Κοσμοπολιτισμός, Κοσμοπολίτης, Αντιπαράθεση με Χ. Γιανναρά)
Κοσμοπολιτισμός ή μάλλον Απόδημος Ελληνισμός ;

Εχουμε την εντύπωση, ότι ο κ. Γιανναράς χρησιμοποιεί την έννοια Κοσμοπολιτισμός προβληματικά (Ιδέ το άρθρο του  “Σωτηρία, ίσως, ο κοσμοπολιτισμός ;” (Καθημερινή, 22.1.17).

Ο Κοσμοπολιτισμός, είναι γενικά μία φιλοσοφική και πολιτολογική άποψη, ότι ο άνθρωπος αποτελεί ένα μέρος της ανθρωπότητας και όχι ενός έθνους ή κράτους.

Αυτή η άποψη αφορά τον Κοσμοπολίτη ο οποίος μπορεί χωρίς ενδοιασμούς να ζήσει σε κάθε χώρα του κόσμου. Μίαν ιδιαίτερη συγκεκριμενοποίηση του φαινομένου αποτελεί η
πολυιθαγένεια (κάποιος έχει περισσότερες ιθαγένειες).

Ο Κοσμοπολιτισμός αντιτίθεται στον εθνικισμό και στον επαρχιωτισμό. Εθροί του Κοσμοπολιτισμού είναι ο κομμουνιστικός διεθνισμός και ο υπερεθνικισμός.

Οι Σωκρατικοί Αρίστιππος και Αντισθένης ήταν οι πρώποι φιλόσοφοι, οι οποίοι άρχισαν να αχολούνται με το θέμα της πατρίδας, αλλά η έννοια «κόσμου πολίτης» έχει διατυπωθεί από τον Κυνικό Διογένη τον Σινωπέα (Diog.Laert. 6.63) ,από τον Κυρηναίο Θεόδωρο (Diog.Laert. 2, 99) και από τον Σωκράτη (Cic.Tusc.disp.5,108).
Οι Στωϊκοί Φιλόσοφοι έχουν πρεσβεύσει μία μάλλον θετική άποψη, ότι το σωστό κράτος δεν έχει σχέση με το γνωστό, αλλά αποτελεί
μία κοινωνία, η οποία ενώνει όλους τους σοφούς του κόσμου.

Ηδη στην Εποχή του Χαλκού οι πρόγονοι των Ελλήνων των κλασσικών χρόνων έχουν ταξειδέψει σε άλλες χώρες, έδειχναν μεγάλο εθνολογικό ενδιαφέρον για άλλους λαούς και ανέπτυξαν ταυτόχρονα μίαν κριτική θέαση του ευτού τους αντιλαμβάνοντας , ότι
υπήρχαν και άλλοι πολιτισμοί, μερικοί πιο αρχαίοι και τότε πιο ανώτεροι.

Εχουν διαπιστώσει, ότι κάλλιστα θα μπορούσαν να ζήσουν σε άλλους τόπους , τους οποίους όντως έχουν βαθμιαία εποικήσει εγκαλείποντας την πατρίδα τους, όπου επικρατούσαν σχεδόν
πάντα φτώχια και εμφύλιοι πόλεμοι. Οι δεσμοί με την πρώτη πατρίδα άρχισαν ήδη από τον 7ο αι. και περαιτέρω να χαλαρώνουν.

Ο εμπεδωτής της υλιστικής Φιλοσοφίας Δημόκριτος έχει
διατυπώσει μίαν ενδιαφέρουσα αντίληψη (τσιτάτο από μνήμη : Ολη η Γή είναι ανοιχτή για ένα σοφό, διότι πατρίς κάθε ευγενούς ψυχής είναι όλη η Γη)

Οταν το διάβασα αυτό ως φοιτητής στις αρχές της δεκαετίας του
60 του παρελθόντος αιώνα, μου έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση, που έβγαλα το συμπέρασμα, ότι εάν στο μέλλον έχω την τύχη να σταδιοδρομήσω επιστημονικά, θα μείνω εκεί όπου
μπορώ να ασχοληθώ με τις επιστήμες που μ ενδιαφέρουν , αλλά στην καρδιά μου θα έχω αυτονοήτως την Ελλάδα. Κάτι τέτοιο διαπιστώνω σε πολλούς επιστήμονες ελληνικής καταγωγής που διαπρέπουν στο εξωτερικό και όντως τιμούν το ελληνικό όνομα.

Παρατήρηση : Το θέμα ήταν αντικείμενο ερευνών και πανεπιστημιακών διαλέξεων πρωτίστως σε συνδυασμό με την εμπέδωση υπερεθνικών διακρατικών οργανισμών.

Προσθήκη : Στο υλικό των διαλέξεών μου βρήκα ακόμη κάτι το ενδιαφέρον : Ο Διογένης από τη
Σινώπη (συμπόντιός των προγόνων μου), έχει αυτονομασθεί πολίτης του κόσμου, αλλά εννοούσε πρωτίστως την δική του Φιλοσοφία του βίου, ενώ ο Ζήνων ο Κιτιεύς, ιδρυτής της Στοάς, καθώς και ο Seneca έχουν αναβιβάσει τη λέξη Κοσμοπολίτης σε όρο της Ηθικής.

Η ιδέα του Κοσμοπολίτη έχει επεκταθεί σε όλον τον Ελληνισμό, όταν ήδη άρχισε να διαλύεται η ισχύουσα τάξη της Πόλεως, και όταν έχει δημιουργηθεί το μεγαλογεωγραφικό κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Στην εποχή της Αναγέννησης και του Ουμανισμού (Ανθρωπισμού) η πανάρχαια ιδέα του
Κοσμοπολίτη έχει απανακαλυφθεί εκ μέρους των Φιλόσοφων, οι οποίοι την μετέτρεψαν σε μίαν ιδέα της Φιλοσοφίας του Δικαίου. Και στην Εποχή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού η έννοια του Κοσμοπολιτισμού έπαιζε έμμεσα κάποιον ρόλο.

Τον 20.αι. ο τότε Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Dag Hammarskjöld προσπάθησε να δημιουργήσει μία σύγχρονη αθρωπιστική τοποθέτηση μετατρέποντας την έννοια του
Κοσμοπολιτισμού στην νέα έννοια «Πολιτική της τάξης του Κόσμου» και ονομάζοντας τον εαυτό του «Κοσμοπολιτικός Hammarsdkjöld.

Στην δεκαετία του 80 του περασμένου αιώνα έχουν ασχοληθεί φυσικά μόνον δυτικοί Κοινωνιολόγοι και Πολιτισμολόγοι (π.χ. Bruce Robins, Timothy Breman, K.A. Appiah, J. Clifford, Ullrich Beck et alt.) με τον Κοσμοπολιτισμό νέου τύπου μέσω μίας σύνθεσης μεταξύ
του Κοσμοπολιτισμού και του Πατριωτισμού. Ετσι έχουν εμπεδωθεί νέες έννοιες , όπως π.χ. «πατριωτικός Κοσμοπολιτισμός», « εθνικός Κοσμοπολιτισμός» και «Κοσμοπολιτισμός με ρίζες».

Σύμφωνα με τον Steven Vertοvec και τον Robin Cohen ο σύγχρονος
Κοσμοπολιτισμός έχει να αναδείξει τις εξής εκφάνσεις : κοινωνικο-πολιτισμική, φιλοσοφική (κοσμοαντίληψη) , πολιτολογική (υπερκρατικοί οργανισμοί, άνθρωποι με περισσότερες ταυτότητες) , ψυχολογική και πρακτική.

Συμπεράσματα :

1.Η ιδέα του Κοσμοπολιτισμού είναι μεν αρχαίας ελληνικής προέλευσης, αλλά αποκλειστικά δυτικοί Φιλόσοφοι και Κοινωνιολόγοι την έχουν απανακαλύψει και λόγω της γνωστής δυναμικότητας και δημιουργικότητάς των την έχω περαιτέρω εξελίξει, ενώ
οι Νεοέλληνες Φιλόσοφοι και Κοινωνιολόγοι δυστυχώς όπως συνήθως, ουδέναρόλο παίζοουν.

Πηγές
(αναφέρονται μόνον οι πιο σπουδαίες ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ )

-A. Albrecht, Kosmopolitismus, ISBN 3-11-018198-3, de
Gruyter 2005.
-K.A. Appiah, Der Kosmopolit-Philosophie des Weltbürgertums
(Orig. Cosmopolitanism : Ethics in a world of stangers, N. York/London 2006) ,ISBN 978-3-406-58488-6, München 2007.
-U. Beck, Der kosmopolitische Blick, ISBN 3-518-41608-1, Berlin
2004.
-U. Beck, /E. Grande, Kosmopolitisches Europa, ISBN 3-518-41647-2, Frankfurt/Main 2004.
-N. Bolz (Edit.), Weltbürgertum und Globalisierung, ISBN
3-7705-3510-3, München 2000.
-P. Coulimas, Weltbürger-Geschichte einer Menschheitssehnsucht, Rainbeck 1990, SBN 3-498-00885-4.
-J. Girshovich, Weltbürgertum, Kosmopolitismus und der
Leviathan, ISBN 978-3-8305-3429-7, Berlin 2015.
-Lexikon der Alten Welt, Band 2, ISBN 3-491-96036-3, Düsseldorf 2001.
-Duden, Das große Fremdwörterbuch, ISBN 3-411-04162-5, Mannheim
et alt. 2000.

—————————————————————————————————————————————————–

vasilis

Ενδελεχής έρευνα σε εγκυκλοπαίδειες και online άρθρα για την προέλευση της φράσης “Δεν είμαι Αθηναιος, δεν είμαι Έλληνας, είμαι ένας πολίτης του κόσμου” μου έδωσε τα εξής αποτελέσματα :
1. Το άρθρο “Σύγχρονος ελληνικός κοσμοπολιτισμός” της φιλόλογου Σοφίας Ι. Μαργαρίνη αποδίδει τη φράση στον Σωκράτη. Την αποψη αυτή συμμερίζεται μια πλειάδα ανώνυμων και επωνύμων άρθρων στο διαδίκτυο .
2. Αρκετές πηγές θεωρούν τον Διογένη πατέρα της φράσης, όπως διατυπώνεται παραπάνω, η ως “Είμαι ένας πολίτης του κόσμου”
3. Μερικές πηγές αναφέρουν οτι ο Πλουταρχος στο δοκίμιο του “Περί Φυγης” ( εξορίας ) απέδωσε τη φράση στον Σωκράτη.
4. H Stanford Encyclopedia of Philosophy γράφει το εξής : “Χωρίς αμφιβολία, οι ιδέες του Σωκράτη επιτάχυναν την εξάπλωση του κοσμοπολιτισμου και στη ύστερη αρχαιότητα ο Σωκρατης θεωρήθηκε ένας πολίτης του κόσμου”.

Για την έννοια του αρχαιοελληνικού κοσμοποιλιτισμου ( που αμφισβητείτε, σοφιστικως κατα τη γνώμη μου ) σας παραπέμπω στην ακόλουθη περικοπή από το δοκίμιο του Πλούταρχου “Περί Αλεξάνδρου τύχης η αρετής ο λόγος” σε μετάφραση της κ. Δραγώνα : “Η πολύ θαυμαζομενη “Πολιτεία” του ιδρυτή της στωικός αίρεσης Ζήνωνα μπορεί να συνοψιστεί στην εξής κεφαλαιώδη αρχή : …..να θεωρούμε όλους τους ανθρώπους συνδημότες και συμπολίτες και να επικρατεί ένας βίος και μια τάξη, σαν να είμαστε μια αγέλη που βόσκει μαζί και συντρέφεται από ένα κοινό νόμο. Αυτό έγραψε ο Ζήνων δίνοντας μορφή σ’ ένα όνειρο η σ’ ένα είδωλο μιας ευνομούμενες φιλοσοφικής πολιτείας.” ( Μυρτω Δραγώνα–Μονάχου : ο Αλέξανδρος, ο Στωικός Κοςμοπολιτιςμος και τα ανθρώπινα δικαιώματα, σελ. 44 ). Ο Ζήνων ήταν φυσικά από τους πρώτους θιασώτες του κοσμοπολιτισμου. Το σημερινό ισοδύναμο της Πολιτείας του ειναι, θα έλεγα, “το παγκόσμιο χωριό” της παγκοσμιοποίησης.

Η παραπομπή για τον Σωκράτη ειναι “Ο Αλέξανδρος, ο Στωικός Κοσμοπολιτισμός και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα”, online article by Μυρτω Δραγώνα–Μονάχου, ομότιμου καθηγήτριας της φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Γράφει η κ. Δραγώνα : “Ακόμη και ο Αθηνολατρης Σωκρατης, που καυχιόταν οτι ποτέ δεν έφυγε από την Αθήνα, επειδή “η πόλις του άρεσε διαφερόντως”, χαρακτηρίζονταν αργότερα “πολίτης και κάτοικος του κόσμου”( σελ. 42 ). Η ίδια αναφερεται στον Πλούταρχο, θαυμαστή του Αλεξάνδρου, για την παραπλανητική (λανθαςμενη) πληροφορία οτι ο Αλέξανδρος πραγμάτωσε το όνειρο του Ζήνωνα για μια ευνομούμενη “κοσμοπολη”, αλλα δεν αναφέρει τίποτα περί άστοχου σχολίου του Πλούταρχου για τον “πολίτη του κόσμου Σωκράτη”
Ευχαριστώ για το σχολιο.
ΥΓ. Η ακριβής φράση “Δεν είμαι Αθηναιος , δεν είμαι Έλληνας, είμαι πολίτης του κόσμου” ειναι από αλλο άρθρο που δεν μου ειναι τώρα διαθέσιμο . Καθημερινή (2.12.18)