείς έρευνες της Eθνολογίας συμβάλλει στον εμπλουτισμό των γνώσεων περί φαινομένων της Μητριαρχίας σήμερα σε 160 αυτόχθονες εθνότητες.

Η μεθοδική προσέγγιση θα συντελεσθεί ως εξής:

1. Εννοια και ορισμός. 2. Αρχαιολογικά ευρήματα σαν κυρία βάση της θεωρίας περί της Μητριαρχίας. 3.Υπολείμματα της Μητριαρχίας στη Μυθολογία και στη Θρησκεία των υψηλών πολιτισμών της Μέσης Ανατολής. 4. Μία προσπάθεια ερμηνείας του φαινομένου της Μητριαρχίας. 5. Πηγές.

1. Ορισμός

Κατ αρχάς δέον να λάβουμε υπόψη τον ορισμό περί της Μητριαρχίας σε ένα από τα παγκοσμίως καταξιωμένα γλωσσολογικά λεξικά : «Εξουσία της μητέρας, κοινωνικό σύστημα, στον οποίο η γυναίκα κατέχει την προνομιακή θέση στο κράτος και στην οικογένεια καθώς και τη διαδικασία της κληρονομιάς και την κοινωνική θέση επί τη βάση της μητρικής προέλευσης» (ιδέ DUDEN, Das große Fremdwörterbuch, Herkunft und Bedeutung der Fremdwörter, Mannheim, Leipzig et alt., S. 852). Εν τούτοις, αυτός ο ορισμός έχει πολύ γενικό και πολυσύνθετο χαρακτήρα και επομένως είναι μάλλον ακατάλληλος για τους σκοπούς της μελέτης.Ως εκ τούτου αυτό θα εξετάσουμε, ποιός επίσης σύνθετος (από πολλούς ειδικούς) ορισμός είναι σε γενικές γραμμές διεθνώς τουλάχιστον γνωστός, αν όχι αποδεκτός. Αλλά μεθοδικά είναι προτιμότερο να αναφέρουμε τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της Μητριαρχίας :

1) Η αφετηρία είναι, ότι εδώ γίνεται λόγος περί ενός κοινωνικού συστήματος.

2) Διοργάνωση όλων των κοινωνικών και νομικών σχέσεων επί τη βάση της μητρικής προέλευσης («μητρική γραμμή») .

3) Οι θρησκευτικές αντιλήψεις έχουν ως απαρχή μία Προγονική Γυναίκα ή μία Μεγάλη Θεά.

4) Στην κοινωνία και στη θρησκεία οι γυναίκες διαδραματίζουν ένα καθοριστικό ρόλο.

Μερικοί επιστήμονες είναι όμως τόσο προσεκτικοί που μιλούν μόνο για ένα υποθετικό κοινωνικό σύστημα της Μητριαρχίας, στο οποίο κατέχουν οι γυναίκες αποκλειστικά την πολιτική εξουσία (Ιδέ π.χ. Ε. W. Müller, Mutterrecht, in : Historisches Wörterbuch der Philosophie, 6/1984, S. 261). Σημειώνονται και πολλοί άλλοι ορισμοί της Μητριαρχίας, αλλά δεν είναι ούτε σκόπιμο, ούτε δυνατό λόγω χώρου να αναφερθούν όλοι.

Πιό σημαντικές είναι άλλες καθοριστικές τοποθετήσεις, οι οποίες ασκούν επιρροή ακόμη και σήμερα στην ανάλογη επιστημονική μελέτη της Μητριαρχίας. Θα αναφερθούν μόνον οι σπουδαιότερες :

1) Πρωτίστως Αγγλοι αρχαιολόγοι έχουν διατυπώσει τον 18ο και τον 19ο αι. την άποψη, ότι στην προϊστορική εποχή υπήρχε ένα πολιτιστικό μητριαρχικό φαινόμενο με κυρία βάση τη λατρεία μίας Μεγάλης Θεάς.

2) Οι κάπως αργοπορημένοι Γερμανοί ειδικοί έχουν πρεσβεύσει την αντίληψη, ότι κυρίως στη Νεολιθική Εποχή επικρατούσε η Μητριαρχία.

3) Ο Ιστορικός Υλισμός θεωρεί τη Μητριαρχία ως γενική και απαραίτητη βαθμίδα της αρχαϊκής ιστορικής περιόδου. Επάνω σε αυτή τη βασική άποψη στηρίζεται η μαρξιστοειδής επιστήμη περί του πολιτισμού στα πλαίσια της αντιπαράθεσης με την Πατριαρχία και φυσικά πρωτίστως με την καπιταλιστική, η οποία έχει επιφέρει κατά τη γνώμη της στον κόσμο τεράστια κακά, ενώ στο μητριαρχιακό παρελθόν όχι μόνον της Νεολιθικής (5500/5000-3000 π.Χ.) και Μεσολιθικής (8000-5500/5000 π.Χ.), αλλά και της Παλαιολιθικής Εποχής (από την αρχή έως 8000 π.Χ., προσοχή: οι αριθμοί ισχύουν πρωτίστως για την Ευρώπη) έχει επικρατήσει ο πρώτος κομμουνισμός στην ιστορία της ανθρωπότητας αναφέροντος τα όντως ευρεθέντα αγαλματάκια είδωλα θηλυκών «θεοτήτων» ! Αυτό το ονομάζουν “επιστήμη” και δη μοναδική.

4) Φεμινίστριες έχουν μάλλον λόγω πολιτικών επιδιώξεων επεξεργασθεί συστηματικά και σε πλατειά κλίμακα τη θεωρία, ότι στην αρχική ιστορική περίοδο της ανθρωπότητας που είναι κανονικά προϊστορική, οι γυναίκες έχουν διαδραματίσει κυρίως στον τομέα του πολιτισμού ένα καθοριστικό ρόλο. Η αντιπαράθεση με αυτές τις απόψεις θα λάβει χώραν στο 4. σημείο του σκελετού.

5) Διαπιστώνουμε με ενδιαφέρον, ότι πολιτικοί στόχοι ακόμη και στηνσημερινή Εθνολογία επηρεάζουν καθοριστικά την τοποθέτηση των γυναικών εθνολόγων έναντι του θέματος της Μητριαρχίας. Οι φεμινίστριες επιστήμονες στις προηγμένες χώρες απορρίπτουν την έννοια Μητριαρχία ήδη από τη δεκαετία του 70 του παρελθόντος αιώνα. Την ίδια τοποθέτηση έχει και η Κοινωνική Ανθρωπολογία, η οποία έπαυσε πλέον να χρησιμοποιεί αυτή την έννοια ως terminus scientificus (επιστημονικός όρος).
Σε αντίθεση με αυτές υπερασπίζουν γυναίκες επιστήμονες από ασιατικές, αφρικανικές και λατινοαμερικανικές χώρες, οι οποίες ασχολούνται επιστημονικά με τις δικιές τους εθνότητες τον όρο Μητριαρχία, με τον πολιτικό στόχο να αποδείξουν, ότι στις χώρες τους προ της αποικιοκρατίας και του εκχριστιανισμού  η θέση των γυναικών στην κοινωνία ήταν ισχυρή, και ότι η Πατριαρχία είναι προϊόν των Ευρωπαίων χριστιανών  (Ιδέ ειδικά Ifi Amadiume, Reinventing Africa: Matriarchy, Religion and Culture, London /N. Jersey1997 και M. Harroun Foster, Lost Women of the Patriarchy, Iroques Women in the Historical Literature, UCLA American Indian Studies Center,1995 ).

Η σύγχρονη Εθνολογία προτιμά τον όρο Matrilinearity, ο οποίος σημαίνει ότι η προέλευση από το θηλυκό (Προμάμη, γιαγιά, μητέρα έως την αρχική μητέρα) είναι διαδεδομένη σε κοινωνίες χωρίς κρατική οργάνωση, οι οποίες εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τη γεωργία και την κτηνοτροφία και παίζουν καθοριστικό ρόλο, όταν προκύπτουν προβλήματα της κληρονομιάς. Σε πολλές γηγενείς εθνότητες διαπιστώνεται και το ενδιαφέρον φαινόμενο της Matrilocality, το οποίο σημαίνει ότι σε περίπτωση γάμου ο γαμπρός μετακομίζει στην οικογένεια της νύφης.

2. Αρχαιολογικά ευρήματα ως κύρια βάση της θεωρίας περί της Μητριαρχίας

Τα μόνα ευρήματα, τα οποία έχουν ίσως σχέση με τη Μητριαρχία, είναι τα πολυάριθμα είδωλα γυναικών με τεράστια στήθη, επίσης μεγάλες κοιλιές και τεράστια οπίσθια. Αυτά έχουν βρεθεί πρωτίστως στην κεντρική Ευρώπη, ίσως γιατί εκεί οι παλαιοαρχαιολόγοι εργάζονται καλύτερα.

Στην Ελλάδα ουδέν τέτοιο αγαλματίδιο από την Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική Εποχή έχει βρεθεί, που δε σημαίνει, ότι δεν υπάρχουν στο ελληνικό έδαφος. Δυστυχώς οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν επικεντρωθεί, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, στην κλασσική ελληνική εποχή.

Τα πιό γνωστά είδωλα είναι από τη Νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή η „Venus von Willensdorf“ (1908), η «Venus von Galgenberg“, η «Θεά» από το Kostjonki I (1983), τρεις έγκυες γυναίκες από τον ίδιο τόπο, πέραν αυτών από τη Μεσολιθική Εποχή παχέα αλλά και μερικά λεπτά αγαλματίδια αλλά ως θεές.
Στη Νεολιθική Εποχή είναι σχεδόν όλα τα ευρήματα γυναικείων αγαλματιδίων λεπτά  (στην Τουρκία και στη Μάλτα παχέα), και με πολύ μικρά στήθη (Ιορδανία), και ξαφνικά εμφανίζονται και ευρήματα, τα οποία παριστάνουν άνδρες αγωνιζόμενους με πολεμικό πέλεκυ ! Εάν πράγματι  η Μητριαρχία υπήρχε θα έχει περατωθεί οπωσδήποτε εδώ.

Στην Εποχή του Χαλκού τα θηλυκά είδωλα έχουν αντικατασταθεί  εκτός από σπάνιες περιπτώσεις όπως τα ωραία γυναικεία αγαλματίδια απο τις Κυκλάδες, με ανδρικά  (άνδρες με όπλα ή ως λέοντες ή καθήμενοι αρχοντικά), (Ιδέ Brockhaus , Weltgeschichte, 1, S.56, 69, 80, 8, 89,95, 99/100, 119, και Brockhaus, Kunst und Kultur, 1, Mannheim , Leipzig, 1997, S. 30, 32-34, 41, 62, 150/151).

Και όμως, τα θηλυκά είδωλα ερμηνεύονται από κορυφαίους αρχαιολόγους τελείως διαφορετικά. Η μία σχολή απορρίπτει την άποψη ως μη πειστική, ότι μέσω των αγαλματιδίων θα μπορούσε να αποδειχθεί η ύπαρξη της Μητριαρχίας ήδη στη νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή (περίπου 30 χιλιάδες-8 χιλιάδες έτη π. Χ.) και εκτός τούτου δεν υφίστανται ανθρωπολογικά ευρήματα.
Ακόμη και ευρήματα από τη Νεολιθική Εποχή στην Αίγυπτο, στην Κρήτη, στον ελλαδικό χώρο και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή δήθεν δεν είναι ένδειξη ενός θρησκευτικού λειτουργήματος. Η άλλη σχολή υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο

Γενικά επικρατούσε πέραν τούτου ακόμη προ ολίγων ετών η θεωρία, ότι η Νεολιθική Εποχή ήταν ειρηνική. Τα ευρήματα ειδικών και πολυετών ανασκαφών στη δεκαετία του 80 στη Γερμανία και στην Αυστρία έχουν αποδείξει αναμφιβόλως, ότι ήδη άρχισαν οι βίαιες και εν μέρει βάρβαρες συρράξεις μεταξύ των γεωργικών πληθυσμών. Σε μία περίπτωση έχουν οι εχθροί κατακρεουργήσει όλον τον πληθυσμό ενός χωριού (Ιδέ J. Petrasch , Mord und Krieg in der Bandkeramik, in: Archäologisches Korrespondenzblatt 29/1999, S.505 ff.). Αυτό και άλλα παρόμοια παραδείγματα είναι ένδειξη του ιστορικού γεγονότος, ότι ήδη στη Νεολιθική Εποχή έχουν εμφανισθεί εν μέρει η κοινωνική διαφοροποίηση και οι ιεραρχίες με τα επακόλουθα που σημαίνει, ότι έχουν διαδραματισθεί συγκρούσεις λόγω οικονομικών συμφερόντων και διανομής των παραχθέντων προϊόντων. Απλούστατα: Οποιο φύλο πεινούσε λόγω κλίματος, λήστευε βιαίως το γειτονικό εύπορο φύλο.

Συμπέρασμα

Από τον Νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή έως την Εποχή του Χαλκού έχουν διαπιστωθεί σε ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον 25 χιλιάδων ετών θηλυκά είδωλα, τα οποία παριστάνουν θηλυκές θεότητες. Είναι ζήτημα ερμηνείας των αρχαιολογικών ευρημάτων, εάν μέσω αυτών μπορεί να αποδειχθεί το κοινωνικό σύστημα της Μητριαρχίας.

3.Υπολείμματα της Μητριαρχίας στη Μυθολογία και στη Θρησκεία των υψηλών πολιτισμών της Μέσης Ανατολής

Μεταξύ της 2ης και της 3ης χιλιετηρίδας η μητριαρχία έχει αντικατασταθεί από την πατριαρχία. Αυτό το γεγονός αντικαθρεφτίζεται στο βαβυλωνιακό μύθο της δημιουργίας του κόσμου, όπου εκτενέστατα περιγράφεται ο ΕΞΩΝΤΟΤΙΚΟΣ αγώνας μεταξύ της θεάς Tiamat και του θεού Marduk με πολυάριθμους συμμάχους.

Η ενασχόληση με το φαινόμενο της Μητριαρχίας έχει στηριχθεί πρωταρχικά στους περίφημους μύθους της Μέσης Ανατολής, οι οποίοι είναι όντως οι παλαιότεροι στην πολιτισμική ιστορία της ανθρωπότητας, μιά που η γραφή έχει εφευρεθεί σε αυτήν την περιοχή ήδη 3 χιλιάδες έτη π.Χ. !
Ενας από τους πιό σημαντικούς ιστορικούς της θρησκείας σε στενό συνδυασμό με τους μύθους, δηλαδή μυθολόγος ήταν ο Αγγλος Edwin O. James , ο οποίος έχει συγγράψει το διεθνώς γνωστότατο Standard-βιβλίο περί της Μητριαρχίας „The Cult of the Mother Goddess, An Archaeological and Documentary Study, London 1959 , («Η λατρεία της θεϊκής Μητέρας…») , το οποίο θεωρείται ακόμη και σήμερα ως ένα κουλτ-έργο, αλλά εν τω μεταξύ έχει εξελιχθεί, όπως ήδη αποδείξαμε, η ειδική Αρχαιολογία περαιτέρω.
Αυτό το βιβλίο με βοήθησε ήδη στη δεκαετία του  70 να κατανοήσω καλύτερα τους πολυάριθμους μύθους σε στυλ ύμνων, τους οποίους έχω συλλέξει βαθμιαία και διαβάζω πάντα με θαυμασμό.

Είναι ενδιαφέρον, ότι ο συγγραφέας παρουσιάζει τα αγαλματάκια των θηλυκών θεών στην εξέλιξή τους : Αρχίζει με τις παλαιολιθικές παχές και άσχημες, περνάει αξιοθαύμαστα στις μεσολιθικές ημίχοντρες και υποφερτές, στις νεολιθικές λεπτές και ωραίες και φθάνει στις λίαν αισθητικές γυναίκες- θεές της Εποχής του Χαλκού (ιδε E.J., παραπάνω, στη γερμανική μετάφραση «Der Kult der Großen Göttin“, Bern 2003, S. 57-107).

Σχετικά με τους μύθους περί των θεοτήτων στη Μέση Ανατολή, ας υπενθυμίσουμε, ότι αυτοί έχουν γραφεί στην εποχή της πατριαρχίας, δηλαδή της ανδροκρατίας. Ανδρες με ιερατικά αξιώματα, ενίοτε ταυτόχρονα και βασιλείς, έχουν εφεύρει τις θεές μεν, αλλά έχουν λάβει υπόψη και το ρόλο της γυναίκας για την κοινωνική συνοχή και ιδιαιτέρως για τη θρησκευτική διαπαιδαγώγησή των παιδιών και γενικά για τη πολιτική επιρροή επί των πιστών.
Αυτό σημαίνει, ότι η θρησκεία δεν ήταν μόνον ως ανθρώπινο φαινόμενο αναγκαία, αλλά άρχισε να μεταλλάσσεται και σε εργαλείο πολιτικής επικράτησης.

Από τα πολυάριθμα και εντυπωσιακά παραδείγματα, θα αναφερθούν μόνο λίγα, αλλά εκφραστικά. Θα ήθελα να τονίσω, ότι έχω μεν μερικούς ύμνους, αλλά αυτοί δεν αρκούν να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα. Ως εκ τούτου  στηρίζομαι σε ένα καταπληκτικό βιβλίο, πραγματικός θησαυρός, το οποίο εμπεριέχει σχεδόν όλους τους ύμνους, οι οποίοι έχουν σχέση με τη μητριαρχία (Ιδέ Vera Zingsem, Göttinnen großer Kulturen, Köln 2005, 1η έκδοση: Der Himmel ist mein, die Erde ist mein, Göttinen großer Kulturen im Wandel der Zeiten, Tübingen 1995) .
Αναφέρουμε ως παράδειγμα ένα μικρό απόσπασμα από τον θρυλικό σουμερικό «Ιερό Γάμο»: «Υπερήφανος πλησιάζει ο βασιλεύς τα ιερά ισχία(μπούτια),-Υπερήφανος πλησιάζει ο Dumuzi τα ιερά ισχία της Ινάννας.-Ξαπλώνεται δίπλα της επάνω στο κρεβάτι…….-Αφού έχει εισβάλλει στο άγιο χνούδι της… « ( V.Z., παραπάνω, σελ.95).
H συνεύρεση ελάμβανε χώραν ανεξαιρέτως στο άδυτον του θεϊκού ναού, όπου ήταν το ζευγάρι μόνο του, δηλαδή ο βασιλεύς δεν ήθελε μάρτυρες σε περίπτωση σεξουαλικής ανικανότητας, που θα είχε ως αποτέλεσμα την εκθρόνισή του. Εν ολίγοις, το θαύμα συντελούνταν  χωρίς μάρτυρες, όπερ εστί γνωστόν και σε άλλα θαύματα.

Δική μου ερμηνεία της «ιεράς» συνεύρεσης:

α) Ο βασιλεύς ήταν στη Σουμερία, όπως και ο Φαραώ στην Αίγυπτο, υπεύθυνος για την επιτυχή γεωργία ως κυρία βάση της διατροφής του πληθυσμού.

β) Ολοι ήταν πεπεισμένοι, ότι η γονιμότητα των φυτών, των ζώων καθώς και των ανθρώπων ήταν εξαρτημένη από τη θεά της γονιμότητας και επομένως από την πράξη της συνεύρεσης του βασιλέως με την ιέρεια ως προσωποποίηση της θεάς Ινάννα  (ετυμολογική σημασία στη σουμερική γλώσσα: «Βασίλισσα του ουρανού και της Γης» , αλλά κατόπιν η πρώτη στην ιστορία της ανθρωπότητας θεά του έρωτα, του πολέμου και της ομορφιάς (Ινάννα, Ισταρ, Αστάρτη, Αφροδίτη, Venus).

γ) Αλλά το πιό σπουδαίο είναι μάλλον πολιτικής – εξουσιακής σημασίας. Από τη μεγάλη ισχύ της μητέρας – θεάς υπό το νόημα της Μητριαρχίας έχουν παραμένει στην εξελιγμένη ανδροκρατική Μέση Ανατολή δύο πράγματα: το ένα ήταν η αποθέωση και απομάκρυνση της πάλαι ισχυρότατης θεάς στον ουρανό, δηλαδή πολύ μακριά από την εξουσία. Αλλά πιό καθοριστική ήταν η ερωτική συνεύρεση του βασιλέως με την εκπρόσωπο της θεάς. Από αυτήν ο βασιλεύς ελάμβανε κάθε χρόνο το άγιο χρίσμα της εξουσίας του, όπως χιλιετηρίδες αργότερα ο αυτοκράτορας από το ρωμαιοκαθολικό πάπα η από τον ορθόδοξο πατριάρχη ως conditio sine qua non (απολύτως απαραίτητη προϋπόθεση) για την αυτοκρατορική εξουσία.
Και από αυτό απορρέει το συμπέρασμα, πόσο ισχυρή είναι η θρησκεία και το ιερατείο. Αναφέρουμε ακόμη ένα απόσπασμα από το ποίημα „Ορκος της Ishtar“: «Μεγαλειότατη Αστάρτη, Δημιουργός των ανθρώπων, -αυτή που προσδίδει στις «δυνάμεις της τάξης» διάρκεια, που κάθεται σε έναν υψηλό θρόνο !-Βασιλική Αστάρτη, εκθαμβωτική της Ιγκίγκου,-Δημιουργός όλων των ανθρώπων, αυτή που φροντίζει για τάξη των όντων» (Ιδέ V. Z. παραπάνω…, S.120 ).

4. Μητριαρχία, Αιτιολόγηση, Ερμηνεία

Μόνο μέσω γνώσεων, ας είναι και πλουσιότατες, η εξεύρεση και η επίλυση πολύπλοκων προβλημάτων δεν είναι εφικτή. Αυτός είναι ο κύριος λόγος για την εφαρμογή της αναγνωρισμένης επιστημονικής μεθοδολογίας, η οποία όμως έχει ως επί το πλείστον γενικό χαρακτήρα.
Η αφετηρία των μεθόδων και γενικά της μεθοδολογίας είναι συνήθως η γενική διαφοροποίηση μεταξύ του ιδεαλισμού και του υλισμού (μαρξισμού) μεν, αλλά αυτό δεν επαρκεί για μία επιτυχή προσέγγιση στο συγκεκριμένο αντικείμενο.

Σχετικά με το σύνθετο φαινόμενο της Μητριαρχίας έχουν αναφερθεί οι ειδικές επιστήμες με την εκάστοτε μεθοδολογική τοποθέτηση και δή η Αρχαιολογία, η Θεολογία (ειδικά η ιστορία της θρησκείας), η Μυθολογία, η Ιστορία, η Εθνολογία και η Κοινωνιολογία. Δέον να αναφερθούν και άλλες επιστήμες όπως οι Νευρωεπιστήμες όπως π.χ. η Νευρωβιολογία, η Νευρωφιλοσοφία, η Νευρωθεολογία κ.ο.κ. Αναφέρεται γενικά και η Ψυχανάλυση με τις δικιές της μεθόδους. Κανονικά θα έπρεπε να συγκροτηθούν οι απαραίτητες διακλαδικές επιστημονικές ερευνητικές ομάδες με επιδίωξη την επίλυση των υπαρχόντων προβλημάτων.
Αλλά μικροεγωϊσμοί των εκπροσώπων των ειδικών επιστημών καθώς και οργανωτικά και τεχνικά προβλήματα δυσχεραίνουν τη δημιουργία τέτοιων μάλλον ιδανικών ερευνητικών προϋποθέσεων. Περί αυτού έχουμε σε υπεύθυνη θέση κάνει άκρως αρνητικές εμπειρίες.

Ως εκ τούτου θα εφαρμοσθεί εδώ μία άλλη προσέγγιση στο θέμα που θα ανταποκρίνεται στις αναγκαιότητες και στο χαρακτήρα του χωρίς να προτιμηθεί αποκλειστικά μία συγκεκριμένη μέθοδος.

Ο homo sapiens sapiens διέθετε επαρκή νοημοσύνη να παρακολουθεί το φυσικό του περιβάλλον, γιατί οι βιοτικές του συνθήκες ήταν άμεσα εξαρτημένες από αυτό. Εδώ γίνεται λόγος πρωτίστως για μία περίοδο δεκάδων χιλιετηρίδων, κατά τη διάρκεια των οποίων ο άνθρωπος ζούσε ως θηρευτής, τροφοσυλλέκτης και αλιεύς. Σύμφωνα με το φυσιολογικό καταμερισμό της εργασίας  το κυνήγι ήταν υπόθεση του άνδρα, ο οποίος ήταν επί ημέρες ή εβδομάδες καθ οδόν για την εξεύρεση του καταλλήλου θηράματος. Εν ολίγοις, ο άνδρας έλλειπε συχνότατα από τον τόπο διαμονής και έτσι δεν είχε και πολύ σχέση με τα παιδιά του, για τα οποία  οι γυναίκες ήταν υπεύθυνες.

Ο άνθρωπος έκανε π. χ. την καθοριστική διαπίστωση, ότι το θηλυκό σε όλα τα όντα έπαιζε αντικειμενικά το πρυτανεύοντα ρόλο:

α) Η γυναίκα συνέβαλε στην αναπαραγωγή του ανθρωπίνου γένους γιατί αυτή γεννούσε και έτσι χάριζε ζωή στο νήπιο. Αυτό είχε την ποιότητα ενός θαύματος.

β) Επειδή ο άνθρωπος δε διέθετε γνώσεις για την κατανόηση του φαινομένου της εγκυμοσύνης,  αυτή εμφανιζόταν ως κάτι το μαγικό, ως ένα μυστήριο και θεϊκό με πρωταγωνιστή τη γυναίκα, απέναντι στην οποία οι άνδρες αισθανόταν δέος και ευγνωμοσύνη. Μάλλον αυτός είναι ο λόγος που τα παιδιά αγαπούν σε όλον τον κόσμο τη μητέρα περισσότερο από τον πατέρα.

γ) Η μητέρα συντηρούσε κατ αρχάς με το γάλα της το ανήμπορο νήπιο. Είναι ευκατανόητο, ότι μέσω αυτής της ικανότητας και επίτευξης το κύρος της μητέρας στην οικογένεια και στις μικρές κοινωνίες αναβιβαζόταν. Πέραν τούτου το παιδί αισθανόταν έναντι της μητέρας του, η οποία το ανάθρεφε και το προστάτευε, απέραντη αγάπη και ευγνωμοσύνη.

δ) Υπό την ιδιότητα του τροφοσυλλέκτη η γυναίκα με την πάροδο του χρόνου έχει αποκτήσει ακριβείς και πολύτιμες γνώσεις περί των ιδιοτήτων των χόρτων, βοτάνων και των φρούτων. Μπορούσε π.χ. να ξεχωρίζει τα χρήσιμα από τα δηλητηριώδη χόρτα και βότανα και επί τη βάση μεγάλης εμπειρίας έχει διαπιστώσει, ποιά από αυτά εμπεριείχαν ουσίες, οι οποίες προκαλούσαν παραισθήσεις και ποιά ήταν κατάλληλα για χρώματα. Απέκτησε την ικανότητα να παρασκευάζει επί τη βάση των φυσικών προϊόντων την κατάλληλη διατροφή.

Τοιουτοτρόπως μία γυναίκα έχει διαπιστώσει τις διατροφικές ιδιότητες του σιταριού θέτοντας έτσι τη βάση για την κοσμοϊστορική εφεύρεση της γεωργικής παραγωγής προ 10 χιλιάδων ετών στο Βόρειο Ιράκ. Η γεωργία έθεσε τις βάσεις για τον πρώτο ανθρώπινο πολιτισμό, ο οποίος έχει ξεκινήσει από τη Σουμερία (Νότιο Ιράκ και Ιράν). Για αυτό το λόγο  οι άνδρες θεωρούσαν τη γυναίκα ως γνώστη και μάγισσα και μεγεθυνόταν απέναντί της το δέος και η ευγνωμοσύνη.

ε) Σε όλες τις εποχές και σε όλους τους πληθυσμούς  η γυναίκα εκτελούσε το σημαντικότατο καθήκον του φρουρού του πυρός. Σε αυτό τον τομέα  όλη η οικογένεια ήταν εξαρτημένη από αυτήν.

ζ) Ενώ ο άνδρας έλλειπε, η γυναίκα έχει εφεύρει οικιακά σκεύη και τεχνικές προς διευκόλυνση των βιοτικών συνθηκών, γιατί αυτή και όχι ο άνδρας είχε στη διάθεσή της τον απαραίτητο χρόνο.

η) Είναι αυτονόητο, ότι αυτός ο καθοριστικός ρόλος της γυναίκας έχει αντικατοπτρισθεί στους πρώτους μύθους της ανθρωπότητας, οι οποίοι υπογραμμίζουν, ότι έχουν παρουσιαστεί πρώτα οι θεές και κατόπιν οι θεοί. Αλλά αυτή η διαδικασία έχει διαρκέσει επίσης χιλιάδες χρόνια.

θ) Επομένως δεν είναι τυχαίο, που σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις γλώσσες έχουν δοθεί στα φαινόμενα γή και φύση θηλυκά και όχι ανδρικά ονόματα.

Από τα προαναφερθέντα επιχειρήματα απορρέει το συμπέρασμα, ότι ο ρόλος της γυναίκας ήταν τόσο καθοριστικός που τα πρώτα είδωλα (αγαλματίδια) αναπαριστούσαν γυναίκες και όχι άνδρες και διερωτάται κανείς, γιατί όχι πέραν τούτου και θεές, οι οποίες έχουν εμφανισθεί προ των θεών.
Εν κατακλείδι, η Μητριαρχία έχει προηγηθεί της Πατριαρχίας και διήρκησε πολύ περισσότερο απο αυτήν. Ενώ η Μητριαρχία ήταν κάτι το φυσικό,  η Πατριαρχία αποτελεί ένα πολιτισμικό φαινόμενο και επομένως δεν έχει εμπεδωθεί εσαεί.
Υστερα από χιλιάδες χρόνια ανδροκρατίας – φαλλοκρατίας έχουν  γυναίκες κατορθώσει στην Ευρώπη επί τη βάση σοσιαλιστικών-σοσιαλδημοκρατικών καθώς και προτεσταντικών αντιλήψεων να αναλάβουν σημαντικά καθήκοντα σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, της πολιτικής, της οικονομίας κ.ο.κ.
Ιδιαιτέρως αξιοθαύμαστες είναι οι επιτυχίες των γυναικών στις βόρειες προτεσταντικές χώρες, όπου είναι αυτονόητο, να ασκεί μία γυναίκα το σημαντικό προεδρικό η και πρωθυπουργικό αξίωμα (ακόμη και για το στρατό και την αστυνομία) και να αποτελείται η κυβέρνηση σε 50  έως 70 τοις εκατόν από γυναίκες. Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν και για άλλες θρησκείες, ιδίως για το τελείως καθυστερημένο και άκρως φαλλοκρατικό Ισλάμ με λίαν αρνητικά επακόλουθα για την κοινωνία.

Way of the Sacred in Western Tradition, London/New York 1987.

-M. Eliade, La naissance du Monde, Paris 1959.
-G. Lerner, The Creation of Patriarchy, Oxford University Press, 1986
-I. Seibert, Die Frau im A

Πηγές

1. Επιστημονικές Πηγές

- K. Müller (Hrsg.) Die Frühgeschichte der Menschheit, Menschen der Urzeit, Von den Anfängen bis zur Bronzezeit (Übers. aus dem Engl. „People of the Past. The Epic Story of Human Origins and Development“),Köln 2004.
-V. Kruta, L Europe des origines. La protohistoire 6000-500 avant J.-C., Paris, 1992.
-E. Probst, Deutschland in der Steinzeit, Jäger, Fischer und Bauern zwischen Nordseeküste und Alpenraum, München 1991.
-B. Hrouda (Hrsg.), Der Alte Orient, München 2003.
-A. Bancroft, Origins of the Sacred-The

lten Orient, Leipzig 1973.
-V. Zingsem, Göttinnen großer Kulturen, Köln 2007.
-J. Edwin, The Cult of the Mother Goddes, London, 1959.
-M. Gimbuta, The Goddeses und Gods of Old Europe, London 1974.
-C. Larrington (Edit.),The Feminist Companion to Mythology, London, 1992.
-W. Golther, Germanische Mythologie, Handbuch-Gesamtausgabe, Essen 2004.
-S. et P. F. Botheroyd, Lexikon der keltischen Mythologie, Wien, 2004.

2. Eκλαϊκευμένες επιστημονικές πηγές

-G. Bellinger, Knaurs Lexikon der Mythologie, München 2004.
-M. Jordan, Myths of the World, London 1996.
-S. Golowin / M. Eliade / J. Cambell, Die großen Mythen der Menschheit, Efstadt 2007.
-V. Ions, History of Mythology, London, 1997.
-R. Storm, Die Enzyklopädie der Östlichen Mythologie (Übers. aus dem Englischen), München 1999.
-H. MacCall, Mesopotamian Myths, London 1987.
-W. Beltz, Das Tor der Götter, Altvorderasiatische Mythologie, Berlin 1978.
-W. Beltz, Die Schiffe der Götter, Ägyptische Mythologie, Berlin 1987.
-H. Gärtner, Kleines Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, Leipzig 1989.
-A. Birrell, Chinese Myths, London 2000.
Δημοσιευθέν από το 2014 συχνά στη Καθημερινή.

Eπίσης στο βιβλίο μου: Panos Terz: Enzyklopädie und Allgemeinbildung: Religion, Geschichte, Ethnologie, Kultur, Sprachwissenschaft, Zweiter Band), ISBN: 978-620-0-61339-4, Saarbrücken 2020, σελ.61.

 

Ανάσταση στη Μυθολογία

Posted on by
Reply

Ανάσταση στη Μυθολογία

Αφετηρία της τοποθέτησης : Ο μύθος έχει μεν προηγηθεί της θρησκείας, αλλά αυτή εμπεριέχει ακόμη συστατικά στοιχεία του μύθου. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για τον παγανιστικό και χριστιανικό μύθο γύρω από την ανάσταση.

Δε σκοπεύω να επαναλάβω τα πασίγνωστα περί της ανάστασης του Ιησού Χριστού σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, την κυρία βάση της χριστιανικής θρησκείας κάτι που αποτελεί αναμφιβόλως ένα μύθο.

Σύμφωνα με τους ειδικούς ιστορικούς και μυθολόγους στο κέντρο του φαινομένου της ανάστασης εστιάζονται θεοί και ημίθεοι (μυθικοί ήρωες).

Σημειώνονται σε γενικές γραμμές δύο κατηγορίες μυθικών αναστάσεων :

α) Θεοί και ήρωες, οι οποίοι ετησίως πεθαίνουν και κατόπιν ανασταίνονται. Αυτοί είναι οι θεοί της βλάστησης. Η βαθμιαία εξαφάνιση της βλάστησης καθώς και η επέλαση της ξηρασιάς σημαίνουν ότι ο θεός πεθαίνει. Αυτό το θλιβερό γεγονός συνοδεύεται συνήθως με ιερολειτουργικά μοιρολόγια (Ιδέ G. Billinger, Knaurs Lexikon Mythologie, München 2004, S.59/60).

Οταν όμως ο πολυπόθητος καιρός της βροχής επανέρχεται, και η βλάστηση προερχόμενη από τον Αδη, επανεμφανίζεται, αυτή γίνεται υποδεχτή από τους ανθρώπους με χαρά, ενθουσιασμό και υμνολογίες. Ειδικά στις μυστηριακές ιερολειτουργίες (ύμνοι, ανταποκρινόμενοι χοροί) λαμβάνει χώραν μία συνένωση των πιστών με τον αναστηθέντα θεό (Ιδέ P. Fiebag et alt., Mysterien des Altertums, München, 2002, S. 156 ff.).

Οι πιστοί θεωρούν την ανάσταση του θεού ως δική τους ανάσταση μετά τον θάνατο που σημαίνει, ότι εκφράζουν τη μεγάλη χαρά τους για τη μελλοντική τους ανάσταση εκ των προτέρων.

Στους θεούς της βλάστησης ανήκουν οι πιό σημαντικοί, οι οποίοι έχουν άμεση σχέση με θεές που τους μεταφέρουν από τον Αδη στη Γη, όπως ο Tamuzu ( Tumuzi ) μέσω της Ishtar (ακκαδική θεά, συριακά Αshterut, ελλην. Αστάρτη, θεά του έρωτα και του πολέμου, πρότυπο για την Αφροδίτη), ο Osiris μέσω της Isis ( μαζί με τον γιό τους Horus αποτελούν μία Τριάδα (Ιδέ Die Enzyklopädie der östlichen Mythologie, München 1999, S. 67), ο Αδωνις ( κατ αρχάς φοινικικός θεός: «Κύριέ μου», εξ ου και Αδώνια : στην αρχαιότητα περίφημες μυστηριακές ιερολειτουργίες) μέσω της Αφροδίτης, ο φρυγικός θεός Αττις μέσω της Κυβέλης (φρυγική θεά, Μεγάλη Μήτηρ, Magna Mater ) και η Περσεφόνη μέσω μίας άλλης θεάς, ης Δήμητρας (H. Gärtner, Kleines Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, Leipzig 1989, S. 298).

b) Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν θεοί ή ήρωες, τους οποίους έχουν θανατώσει θεοί ή άνθρωποι. Αυτοί ανασταίνονται ύστερα από ένα μικρό χρονικό διάστημα, π.χ. σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη έχει συντελεσθεί ύστερα από τρεις ημέρες (ο μαγικός αριθμός 3) η ανάσταση του Ιησού Χριστού. Αναφέρονται ακόμη μερικά παραδείγματα : θάνατος και ανάσταση του ινδουιστικού θεού του έρωτα Κάμ (σανσκριτικά: ερωτικός πόθος), αλλά φιλοσοφικά είναι σύμφωνα με τις Vedas (άγια βιβλία προγενέστερης ελίτ- θρησκείας των Ινδοαρίων) προσωποποίηση της δύναμης του κόσμου. Τον τιμώρησε ο θεός Shiva μεταβάλλοντάς τον σε στάχτη, γιατί τον ενόχλησε στη διάρκεια του Yoga. Ξαναγεννήθηκε και παντρεύτηκε την Ράτι (λαγνεία).

Περίπου την ίδια τύχη είχαν και ο ορφικός Ζαγρεύς, ο σιντοϊστικός (Ιαπωνία ) O-Kuni- nushi, o περουανικός θεός Ayar Cachi o πολυνέζικος θεός Ono, ο Ηρακλής μα των Ελλήνων και ο γερμανικός θεός Baldurn ή Baldr (Ιδέ W. Golther, Germanische Mythologie, Handbuch, Gesamtausgabe, Essen, 2004, S.294 ff.,335 ff.423).

Μερικά παραδείγματα εκτενέστερα

Ο Χόρους στην Αίγυπτο («ο υιος του θεού», «καλός ποιμένας», «αμνός του θεού», «η αλήθεια», «το φως» κοκ.) έχει προδοθεί από κάποιον ονόματι Τύφων, σταυρώθηκε, θαύτηκε και ύστερα από τρεις ημέρες αναστήθηκε.
Ο Άττις στη Φρυγία, σταυρώθηκε, θάφτηκε  και αναστήθηκε μετά από τρεις ημέρες.

Ο Μίθρα  στην Περσία είχε 12 μαθητές και έκανε πολλά θαύματα, ενώ μετά το θάνατό του θάφτηκε για τρεις ημέρες και κατόπιν αναστήθηκε.

Απόσπασμα από  την «Πολιτεία» του Πλάτωνος, Μύθος «᾿Ηρὸς τοῦ ᾿Αρμενίου»: «Κάποιος, που γύρισε μετά από το θάνατό του πάλι στη ζωή, μας περιγράφει πώς ζουν οι ψυχές κατά το χρονικό διάστημα των χιλίων ετών, μεταξύ της στιγμής του θανάτου του ανθρώπου, που φεύγει η ψυχή από το σώμα, μέχρι της στιγμής της επομένης μετενσάρκωσης: [“……Ηρός του Αρμενίου, που ήταν Πάμφυλος κατά το γένος. Αυτός σκοτώθηκε στον πόλεμο και όταν έπειτα από δέκα μέρες ήρθαν να παραλάβουν τα σώματα των νεκρών, που βρίσκονταν πιά σε αποσύνθεση, το δικό του ήταν ακόμη σώο και ακέραιο. Τον μετέφεραν λοιπόν στην πατρίδα του για να τον ενταφιάσουν και ενώ τη δωδέκατη μέρα από το θάνατό του βρισκόταν πλέον  επάνω στη φωτιά, ξανάρθε στη ζωή και άρχισε ν’ ανιστορεί όσα είχε ιδή στον άλλο κόσμο”.

Συμπεράσματα

α) Το φαινόμενο της ανάστασης είναι στοιχείο της μυθολογίας και των θρησκειών σε όλους τους σημαντικούς πολιτισμούς. Δηλαδή πρόκειται για κάτι το ανθρώπινο που σημαίνει, ότι ο άνθρωπος δημιουργεί τον μύθο σε συνδυασμό με τη θρησκευτική πίστη, η οποία εστιάζεται στον εγκέφαλό του και δη στους νευρώνες του, όπως έχουν αποδείξει οι ΝΕΥΡΩΕΠΙΣΤΗΜΕΣ.

β) Η ανάσταση αντανακλά στη μυθολογία τη βλάστηση στη φύση ύστερα από τον χειμώνα κατά τη διάρκεια του οποίου ο σπόρος των δημητριακών βρίσκεται στη γη («βασίλειο του θανάτου») και στην ουσία εκφράζει υπερβατικά και μυστηριακά την ελπίδα του ανθρώπου για μια ζωή ύστερα από τον φυσικό θάνατο.

γ) Η ανάσταση δεν μπορεί να αποδειχθεί μεν μέσω των φυσικών επιστημών, αλλά αποτελεί συστατικό στοιχείο παγκοσμίων θρησκειών εδώ και τουλάχιστον τέσσερις χιλιάδες χρόνια.

δ) Η ανάσταση του Ιησού Χριστό αποτελεί ένα μύθο ως έκφραση της απόλυτης προτεραιότητας της πίστης έναντι της ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ. Η πίστη όμως είναι προσωπική υπόθεση του ανθρώπου.

Δημοσιευθέν από το 2014 συχνά στην Καθημερινή

Επίσης σε: Παναγιώτης Δημητρίου Τερζόπουλος (Panos Terz): Εγκυκλοπαιδική και Κοινωνική Μόρφωση, Εκλαϊκευμένα: Θρησκεία, Ιστορία, Εθνολογία, Πολιτισμός, Γλωσσολoγία, Δεύτερος Τόμος Παναγιώτης Δημητρίου Τερζόπουλος (Panos Terz): Εγκυκλοπαιδική και Κοινωνική Μόρφωση, Εκλαϊκευμένα: Θρησκεία, Ιστορία, Εθνολογία, Πολιτισμός, Γλωσσολoγία, Δεύτερος Τόμος, ISBN: 978-620-0-61339-4, Saarbrücken 2020, 284 σελ.

Αγία Τριάδα στη Μυθολογία

Posted on by
3

Αγία Τριάδα στη Μυθολογία

Θα ήθελα να επισημάνω, ότι η μυθολογία με βοήθησε πολύ για να κατανοήσω καλύτερα τις θρησκείες, μεταξύ αυτών και τη χριστιανική, γιατί συνήθως
οι μυθολογίες προηγήθηκαν των θρησκειών, οι οποίες ούτως ή άλλως εχουν παραλάβει πολλά στοιχεία της εκάστοτε μυθολογίας και τα έχουν ενσωματώσει στο
δόγμα ή στην παράδοσή τους, δηλαδή τα έκαναν «άγια» (Γενικά ιδέ το περίφημο και άκρως διαφωτιστικό έργο του Γαλλορουμάνου ειδικού για Συγκριτικές Θρησκευτικές Επιστήμες Misrea Eliade , Histoire des croyances et idees religieuses, 4 Tom., Paris 1976, 1992, σε γερμανική μετάφραση : Geschichte der religiösen Ideen, 4 Bände,  Breisgau 1972, Budapest 2002. Συνιστώ σε πιστούς, αθεϊστές, πολυθεϊστές και πανθεϊστές να μελετήσουν αυτό το σχεδόν συνταρακτικό επιστημονικό έργο).

Σε ό,τι αφορά τη χριστιανική Αγία Τριάδα, δε σκοπεύω να φέρω γλαύκας εις Αθήνας. Εν τούτοις θα προσπαθήσω συνοπτικά να περιγράψω τις μυθολογικές ρίζες του όντως πολύπλοκου χριστιανικού δόγματος της Αγίας Τριάδας, το οποίο από ό,τι θυμάμαι από το μάθημα των θρησκευτικών στο Γυμνάσιο, ουδείς έχει καταλάβει.

Τρεις πτυχές του προβλήματος ήταν για μας τελείως
ακατανόητες:
α) Πώς είναι δυνατόν να είναι 1+1+1 =1; Δεν αποτελεί αυτό βαριά προσβολή της ανθρώπινης νοημοσύνης;
β) Πού έχει απομείνει η μητέρα; Σε όλες τις ανδροκρατικές κοινωνίες τα παιδιά αγαπούν την μητέρα και φοβούνται τον πατέρα.
γ) Τί σημαίνει άραγε αυτό το «Αγιο Πνεύμα»;

Η απάντηση του καθηγητή της θεολογίας ήταν πάντα η εξής: Αυτό είναι ιερό δόγμα και επομένως ζήτημα της πίστης. Αλλά τότε είχα ουδεμία ιδέα από τη  μεταφυσική και το μυστικισμό του Χριστιανισμού και τη μυθολογία διεθνώς.

Ο Αρειανισμός (όνομα από τον θεολογο Αρειο από στην Αλεξάνδρεια, 4ος αι. μ. Χ.) ήταν μία από τις σημαντικότερες θρησκευτικές αιρέσεις δίπλα στον Νεστωριανισμό και στον Μονοφυσητισμό. Η κυρία ουσία της διδασκαλίας του ήταν ο ισχυρισμός, ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είναι υπόσταση, αλλά μόνον δημιούργημα του μοναδικού Θεού.

Υστερα από σκληρές αντιπαραθέσεις με τον Αρειανισμό έχει σε δύο οικουμενικές
συνόδους (το 325 και το 381) επεξεργασθεί και διαμορφωθεί το δόγμα, ότι ο Θεός είναι μία τρισυπόστατη μονάδα, μία Αγία Τριάδα αποτελούμενη από τον Πατέρα, τον Υιό και το Αγιο πνεύμα, το οποίο όμως προέρχεται μόνον από το Πατέρα. Δηλαδή πρόκειται στην ουσία για θεολογικά κατασκευάσματα ανθρώπων (ιερέων και θεολόγων).

Βαθμιαία έχει προκύψει μία διαφορά με τη Ρωμαιοκαθολική έκκλησία, η οποία πρεσβεύει ακόμη την άποψη (επίσης δόγμα), ότι στο πλαίσιο της Trinitas (γενική: Trinitatis) το Αγιο Πνεύμα προέρχεται και από τον Υιό (filioque). Περί αυτού του θεολογικού προβλήματος έχουν λάβει χώραν μεγάλες διενέξεις μεταξύ των δύο χριστιανικών εκκλησιών. Το ενδιαφέρον πρόβλημα έγκειται στο ό,τι κάθε χριστιανική εκκλησία είναι απολύτως πεπεισμένη, ότι κατέχει το πιό σωστό δόγμα.

Στη Δύση έχει το 1090 διατυπωθεί εκ μέρους του Roscelin de Compiegne η αιρετική άποψη περί του τριθεϊσμού, η οποία όμως έχει απορριφθεί από το Βατικανό (Ιδέ Β.Sartorius, Die Orthodoxe Kirche, Übers. αus dem Französischen, Stuttgart 1981, S. 61-63 και H. Biedermann, Knaurs Lexikon der Symbole, München 2005, S.100) .

Παρεμπιπτόντως αναφέρω το Κοράνιο (σούρα 4, 169: Αληθώς, ο Μεσσίας Ιησούς, ο υιός της Μαρίας είναι ο απεσταλμένος του Θεού. «Γι αυτό να πιστεύετε στο Θεό και στον απεσταλμένο του, αλλά να μη λέτε: Τριάδα») και σούρα 5, 116 , σελ. 124: “Δεν είναι αλήθεια, ότι δίπλα στο Θεό υπάρχουν ακόμη δύο θεοί, ο Ιησούς και η Μαρία» (Ιδέ Der Koran, ISBN 3-86047-455-3, Verlag Julius Kitts Nachfolger, Leipzig-M.Ostrau). Εδώ τα μπέρδεψε ολίγον τι ο προφήτης Μωάμεθ. Σε σύγκριση με την πολύπλοκη Αγία Τριάδα αυτό το δόγμα είναι απλό και κατανοητό.

Πολλοί ιστορικοί πρεσβεύουν την άποψη, ότι αυτή η απλότητα είναι ένας από τους καθοριστικούς λόγους για την σχετικά ταχεία αποδοχή του Μωαμεθανισμού από τους λαούς της Μέσης Ανατολής. Τον απλό λαό δεν πολυενδιαφέρουν πολύπλοκα και δυσνόητα θεολογικά κατασκευάσματα.

Διατί ο αριθμός τρία κατέχει μίαν ιδιαίτερη, σχεδόν μαγική σημασία;
Ο αριθμός τρία με τις πολλές εκφάνσεις του είναι σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις μεγάλες θρησκείες γνωστός. Υπάρχει μεταξύ των ειδικών αρχαιολόγων ομοφωνία περί της προέλευσης του μύθου του αριθμού τρία, ο οποίος κατόρθωσε να διεισδύσει στη μυθολογία, ακόμη και στις καλές τέχνες, στη θρησκεία, στην πολιτική, στη θεωρία του κράτους κλπ.

Εχει διαπιστωθεί, ότι ήδη στη Μεσολιθική Εποχή (8000 έως περίπου 5500 π.Χ.) λόγω συνθηκών ζωής των κυνηγών, τροφοσυλλεκτών και αλιέων καθώς και για την τύχη μετά του θανάτου οι άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει, ότι τρία φαινόμενα παίζουν καθοριστικό ρόλο: η Σελήνη, η Γη και ο Αδης.

Επειδή όμως το κυνήγι ήταν ιδιαιτέρως τη νύχτα υπό το φως της σελήνης επιτυχής, ι η σελήνη έχει ανακηρυχθεί  σε ανώτατη θεότητα μεν, αλλά αξιολογούσαν και τη (μητέρα) γη και σκεφτόταν και το μέλλον μετά του θανάτου που σημαίνει ότι το μεταφυσικό και μυστικιστικό ήταν στενότατα συνδεδεμένο με την ανθρώπινη ύπαρξη. Ετσι έχει δημιουργηθεί στην πολιτισμική ιστορία της ανθρωπότητας ανεξαιρέτως σε όλες τις ανθρώπινες ομάδες η πρώτη Τριάδα: Σελήνη, Γη, Αδης.

Σε μερικές περιπτώσεις η Τριάδα αποτελείται από τη Σελήνη, τον Ηλιο και τη Γη ή τον Αδη. Οι ειδικοί αρχαιολόγοι αναφέρουν πολυάριθμα παραδείγματα, όπως τρεις λίθοι γύρω από την κεφαλή του νεκρού (προ 25 χιλιάδων ετών), αναπαράσταση τριών πουλιών, τριών κοσμητικών δοντιών ζώων, τριών γραμμών κλπ. (Ιδέ A. Bancroft, Mythen, Kultstätten und die Ursprünge des Heiligen, Übers. Aus dem Englischen, Düsseldorf, 2004, S. 68/69, 99, 181ff.) ή τρίγωνα χαραγμένα επί οστέων τουλάχιστον 7000 π.Χ., ακόμη και σχήματα τριγώνου ως αναπαράσταση του γυναικείου σεξουαλικού οργάνου ή το τρίφυλλο ως σύμβολο του ανδρικού σεξουαλικού οργάνου (Ιδέ Η.Βiedermann, Knaurs Lexikon der Symbole, München 2004, S. 99).

Στη Νεολιθική Εποχή, στην Εποχή του Χαλκού καθώς ειδικά στην Εποχή του Σιδήρου έχουν πολλαπλασιασθεί στη μυθολογία και στισ πρώτες θρησκείες τα τρία σύμβολα, αλλά το πιό καθοριστικό ήταν αμέσως με την εισαγωγή της γεωργικής τέχνης αυτονοήτως απο τη Μέση Ανατολή η αναβίβαση του ηλίου σε υψίστη θεότητα, γιατί αυτός έχει συμβάλλει μέσω των αχτίνων του στην ωρίμανση των δημητριακών. Αυτό σημαίνει, ότι η τύχη της σωτήριας γεωργικής παραγωγής ήταν τελείως εξαρτημένη από τον αρσενικό θεό Ηλιο. Τοιουτοτρόπως έχει εμπεδωθεί για χιλιάδες χρόνια η νέα δυναμικότατη Τριάδα Ηλιος-Γη-Αδης. Ταυτόχρονα έχει βαθμιαία προετοιμασθεί η κοσμοϊστορική άνοδος της πατριαρχίας.

Εχουν εμφανισθεί πολυάριθμα σύμβολα του αριθμού. Λόγω χώρου αναφέρω μόνον τα σπουδαιότερα και πιό γνωστά. Είναι καταπληκτικό, ότι το ανήσυχο και άκρως δημιουργικό αρχαίο ελληνικό πνεύμα έχει ασχοληθεί ακόμη και με αυτόν τον αριθμό και με τα συναφή.

Για τον μυστικιστή Πυθαγόρα π.χ. το τρίγωνο ήταν σύμβολο της γέννησης του σύμπαντος. Ας υπενθυμίσουμε, ότι το γνωστό θεώρημα του φιλόσοφου και μαθηματικού στηρίζεται επίσης στο τρίγωνο. Αυτό ήταν γνωστό στους Βαβυλωνίους χίλια χρόνια προ του Πυθαγόρα, ο οποίος μελέτησε την επιστήμη των Αιγυπτίων και Βαβυλωνίων επί πολλά έτη. Πυθαγόρειοι γενικά περί του αριθμού 3: Αρχή-Μέση-Τέλος. Ο Ξενοκράτης (τί εντυπωσιακό όνομα !) αξιολόγησε το τρίγωνο ως θεϊκό.

Στην αιγυπτιακή θρησκεία υπήρχε η (Αγία) Τριάδα Ισις, Οσίρις και Ωρος, δηλαδή Μητέρα, Πατέρας και Υιός. Στη Σουμερία υπήρχε επίσης μία Τριάδα, αλλά με διαφορετική προτεραιότητα: Πατέρας Ανου, η θεϊκή Μητέρα Νίνμαχ και ο Υιός Ταμούζ. Οι φοινικικές πόλεις είχαν επίσης την «Αγία Τριάδα» τους και δη η Βίβλος τον Eλ, την Μπάαλατ και τον Αδωνη, και η Σιδώνη είχε τον Μπααλ, την Αστάρτη και τον Εσμουν.  Στην αρχαία ελληνική Θρησκεία ήταν  η Τριάδα Ζεύς-Αθηνά-Απόλλων γνωστή.

Η παραδοσιακή θεϊκή οικογένεια στη Μέση Ανατολή αποτελείτο από δύο αρσενικά και ένα θηλυκό στοιχείο, ενώ ο τρισυπόστατος Θεός του Χριστιανισμού αποτελείται από δύο αρσενικά και από ένα ουδέτερο στοιχείο, ενώ το θηλυκό στοιχείο έχει εκδιωχθεί από την οικογένεια εσαεί. Η “Αγία Τριάδα” του Χριστιανισμού α) έχει εκδιώξει λόγω της ανδροκρατίας τη γυναίκα, β) την έχει αντικαταστήσει με το ουδέτερο άκρως φαντασιακό “Αγιο Πνεύμα”.

Πολύ εντυπωσιακό και ολίγον τι και φιλοσοφικό είναι το ινδικό Trimurti (Brahma, Shiva, Vishnu) , γιατί πρόκειται αληθώς για ένα τρισυπόστατο θεό. Μερικοί θεολόγοι το έχουν αυτό ήδη επισημάνει. Γνήσια φιλοσοφική είναι η «Αγία Τριάδα» (Trikaya:Τρία Σώματα ως σύμβολο της γνώσης: Bodhi του Βουδδισμού : Dharmakaya (Αληθινή ύπαρξη), Nirmanakaya (Ιστορική Διαμόρφωση, Gautama Buddha), Smboghakaya (Ευλογία της Κοινότητας). Σε αυτή την Τριάδα στηρίζεται ακόμη μία, η  Triratna: Τα τρία Διαμάντια: Νόμος-Βούδας-Κοινότητα.

Μία άλλη ινδική θρησκεία, ο Γιαϊνισμός, έχει την δική του «Αγία Τριάδα»: Σωστή Πίστη -Σωστή Πράξη- Σωστή Γνώση. Σύμφωνα με τον ινδουϊσμό ακόμη και το  τριμερές καμάκι συμβολίζει τον θεό Shiva ( Δημιουργία-Υπαρξη- Καταστροφή), (Ιδέ Η. Biedermann, παραπάνω, S.102/103, U. Becker, Lexikon der Symbole,  Köln 1992, S. 58/59, U. Müller-Kaspar, Die Welt der Symbole, Ein Lexikon, Wien 2005, S. 63-65).

ΣτηνΘεωρία του κράτους (Αριστοτέλης)  σημειώνονται δύο Τριάδες καθοριστικής σημασίας: οι τρεις εξουσίες: νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική (πάνω από
δύο χιλιάδες έτη προ του Locke και του Montesqieu) καθώς και τα τρία συστατικά στοιχεία του κράτους: εξουσία, πληθυσμός, έδαφος (2.200 έτη προ του κορυφαίου ειδικού της Θεωρίας του Κράτους Jellinek).

Στη Φιλοσοφία (Schelling) χρησιμοποιείται η Τριάδα Θέση- Αντίθεση- Σύνθεση. Η Τριάδα του Εγέλου: Είναι- Ουσία- Εννοια. Ο Νεοπλατωνισμός: Ουσία -Δύναμις- Ενέργεια. Αυγουστίνος: Είναι-Γνώσις- Βούλησις  και  Ευήθεια-Γνώσις-Αγάπη

Αλλά η πιό γνωστή Τριάδα παγκοσμίως είναι η ιδεολογική και πολιτική Τριάδα της Γαλλικής Επανάστασης (1789) Liberte, Egalite, Fraternite (Ελευθερία,Ισότητα, Αδελφοσύνη).

Συμπέρασμα

Η Τριάδα είναι γνωστό πανάρχαιο, ειδωλολατρικό, μυθολογικό, θρησκευτικό, μυστικιστικό, φιλοσοφικό και πολιτικό σύμβολο, αλλά η Αγία Τριάδα του Χριστιανισμού είναι ένα καθαγιασμένο θρησκευτικό σύμβολο με δική του σημασία, κάτι που ενδιαφέρει στην ουσία μόνον τους πιστούς. Στην ουσία ισχύει το ίδιο και για τον Ινδουισμό. Αλλά η πιό γνωστή Τριάδα παγκοσμίως είναι η ιδεολογική και πολιτική Τριάδα της Γαλλικής Επανάστασης  Liberte, Egalite, Fraternite (Eλευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη).

Δημοσιευθέν από το 2014 συχνά στην Καθημερινή, τελευταία φορά στις 15.11.16.

Αγιον Φως

Posted on by
Reply

 

Αγιον  Φως

Μυθολογική πτυχή

Συστηματικές μυθολογικές γνώσεις (όχι μόνον παλιμπαιδιστικά αποφθέγματα) είναι η conditio sine qua non για την κατανόηση του ζητήματος περί του
Αγίου Φωτός.

Λόγω πολυποίκιλων ορισμών περί του Μύθου είναι προτιμότερο να μην αναφέρω
κανένα. Παγκοσμίως είναι γνωστό, ότι οι μύθοι έχουν προηγηθεί των θρησκειών,
οι οποίες όμως εχουν για πολλούς λόγους παραλάβει στοιχεία των μύθων, τα οποία ενσωμάτωσαν ακόμη και σε θρησκευτικά δόγματα. Οι Μύθοι χρησιμοποιούνται για να δοθεί στην ανθρώπινη ζωή ΝΟΗΜΑ. Τα πιό σπουδαία είδη μυθών ειδικά για τη θρησκεία είναι τα ακόλουθα :

α) Μύθοι που ασχολούνται με τη δημιουργία του σύμπαντος (θεογενίες, κοσμογονίες, ανθρωπογονίες).
β) Μύθοι που έχουν ως αντικείμενο το τέλος του κόσμου (εσχατολογίες).
γ) Μύθοι που ασχολούνται με την πορεία του κόσμου (περίοδοι, μεταμορφώσεις).
δ) Σωτηριολογίες ( Μεσσιανισμοί).

O μύθος είναι συχνότατα συνυφασμένος με σύμβολα, τα οποία εκφράζουν το υποσυνείδητο, αλλά και θρησκευτικές δοξασίες (π.χ. σταυρός), ακόμη και πολιτικές αντιλήψεις (π.χ. σφυροδρέπανο, σβάστικα).

Ενας από τους πιό αρχαίους και πιό γνωστούς μύθους στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι ο μύθος περί του φωτός και δη δυαδιστικά (dualismus) ως εξής: Το φως και το σκοτάδι είναι ένα δυαδικό φαινόμενο αντιθέτων δυνάμεων.Το φώς έχει ως δημιουργό και σύμβολο τον ήλιο, ο οποίος έχει φέρει το φως στο αρχικό χάος του σκότους. Ετσι το φως αποτελεί μία θετική δύναμη και την άμεση γνώση, ενώ η σελήνη εμπεριέχει τη γνώση μόνον επί τη βάσει εικασιών.

Το αρχαιότατο ντοκουμέντο, στο οποίο αναφέρεται το φως φυσικά σε συνδυασμό με τον ήλιο είναι ο Υμνος του Ηλίου ως βάση της νέας θρησκείας του αρχαϊκού μονοθεϊσμού, τον οποίο είχε εμπεδώσει μέσω μεγάλης βίας ο Φαραώ Echnaton (Amenophes 4ος, 1400 π. Χ.): «Ωραίος παρουσιάζεσαι στο φωτεινό πεδίο του ουρανού, εσύ ζωντανέ ήλιε και γέμισες με την ωραιότητά σου όλες τις χώρες».

Ο νεοβαβυλωνικός ύμνος προς τιμήν του θεϊκού ηλίου Shamash (9ος αι. π. Χ.) είναι πιό σύνθετος, γιατί συνενώνει το φως, τον ήλιο, το θεό με τον αγώνα κατά του κακού : «αυτός που φωτίζει το σκοτάδι, που φωτίζει τον ουρανό, αυτός που καταστρέφει το κακό στον ουρανό και στη γη, είσαι εσύ Θεέ Shamash… Όλοι οι ηγεμόνες και όλοι οι επουράνιοι θεοί χαίρονται. Στο φέγγος σου βλέπουν το απόκρυφο, για αυτό είναι το βήμα τους σίγουρο στη λάμψη του φωτός σου».

Συμπέρασμα : Στην αρχαιότατη μυθολογία το φως είναι  γνωστότατο και διαδεδομένο σύμβολο της σωστής γνώσης.

Θρησκευτική πτυχή

Η αρχαία ιρανική θρησκεία του Ζωροαστρισμού, ονομαζόμενη έτσι από τον ιδρυτή της και προφήτη Ζωροάστρη (περσικά Zarathustra) με ανώτατο θεό τον Ahuramazda (εξ ού και Μαζδαϊσμός) είναι η πρώτη θρησκεία του κόσμου, η οποία στηριζόταν στον αγώνα μεταξύ του φωτός (Ormuzd) και του σκότους  (Ahriman) και φιλοσοφικά – ηθικά στον δυαδισμό μεταξύ του καλού και του κακού. Στα έργα του Zarathustra που γεννήθηκε το 1748 π.Χ. χρησιμοποιείται ήδη η λέξη ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ, το οποίο έχουν παραλάβει και οι Βουδιστές (500 π.Χ.)

Αυτή η λίαν ενδιαφέρουσα θρησκεία με μεγίστη επίδραση σε άλλες θρησκείες έχει ταυτίσει το βασίλειο του φωτός με τον θεό και το σκότος με τον δαίμονα. Ο πιστός έχει την επιλογή, να ακολουθήσει τον δρόμο του φωτός που σημαίνει του καλού και της αλήθειας ή τον δρόμο του σκότους, δηλαδή του κακού και του ψέματος. Στην πρώτη περίπτωση θα πάει στον παράδεισο (περσική λέξη: περιφραγμένος κήπος) και στη δεύτερη στην κόλαση.

O άκρως δημιουργικός Ζωροάστρης έχει επεξεργασθεί στα γραπτά του  (Gathas ) τρία δυαδιστικά συστήματα, όπως π.χ. το κοσμολογικό, το ηθικό και το θρησκευτικό καθώς και τις ακόλουθες δοξασίες, τις οποίες έχει παραλάβει και ο Χιστιανισμός: ο ΜΥΘΟΣ του σωτήρα, η αισιόδοξη εσχατολογία, η οποία διακηρύττει τον τελικό θρίαμβο του καλού επί του κακού, πέραν τούτου την διδασκαλία περί της ανάστασης του σώματος, τον μύθο του μάγου κτλ.

Ο συμβολισμος του φωτός και του πνεύματος έχει εξελιχθεί περαιτέρω επίσης στην Περσία από τον Μανιχαϊσμό και τη Γνώση. Ο δημιουργός αυτής της θρησκείας Μάνι 2ος αι. μ.Χ. έχει αναβιβάσει το φώς με τις πολυποίκιλες θρησκευτικές, φιλοσοφικές και ηθικές ερμηνείες σε κύριο κορμό της διδασκαλίας του καταπληκτικού του έργου.

Ευκαιρίας δοθείσης μέτρησα στα λίαν ενδιαφέροντα ιερά κείμενα του Μανιχαϊσμού τις λέξεις – κλειδιά, οι οποίες εμπεριέχουν το φως: Θεϊκόν Φως, Ψυχή του φωτός, Πατήρ του φωτός, Υιοί του φωτός, Φύση του φωτός, Παράδεισος του φωτός, Γη του φωτός, Νέο Βασίλειο του φωτός, Στοιχεία του φωτός, Σταυρός του φωτός, Γυναίκες του φωτός, Μορφή του φωτός, Παλάτι του φωτός, Αποστολος του φωτός, Πλοίο του φωτός κτλ. (Ρωμαίοι: ex oriente lux: από την Ανατολή (προέρχεται) το φως).

Η πλούσια διδασκαλία του Μανιχαϊσμού περί του φωτός έχει επιδράσει επί του αρχικού σταδίου   τον Χριστιανισμού. Το πιό γνωστό παράδειγμα είναι η εικόνα του Ιησού Χριστού με φωτοστέφανο και εκατέρωθεν της κεφαλής το μικρό αλλά λίαν σημαντικό κείμενο με μεγίστη αυτοπαιποίθηση «Εγώ ειμί το φως». Αλλά και άλλοι άγιοι παριστάνονται στις χριστιανικές ζωγραφιές με φωτοστέφανο. Στο Ευαγγέλιο  αναφέρεται μερικές φορές το Αγιο Φως:”Εγώ είμαι το φως του κόσμου· όστις ακολουθεί εμέ δεν θέλει περιπατήσει εις το σκότος, αλλά θέλει έχει το φως της ζωής” (ΙΩΑΝ. 8/12
“Ενόσω είμαι εν τω κόσμω, είμαι φως του κόσμου” (ΙΩΑΝ. 9/5), “Σεις είσθε το φως του κόσμου· πόλις κειμένη επάνω όρους δεν δύναται να κρυφθή”·(ΜΑΤΘ. 5/14), “Ούτως ας λάμψη το φως σας έμπροσθεν των ανθρώπων, διά να ίδωσι τα καλά σας έργα και δοξάσωσι τον Πατέρα σας τον εν τοις ουρανοίς” (ΜΑΤΘ. 5/16).

Το παράξενο όμως έγκειται στο ό,τι οι ιερείς και ιδιαιτέρως οι επίσκοποι και οι πατριάρχες ειδικά των ορθόδοξων χριστιανών έχουν αυτονοήτως απορρίψει μαζί με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα (αργότερα το ξαναανακάλυψαν) και την ενδυμασία των αρχαίων Ελλήνων και έδωσαν στην περσική ενδυματολογική επιλογή προτεραιότητα, η οποία ούτως ή άλλως κατόρθωσε να επικρατήσει σε όλην τη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν.

Εγείρονται μερικά ερωτήματα :

α) Παραμένουν στοιχεία ειδωλολατρικού χαρακτήρα που έχει προ σχεδόν δύο χιλιάδων ετών παραλάβει ο Χριστιανισμός και ενσωματώσει στη δοξασία και την παράδοσή του ακόμη ειδωλολατρικά; Η απάντηση είναι αναμφιβόλως αρνητική, γιατί αυτά τα στοιχεία έχουν μεταλλαχθεί ριζικά. Αυτό σημαίνει, ότι αυτά είναι ήδη από αιώνες συστατικά στοιχεία του Χριστιανισμού και δη της χριστιανικής παράδοσης.

β) Προκαλούν τέτοια στοιχεία στους ανθρώπους, ιδιαιτέρως στους αθεϊστές ζημίες ; Ασφαλώς όχι. Επομένως δεν υφίσταται λόγος να τα λοιδωρούν οι μη πιστοί. Οι πολιτισμένοι τρόποι συμπεριφοράς απαιτούν περαν τούτου τον σεβασμό της πίστης και της παράδοσης των συμπολιτών.

γ) Ανήκουν η μεταφορά του Αγίου Φωτός με αεροπλάνο από τα Ιεροσόλυμα στην Αθήνα καθώς και η υποδοχή του με τιμή αρχηγού κράτους στη χριστιανική παράδοση; Αναμφιβόλως όχι, γιατί πρόκειται για ένα φαινόμενο μόνον εδώ και περίπου 40 ετών και εκτός τούτου υπάρχει κίνδυνος να γελοιοποιηθεί μία ολόκληρη αξιόλογη θρησκεία.

δ) Αποτελεί η κριτική σε αυτόν τον τουλάχιστον παράξενο και περιττό τρόπο μεταφοράς του Αγίου Φωτός αντιχριστιανική κριτική; Η απάντηση είναι αρνητική.

ε) Είναι αντίχριστος όποιος ασκεί κριτική στον κλήρο ; Η απάντηση είναι επίσης αρνητική. Οχι, διατί αλλο είναι το θρησκευτικό δόγμα και άλλο ο κλήρος.

Πηγές

-Die Gnosis, Band 1 (Zeugnisse der Kirchenväter), Band 2 (Koptische und
mandäische Quellen), Band 3 (Der Manichäismus , J. P. Asmusen et alt.,
insbesondere S. 111-116),Düsseldorf, 2007 ) .
-M. Eliade, Histoire des croyances et idees religieuses, Tome 2, Paris 1992,
cap. 27 -29.
-Der Große Brockhaus, Geschichte, Band 1, Leipzig, Mannheim, 2001, S. 225.
-Der Alte Orient in Stichworten , hrsg. von H. Fraydank et alt., Leipzig 1978,
S. 489.
-Lexikon der Antiken Welt, hrsg von C. Andresen et alt., Band 1, Tübingen,
Zürich, 2001, S.1100.

Δημοσιευθέν από το 2014 συχνά, την τελευταία φορά στην Καθημερινή (21.5.17)

 

 

 

Θεός στη Μυθολογία και στη Θρησκεία, Πολυθεϊσμός, Εχνάτων Μονοθεϊσμός Ζαρατούστρα Υμνος

Posted on by
Reply
Θεός στη Μυθολογία και στη Θρησκεία
Στο κέντρο της ενασχόλησης με αυτό το αληθώς λίαν ενδιαφέρον και από κάθε άποψη πολύπλοκο και καυτό θέμα εστιάζονται μόνον οι σπουδαιότερες από τις υφιστάμενες πολυάριθμες πτυχές και δη πρωτίστως η φιλοσοφική, η μυθολογική και εν μέρει η ιστορική πτυχή.Θα ασχοληθούμε επίσης με τα εύλογα ερωτήματα, πότε, που και διατί έχει επιβληθεί η πατριαρχία (ο Θεός).
Κατ αρχάς αναφέρονται οι ονομασίες του Θεού σε μερικές ξένες γλώσσες : λατινικά : Deus, από αυτό σε ρωμανικές γλώσσες (γαλλικά : Dieu, ισπανικά : Dios, πορτογαλλικά : Deus, ιταλικά: Dio ), αρχαία κελτικά : Devus, σανσκριτικά και αρχαία ιρανικά : Deva, λεττονικά και λιθουανικά : Dieva , γερμανικά : Gott, αγγλικά : God , περσικά : Khoda και Bagd (Ιδέ Bagdad : Δώρον του Θεού), σλαβικά : Bogd (Ιδέ το σλαβικό όνομα Bogdan : Δώρον του Θεού), Εβραϊκά : JHWH ( יהוה)  = Γιαχβέ, Αραμαϊκά (γλώσσα του Ιησού Χριστού): Αλλάχ, αραβικά : Αλλάχ και Ιλάχ. Ενδιαφέρουσες είναι οι συγγένειες των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών ! Διεθνώς είναι ίδιον, να αναφερθούν πρωτίστως οι αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι. Δεν είναι όμως σύνηθες, να αναφέρονται γνωμικά και αποφθέγματα χωρίς την απαραίτητη φιλοσοφική ερμηνεία ως πλαίσιο. Μία συστηματική μελέτη στα παρελθόντα χρόνια των πολλών και λίαν διαφορετικών απόψεων των φιλόσοφων είναι η βάση για την εξής αξιολόγηση: Οι περισσότεροι φιλόσοφοι προ του Σωκράτη ακόμη και σε περίπτωση που μιλούσαν για Θεό ή και σπάνια για Θεούς, εννοούσαν μάλλον το  Θείον (lat. Divinum) ως  κάτι το αφηρημένο και αιώνιο, χωρίς αρχή και τέλος και ως  αιτία όλων των υπαρχόντων (Θαλής, Αναξίμανδρος, και Πυθαγόρας) .Ο Αναξίμανδρος έχει πέραν τούτου 2400 χρόνια προ του Δαρβίνου διατυπώσει το εξής συγκλονιστικό : «Εξ αλλων ειδών ζώων ο άνθρωπος εγεννήθη» (Αναξιμάνδρου, Απόσπ. 12, 10, Diels ). Αυτό εκφράζει μίαν υλιστική κοσμοαντίληψη par excellence. Ο Ξενοφάνης ήταν ο πρώτος φιλόσοφος, ο οποίος εστράφει κατά των ανθρωπομόρφων θεών και διετύπωσε στην εποχή του παγανισμού την ενδιαφέρουσα άποψη, ότι υπάρχει μόνον ένας μη αθρωπόμορφος θεός, ο οποίος εκτός τούτου είναι ακίνητος. Με χαρίεντα τρόπο έχει λοιδορήσει τους πολυθεϊστές : «Για τους Αιθίοπες είναι οι θεοί τους μελαψοί και με μικρές μύτες, για τους Θράκες είναι οι δικοί τους γαλανομάτες και ξανθοκόκκινοι» (Clemens Alex., Strom.VII 22, 1=DK 21 B 16) και το διεθνώς πασίγνωστο : Εάν τα βόδια και τα άλογα είχαν χέρια για να ζωγραφίσουν και να δημιουργήσουν έργα, τότε θα ζωγράφιζαν τους θεούς και θα κατασκεύαζαν αγάλματα των θεών κατά την ίδια τους μορφή, τα άλογα επίσης άλογα και τα βόδια επίσης βόδια (ελεύθερη μετάφραση), (Clemens Alex. Strom. V 109, 3=DK 21 B 15). Εξ αυτών απορρέει το συμπέρασμα, ότι ο Ξενοφάνης θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί μάλλον ως μονοθεϊστής. Ο Αναξιμένης θεωρούσε πανθεϊστικά τον αέρα ως απαρχή των πάντων : «Από αυτόν προέρχεται, αυτό που γίνεται, αυτό που είναι και αυτό που θα γίνει, επίσης οι θεοί και το θείον» (Hippolytos, Ref. 1 7 1 = DK 13 A). Ο Εμπεδοκλής, ο Αναξαγόρα και ο Ηράκλειτος έχουν προσδιορίσει το θείον  τελικά ως λόγο ή ως σοφία. Οι ειδικοί φιλόσοφοι (Ιδέ Lexikon der Alten Welt, hrsg. von Carl Andresen et alt., Band 2, Düsseldorf 2001, S.1263 και H. Seidel, Von Thales bis Platon, Berlin 1980, S. 72) ερμηνεύουν τον Ηράκλειτο υπό το πνεύμα του πανθεϊσμού. Αυτή η αξιολόγηση βασίζεται πρωτίστως στην άποψή του, ότι στην ουσία η αρχή της μεταλλαγής με σύμβολο το πυρ είναι ο φυσικός νόμος του σύμπαντος και εκτός τούτου ότι «ο θεός είναι: ημέρα και νύχτα, χειμώνας και καλοκαίρι, πόλεμος και ειρήνη…» (Iππόλυτος, Ref. IX 10,8 = DK 22 B 103). Εχουμε διαπιστώσει, ότι ο μεγάλος υλιστής φιλόσοφος Δημόκριτος (η χριστιανική θεολογία τον αγνοεί όπως και τον Επίκουρο) και ο ποιητής Πίνδαρος είχαν παρόμοιες πανθεϊστικές αντιλήψεις. Ο Δημόκριτος ονόμαζε π.χ. το πνεύμα υπό τη μορφή του πυρός ως θεό (Aetios, 1, 7, 16) και ο Πίνδαρος είπε « Τί είναι ο Θεός; Ο,τι είναι το παν» (Πινδάρου, Απόσπ. 129, Bowra). Πανθεϊστικές τάσεις διαπιστώνουμε και στον Ξενοφώντα: « Το θείον ότι τοσούτον και τοιούτόν εστίν ώσθ άμα πάντα οράν και πάντα ακούειν και πανταχού παρείναι και άμα πάντων επιμελείσθαι» (Ξενοφώντα, Απομν. Α, ΙV, 18, «Το θείον είναι τόσο μεγάλο και τέτοια είναι η δύναμή του, ώστε συγχρόνως τα πάντα βλέπει, τα πάντα ακούει, παντού είναι παρών και συγχρόνως φροντίζει για όλα» ). Είναι εντυπωσιακό που ο Δημόκριτος ήταν στην ιστορία της φιλοσοφίας ο πρώτος, ο οποίος σκεπτόμενος σύμφωνα με την αιτιολογική αρχή έχει επισημάνει, ότι οι πρώτοι άνθρωποι δεν ήταν σε θέση να καταλάβουν, ποιά ήταν η αιτία για τα επικίνδυνα φυσικά φαινόμενα, όπως τις αστραπές και τις εκλείψεις του ηλίου και έχοντας μεγάλο φόβο πίστεψαν ότι η κινητήρια δύναμη για όλα αυτά ήταν θεϊκά όντα (Sextus Empiricus, Gegen die Wissenschaftler 9,24 ). Αυτή η άποψη έχει επικρατήσει και διδάσκεται ακόμη στα πανεπιστήμια, αλλά όπως φαίνεται, αν και σωστή δεν είναι μόνη της επαρκής. Ο Στωικός Ζείνων δίδαξε ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη αυθεντία από τον λόγο. Ο κόσμος της φύσης είναι η μόνη πραγματικότητα. Η φύση διέπεται από έλλογες αρχές. Το πνεύμα της ορθολογικότητας που διαποτίζει εμάς και τον κόσμο είναι αυτό που λέμε Θεός. Πάλι νευρωεπιστήμονες έχουν αποδείξει, ότι στους νευρώνες εστιάζεται και το αίσθημα της ευγνωμοσύνης για την ύπαρξη του ανθρώπου και τις ωραιότητες της φύσης έναντι κάποιας ανώτερης δύναμης έξωθεν της ανθρώπινης ύπαρξης που έχει ονομασθεί κατ αρχάς θεά και ύστερα από πολλές χιλιετηρίδες θεός. Δέον να προσθέσουμε και έναν πρακτικό, μάλλον κοινωνικοπολιτικό λόγο, τον οποίο έχει επισημάνει όχι ένας θρήσκος, αλλά ο μεγάλος αθεϊστής Voltaire, ο οποίος έχει  διατυπώσει  στο έργο του Epitre a l auteur du livre des trois imposteurs (1769, V. 23 , in: Geflügelte Worte, hrgsg. Von K. Böttcher, Leipzig, 1988, S. 26) την εξής άποψη : «   si dieu n’existe pas il faudrait l’inventer “(«Εάν δεν υπήρχε ο Θεός, θα έπρεπε κανείς να τον εφεύρει») σκοπεύοντας να υπογραμμίσει το μεγάλο  ρόλο της θρησκείας για την επικράτηση ηθικών αξιών  και για την κοινωνική συνοχή. Ηδη από τη Μεσολιθική εποχή των αρχαιοτάτων σαμάνων σε όλον τον κόσμο, σε όλα τα φύλα και σε όλους τους λαούς έως σήμερα υφίστανται θρησκείες σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις με το απαραίτητο ιερατείο ως μεσολαβητή μεταξύ του ανθρώπου και του Θεού (Ιδέ εκτενέστατα  το εκπληκτικό βιβλίο A. Bancroft , Origins of the Sacred-The Way of the Sacred in Western Tradition, London-New York, 1987). Επειδή λοιπόν κάτι σημειώνεται εδώ και πολλές χιλιάδες έτη (το επιβεβαιώνει η αρχαιολογία)  σε όλη την ανθρωπότητα, είναι  φυσικό, αυτονόητο και απαραίτητο για πολλούς ανθρώπους. Θα  ήταν προτιμότερο, να κάνουμε διάκρισή μεταξύ της πίστης, της συγκεκριμένης θρησκείας και ιδιαιτέρως της εκκλησίας (ιερατείο). Οι θρησκείες έχουν κατά πολύ συμβάλλει μέσω των ηθικών αρχών στον εκπολιτισμό λαών. Αναφέρουμε μόνον τα πιό γνωστά παραδείγματα: εκπολιτισμός των Ρώσων και των βαλκανικών λαών μέσω της Ορθοδοξίας, των πολυάριθμων αρχαίων γερμανικών και κελτικών  λαών και φύλων  μέσω του  Ρωμαιοθολικισμού, εκπολιτισμός λαών στην Ασία μέσω του Ινδουϊσμού και του Βουδισμού. Ο καθοριστικός ρόλος της χριστιανικής θρησκείας στη διαδικασία της εθνογένεσης όλων των ευρωπαϊκών εθνών και ιδιαιτέρως των Ισπανών, των Πολωνών, των Ρώσων και των βαλκανικών, πρωτίστως των Ελλήνων είναι γνωστότατος. Ιδιαιτέρως οι Πόντιοι θα είχαν απωλέσει χωρίς τη χριστιανική θρησκεία την συνείδηση των Ρωμαίων (προ της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και από τα μέσα του 19ου αι. των Ελλήνων). Στο σχόλιο περί της πίστης έχουμε επί τη βάση των ερευνών ειδικών νευρωεπιστημόνων υπογραμμίσει, ότι η πίστη εστιάζεται μέσα στα εγκεφαλικά κύτταρα που σημαίνει ότι η πίστη είναι προϊόν των νευρώνων. Αλλά η συγκεκριμενοποίηση του θείου είναι στην ιστορική διαδρομή καθώς και στους κύκλους πολιτισμούς πολυποίκιλη και λίαν διαφορετική (παγανισμός, ειδωλολατρεία, πολυθεϊσμός, μονοθεϊσμός, πανθεϊσμός), δηλαδή δε σημειώνεται η πίστη μόνον σε ένα θεό για όλους και εσαεί. Επομένως είναι το θείον, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη μορφή του, νοητικό κατασκεύασμα του ανθρώπου όμως, όπως αποδεικνύει η ανθρώπινη ιστορία, λίαν απαραίτητο. Αυτά τα γράφω, αν και δεν είμαι πιστός χριστιανός, αλλά σύγχρονος ΠΑΝΘΕΙΣΤΗΣ : το “θείον” είναι διάχυτο παντού:  στη φύση, στον άνθρωπο και στο σύμπαν, στο γνωστό καθώς και στο άγνωστο. Σε σύγκριση με τον μονοθεϊσμό ο πανθεϊσμός φαίνεται από επιστημονική άποψη πιό πειστικός. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, ο πανθεϊσμός θεωρεί το αιώνιο σύμπαν και δή την ενέργεια ή τη δύναμη που όλα τα έχει δημιουργήσει φυσικά εξελικτικά και στη διάρκεια δισεκατομμυρίων ετών ως μοναδική πραγματικότητα και τον κόσμο ως αυτογέννητο. Μπορεί να προσδοθεί χωρίς πολλά προβλήματα στην αιώνια ενέργεια το επίθετο θεϊκή ή και να την ονομάσει κανείς Θεότητα. Ο πανθεϊστής δε χρειάζεται οπωσδήποτε έναν διαμεσολαβητή μεταξύ της έτσι εννοούμενης Θεότητας και του εαυτού του.
Πολύ διαφορετικές είναι οι μονοθεϊστικές θρησκείες επί τη βάσει της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία είναι η μυθολογία του εβραϊκού λαού, αλλά αναβιβασμένη σε θρησκεία, σύμφωνα με την οποία ένας συγκεκριμένος θεός έχει σε μίαν εβδομάδα δημιουργήσει όλο το σύμπαν. Ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη ονομασία του ο θεός είναι προϊόν του ανθρώπου και δη της πίστης του. Σε περίπτωση όμως που κάποιος πιστεύει υπό την έννοια του μεταφυσικού στην ύπαρξη του Θεού, τότε μεταμορφώνεται το κατασκεύασμα των νευρώνων του σε κάτι το πραγματικό, εκφάνσεις του οποίου είναι οι ναοί, το ιερατείο, η λογοτεχνία, η υπέροχη μουσική, η ενδιαφέρουσα παράδοση, αλλά δυστυχώς και οι απάνθρωποι θρησκευτικοί πόλεμοι κοκ.
Από το 2014 δημοσιευθέν συχνά στην Καθημερινή.
____________________________________________
 Το “θείος” είναι από την ινδο-ευρωπαϊκή ρίζα deiwus που δίνει (επίσης) τα λατινικά deus και divo. Δηλαδή, φωτεινά πλάσματα! Το βέβαιο παραμένει πως αυτό το όνομα (θεός) είναι άσχετο με το god των γερμανικών ιδιωμάτων. Επειδή τούτο προέρχεται από τό gthom το οποίο στην ελληνική γίνεται χθών… είναι, δηλαδή, κάτι πολύ πιο γήϊνο και σκοτειν.

το δωρικο ονομα Δευς, το αντιστοιχο του αττικου Ζευς, που εγινε και Διας εδωσε το dias, dieu, dio και λοιπα,

_____________________________________

Ο Θεός ως αντικείμενο επιστημονικής έρευνας ;

Ηδη από την εποχή του κοσμοϊστορικού ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ που σημαίνει του Jus rationis (Δίκαιον του Ορθού Λόγου=Ορθολογισμός) ανήκουν στα αντικείμενα ( στον ενικό : object (αγγλ.), objet (γαλλ.), objekt (γερμ.), objeto (ισπαν), oggetto (ιταλ.), objeto (πορτογ., με διαφορετική προφορά) ερευνών όλα, μα όλα. Ο θεός ή οι θεοί (η Ινδία έχει γενικά 300 χιλιάδες θεούς, η Κίνα δεν έχει ούτε ένα).

Το σέβομαι που εσείς στηρίζεστε στην πίστη και αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα. Αυτό όμως δεν ισχύει και για τις επιστήμες. Οχι πλέον το μεσαιωνικό “πίστευε και μη ερεύνα”. Αυτά έχουν στην Ευρώπη παρέλθει εσαεί, αλλά όπως βλέπω, στην Ελλάδα όχι ακόμη.

Πάντως η γλωσσική ομφαλοσκόπηση που έχει ήδη αγγίξει τα όρια της αυτοπεριχαράκωσης είναι κυρίως τώρα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης πολύ μαζοχιστική. Οποιος δεν το λαμβάνει αυτό υπ όψη καταποντίζεται.

Καθημερινή (6.3.16)

————————————————————————–

Μονοθεϊσμός, Εχνάτων, Παλαιά Διαθήκη

H μονοθεϊστική σκέψη έχει εμπεδωθεί για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας από τον Φαραώ Achenaton το 1350 π.X. , ενώ όλη η Παλαιά Διαθήκη αποτελεί ακόμη και σύμφωνα με την άποψη Εβραίων ιστορικών , αρχαιολόγων και μερικών θεολόγων την μυθολογία του Ισραήλ, η οποία έχει γραφεί αργότερα στην “Βαβυλωνική Αιχμαλωσία”, αλλά οι συγγραφείς την έχουν χρονολογήσει περίπου 1000 έτη πρωτύτερα με σκοπό να δείξουν , ότι και το ασήμαντο Ισραήλ έχει μίαν “ένδοξη” ιστορία, αν και δεν ανήκε στου γνωστούς Υψηλούς Πολιτισμούς στην περιοχή της Μέσης Ανατολής (Σουμέριοι, Αιγύπτιοι, Ακκάδες, Βαβυλώνιοι). Αυτό είναι κοινός τόπος σε ιστορικούς και αρχαιολόγους ακόμη και του Ισραήλ.

Προ μερικών ετών μία καθηγήτρια Εβραϊκής Θεολογίας από το πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ έχει σε μία συνέντευξη στην τηλεόραση στα πλαίσια μίας ειδικής εκπομπής την εξής άποψη διατυπώσει : Η Παλαιά Διαθήκη είναι το δικό μας Επος , όπως η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι  τα έπη των Ελλήνων.

Το αρχικό  όνομα ήταν Αμενχότεπ 4ος, κατόπιν Ακενάτων (η Αχενάτων) και έγινε στην Ιστορία γνωστός ως Εχνάτων. Η περίφημη ωραία σύζυγός του Νεφερτίτη καταγόταν από την χώρα των Μιτάννι (Ινδοευρωπαίοι).

Ο Αχενάτον ανήκε στην 18η Δυναστεία (κάπου στο 1350 π.Χ.) έκανε την μονοθεϊστική του θρησκεία πολιτικό όργανο, γιατί ο πολυθεϊσμός ήταν η ιδεολογική βάση για την οικονομική και πολιτική ισχύ του Ιερατείου.  Πάντως ο Υμνος του προς την θεότητα Ηλιο ήταν τόσο ωραίος (τον ξέρω καλά) που αργότερα έχει σχεδόν κατά λέξη μεταφρασθεί από τον Δαβίδ από τα Αιγυπτιακά στα Εβραϊκά. Καθημερινή (25.12.15)

———————————————————————-

Μονοθεϊσμός-ΠανθεΪσμός

Μάλλον θα υπάρχει κάτι το καλύτερο από την στείρα απόρριψη του  χριστιανικού Μονοθεϊσμού και του τουλάχιστον διχαστικού , συγκρουσιακού  και λίαν ψυχρού Αθεϊσμού.

Σε σύγκριση με τον μονοθεϊσμό  ι ο πανθεϊσμός φαίνετα από επιστημονική άποψη πιό πειστικός. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, ο πανθεϊσμός θεωρεί το αιώνιο σύμπαν και δή την ενέργεια ή την δύναμη  που όλα τα έχει δημιουργήσει  φυσικά εξελικτικά και στην διάρκεια δισεκατομμυρίων ετών ως μοναδική πραγματικότητα και τον  κόσμο ως αυτογέννητο. Μπορεί να προσδοθεί χωρίς πολλά προβλήματα στην αιώνια ενέργεια το επίθετο θεϊκή ή  και να την ονομάσει κανείς Θεότητα.

Ο πανθεϊστής δεν χειάζεται  έναν διαμεσολαβητή (ιερατείο) μεταξύ της έτσι εννοούμενης Θεότητας και του εαυτού του, ούτε ιερούς ναούς. Καθημερινή (23.5.14)

————————————————————————————-

Μπόγδης ή Μπογδάνος   (Bogdan)  , Σλαβικό Ονομα, Ετυμολογία, Σημασιολογία

Το όνομα Μπόγδης ή Μπογδάνος είναι σλαβικής προέλευσης : Μπογκντ  (Bog) = Ο Θεός. Γνωστό είναι και το όνομα Μπογδάνος από το σλαβικό Μόγκνταν (Bogdan) = Δώρον Θεού, δηλαδή Θεόδωρος. Σχεδόν την ίδια σημασία έχει και το όνομα Μιθριδάτης (δώρον του (Θεού) Μίθρα).
Στα αρχαία Περσικά λέγεται Μπαγκντ (Bagd) με την ίδια σημασία. Βλέπε και Μπαγκτατντι (Βαγδάτη), (Bagdad) . Στα Ελληνικά μεταφράζεται ως Θεο-Δώρα.
Η δεύτερη συστατική λέξη των άνωθεν ονομάτων προέρχεται από το κοινό ινδοευρωπα ϊκό ρήμα δίδω (στα αρχαία Ελληνικά δίδωμι, στα αρχαία Ιρανικά και στην Σανσκριτική dadami, στα Λατινικά do, στα Σλαβικά dati : δοθέν).

Πηγές
-F. Bodmer, Die Sprsachen der Welt ( Original English : The Loom of Language), ISBN 3-88059-880-0, Köln 1997, S.212.
-H. Haarmann, Weltgeschichte der Sprachen, Von der Frühzeit des Menschen bis zur Gegenwart, ISBN 978 3 406 608025, München 2010, Kap. 6. Die indoeuropäische Sprachfamilie (S. 152-240).
-Duden, Das große Vornamen Lexikon , ISBN 3-411-06081-6, Mannheim 1998, S.71.
-M. Τριανταφυλλίδης, Τα οικογενειακά μας ονόματα, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 30 (66). Γράφει μόνον , ότι πρόκειται για όνομα πρωτίστως Μολδαβών ηγεμόνων. Του είναι άγνωστο, ότι το όνομα Bogdan είναι αμιγώς σλαβικό. iefimerida (12.7.17)

———————————————————————————————————————————————————

Η επίδραση της θρησκείας των Περσών στον χριστιανισμό, είναι επίσης φανερή από τους « Ύμνους του Ζαρατούστρα», που προσφέρω κατωτέρω (Βλέπε: Jacques Duchesne-Guillemin: The Hymns of Zarathustra, 1952, pp. 63-73. Από το βιβλίο του Mircea Eliade, From Primitives to Zen – Α Thematic Source-book of the History of Religions, 1967, pp. 584-586. Η μετάφραση από τα Αγγλικά από τον Α. Κ.).

Αυτό σε ερωτώ, Θεέ μου, και απάντησε μου αληθινά:
Ποιος έβαλε τη γη στη θέση της από κάτω,
και τον ουρανό με τα σύννεφα από πάνω –
και με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη πέσει κάτω;
Ποιος έκαμε τα νερά και τη βλάστηση;
Ποιος κυβερνά τους ανέμους και τα σύννεφα;
Ποιος, σοφέ μου, δημιούργησε τη σοφία;

Αυτό σε ερωτώ, Θεέ μου, και απάντησε μου αληθινά:
Ποιος καλλιτέχνης έφτιαξε το φως και το σκοτάδι;
Ποιος καλλιτέχνης έφτιαξε τον ύπνο και τον ξύπνιο;
Ποιος έφτιαξε το πρωί, το μεσημέρι και το βράδυ –
για να θυμίζουν στο συνετό άνθρωπο το καθήκον του;

Αυτό σε ερωτώ, Θεέ μου, και απάντησε μου αληθινά:
Μήπως θα επιτύχω τον σκοπό μου μαζί σου, σοφέ μου;
Μήπως θα ενωθώ και εγώ μαζί σου και θα έχω δύναμη;
Μήπως η τιμιότητα και η αθανασία, όπως τις ορίζεις,
θα ενωθούν μαζί μου – τον υπηρέτη της δικαιοσύνης;

Αυτό σε ερωτώ, Θεέ μου, και απάντησε μου αληθινά:
Θα πάρω την πληρωμή που, σύμφωνα με τη δικαιοσύνη,
τα δύο θηλυκά άλογα, και ένα αρσενικό, και μια καμήλα,
τα οποία μού έχουν υποσχεθεί – πάνσοφε μου –
και μαζί με το δώρο μου της τιμιότητας και της αθανασίας ; ”

—————————————————————————-

Πρωταγόρα λέει: “Περί μεν των θεών ουκ έχω ειδέναι, ούθ’ ως εισίν ούθ ως ουκ εισίν ουθ οποίοι τινές ιδέαν. Πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι ή τ’ αδηλότης και βραχύς ων ο βίος του ανθρώπου.”