Πανθεϊστές, Αρχαίοι Φιλόσοφοι

Οι περισσότεροι φιλόσοφοι προ του Σωκράτη ακόμη και σε περιπτώση που
μιλούσαν για Θεό ή και σπάνια για Θεούς , εννοούσαν μάλλον το Θεϊκόν ή Θείον
(lat. Divinum) ως κάτι το αφηρημένο και αιώνιο, χωρίς αρχή και τέλος και ως αιτία όλων των υπαρχόντων ( Θαλής, Αναξίμανδρος, και Πυθαγόρας ).

Ο Αναξίμανδρος έχει πέραν τούτου 2400 χρόνια προ του Δαρβίνου
διατυπώσει το εξής συγκλονιστικό : «Εξ αλλοειδών ξώων ο άνθρωπος εγεννήθη» (Αναξιμάνδρου, Απόσπ. 12, 10, Diels ). Αυτό εκφράζει υλιστική
κοαμοαντίληψη par excellence.

Ο Ξενοφάνης ήταν ο πρώτος φιλόσοφος,
ο οποίος εστράφει κατά των ανθρωπομόρφων θεών και διετύπωσε στην εποχή
της ειδωλολατρείας την ενδιαφέρουσα άποψη, ότι υπάρχει μόνον ένας μη
αθρωπόμορφος θεός, ο οποίος εκτός τούτου είναι ακίνητος.

Με χαρίεντα τρόπο έχει λοιδορήσει τους πολυθεϊστές : «Για τους Αιθίοπες
είναι οι θεοί τους μελαψοί και με μικρές μύτες , για τους Θράκες είναι οι δικοί τους γαλανομάτες και ξανθοκόκκινοι» ( Clemens Alex., Strom.VII
22, 1=DK 21 B 16 ) και το διεθνώς πασίγνωστο : Εάν τα βόδια και τα άλογα
είχαν χέρια για να ζωγραφίσουν και να δημιουργήσουν έργα, τότε θα
ζωγράφιζαν τους θεούς και θα κατασκεύαζαν αγάλματα των θεών κατά την
ίδια τους μορφή, τα άλογα άλογα και τα βόδια επίσης βόδια (ελεύθερη
μετάφραση), (Clemens Alex. Strom. V 109, 3=DK 21 B 15 ).

Aπό αυτά απορρέει το συμπερασμα ότι ο Ξενοφάνης μπορεί να χαρακτηρισθεί μάλλον ως
μονοθεϊστής.

Ο Αναξιμένης θεωρούσε πανθεϊστικά τον αέρα ως απαρχή των πάντων : «Από αυτόν προέρχεται, αυτό που γίνεται, αυτό που είναι
και αυτό που θα γίνει, επίσης οι θεοί και το θεϊκό» ( Hippolytos ,Ref. 1 7 1 = DK 13 A ). Ο Εμπεδοκλής, ο Αναξάγορας και ο Ηράκλειτος έχουν
προσδιορίσει το θεϊκόν τελικά ως λόγο ή ως σοφία. Οι ειδικοί φιλόσοφοι ( Ιδέ Lexikon der Alten Welt, hrsg. von Carl Andresen et alt., Band 2,
Düsseldorf 2001, S.1263 και H. Seidel, Von Thales bis Platon, Berlin 1980, S. 72) ερμηνεύουν τον Ηράκλειτο υπό το πνεύμα του πανθεϊσμού.

Αυτή η αξιολόγηση βασίζεται πρωτίστως στην άποψή του, ότι στην ουσία η αρχή
της μεταλλαγής με σύμβολο το πυρ είναι ο φυσικός νόμος του σύμπαντος και εκτός τούτου ότι «ο θεός είναι : ημέρα νύχτα, χειμώνας καλοκαίρι,
πόλεμος ειρήνη…» (Iππόλυτος, Ref. IX 10,8 = DK 22 B 103) .

Εχουμε διαπιστώσει, ότι ο μεγάλος υλιστής φιλόσοφος Δημόκριτος και ο ποιητής
Πίνδαρος είχαν παρόμοιες πανθεϊστικές αντιλήψεις. Ο Δημόκριτος ονόμαζε
π.χ. το πνεύμα υπό την μορφή του πυρός ως θεό (Aetios, 1, 7, 16 ) και ο Πίνδαρος είπε « Τί είναι ο Θεός ; Ο,τι είναι το παν» ( Πινδάρου, Απόσπ.
129, Bowra). Πανθεϊστικές τάσεις διαπιστώνουμε και στον Ξενοφώντα : « Το θείον ότι τοσούτον και τοιούτόν εστίν ώσθ άμα πάντα οράν και πάντα
ακούειν και πανταχού παρείναι και άμα πάντων επιμελείσθαι» ( Ξενοφώντα,
Απομν. Α, ΙV, 18, « Το θεϊκον είναι τόσο μεγάλο και τέτοια είναι η δύναμή του, ώστε συγχρόνως τα πάντα βλέπει, τα πάντα ακούει, παντού
είναι παρών και συγχρόνως φροντίζει για όλα» ).

Είναι εντυπωσιακό που ο Δημόκριτος ήταν στην ιστορία της φιλοσοφίας ο πρώτος , ο οποίος
σκεπτόμενος σύμφωνα με την αιτιολογική αρχή έχει επισημάνει, ότι οι πρώτοι άνθρωποι δεν ηταν σε θέση να καταλάβουν, ποιά ήταν η αιτία για τα
επικίνδυνα φυσικά φαινόμενα, όπως τις αστραπές και τις εκλείψεις του ηλίου και έχοντας μεγάλο φόβο πίστεψαν ότι η κινητήρια δύναμη για όλα
αυτά ήταν θεϊκά όντα (Sextus Empiricus, Gegen die Wissenschaftler 9, 24 ).

Αυτή η άποψη έχει επικρατήσει και διδάσκεται ακόμη στα πανεπιστήμια, αλλά όπως φαίνεται, αν και σωστή δεν είναι μόνη της επαρκής.
Πάλι νευρωεπιστήμονες έχουν αποδείξει, ότι στους νευρώνες εστιάζεται και το αίσθημα της ευγνωμοσύνης για την ύπαρξη του ανθρώπου
και τις ωραιότητες της φύσης έναντι κάποιας ανώτερης δύναμης έξωθεν της ανθρώπινης ύπαρξης που έχει ονομασθεί κατ αρχάς θεά και ύστερα από πολλλές χιλιετηρίδες θεός.
Το “Θείον” είναι σε διαδικασία χιλιάδων αιώνων ΑΥΤΟΔΗΜΙΟΥΡΓΗΤΟ και είναι διάχυτο σε όλη την ύπαρξη (σύμπαν, γή, άνθρωπος, ζώα κτλ.).

Σύγχρονος ΠΑΝΘΕΙΣΤΗΣ

Καθημερινή (2016 , 2017)