Μύθος περί της Παρθένου Θεοτόκου, Ιερά Οκταλογία, 8ο

Η “γέννηση θεών” στη μυθολογία άλλων θρησκειών προ του Χριστιανισμού

Η σύλληψη του “Θεανθρώπου” με τον κρίνο και η γέννηση του αποτελούν τα σημαντικότερα θαύματα της Χριστιανικής πίστης. Ωστόσο εκατοντάδες χρόνια πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού, υπήρξαν πολιτισμοί και θρησκείες στις οποίες το κεντρικό πρόσωπο λατρείας επίσης συνδέεται με ένα “θαύμα της θείας γέννησης”.
Οι ρίζες του μύθου περί της Παρθένου Θεοτόκου Μαρίας είναι
αναμφιβόλως παγανιστικές από τη Μέση Ανατολή.

Στην περίπτωση της Θεοτόκου ήταν το “Αγιο Πνεύμα” που την έκανε έγκυα. Ισως αυτός ήταν ο λόγος που η γυναίκα στην «Αγία Τριάδα» έχει αντικατασταθεί με το ουδέτερο και παράξενο «Αγιο Πνεύμα». Αργότερα οι θεολόγοι έχουν δημιουργήσει ολόκληρες μυστικιστικές ψευδοθεωρίες για να αποδείξουν τα αναπόδεικτα.
Εχω διαπιστώσει, η Ορθοδοξία στηρίζεται πρωτίστως σε έναν αφόρητο και σκοταδιστικό μυστικισμό, ο οποίος αντιτίθεται όχι μόνον στην επιστήμη, αλλά γενικά και στον κοινό νου και στρέφεται κατά της προόδου.
Ακριβώς αυτός ο μεσαιωνικός μυστικισμός είναι μία από τις αιτίες για την πολύπλευρη καθυστέρηση των χωρών της χριστιανικής Ορθοδοξίας.
Από την αρχαία Αίγυπτο μέχρι την Κίνα και από τον πολιτισμό των Αζτέκων μέχρι την αρχαία Ελλάδα, το “θαύμα της θείας γέννησης” εμφανίζεται στις γραφές πολλών αρχαίων πολιτισμών.

Αρχαία Αίγυπτος
Ο Χόρους (ή Ωρος) ο θεός προστάτης των βασιλέων της αρχαίας Αιγύπτου με το κεφάλι γερακιού, συνελήφθη μετά τη δολοφονία του πατέρα του Οσίρι. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο θεός Σεθ σκότωσε τον αδελφό του Οσίρι και σκόρπισε τα κομμάτια του διαμελισμένου σώματός του. Στη συνέχεια, η Ισιδα, σύζυγος του Οσίρι, πήρε τα κομμάτια του συζύγου της, ωστόσο δεν κατάφερε να βρει τα γεννητικά του όργανα και έτσι κατασκεύασε έναν χρυσό φαλλό με τον οποίο συμπλήρωσε και ανακατασκεύασε τον Οσίρι και στη συνέχεια μέσω χρυσής θεϊκής συνουσίας έγινε έγκυος (Χόρους).
Μία άλλη εκδοχή: Ο Χόρους γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου από την παρθένο Ίσιδα, ενώ η γέννησή του συνοδεύτηκε από την εμφάνιση ενός άστρου, το οποίο ακολούθησαν τρεις μάγοι με δώρα.

Χουιτζιλοπόχτλι – Αζτέκοι
Η μητέρα γη των Αζτέκων, Κοατλικε, βρήκε μια μπάλα από φτερά που έπεσε από τον ουρανό και έμεινε έγκυος όταν την έβαλε στην ζώνη της μέσης της. Εξοργισμένοι από την ύποπτη εγκυμοσύνη της μητέρας τους, οι 400 γιοί της Κοατλικε και η κόρη της Κογιολξαουχκι σκότωσαν τη μητέρα τους. Ο γιος της Χουιτζιλοπόχτλι ο θεός του πολέμου και του Ηλιου, ξεπήδησε από τη μήτρα της όταν η Κοατλικε έπεσε νεκρή .

Στην Ινδία ο Κρίσνα γεννήθηκε από την παρθένα Ντεβάκι, με ένα άστρο στην ανατολή να σηματοδοτεί τον ερχομό του.
Στην Περσία ο Μίθρα γεννήθηκε από παρθένο, σε μία σπηλιά στις 25 Δεκεμβρίου και αμέσως δέχτηκε δώρα από τρεις βοσκούς

Αρχαία Ελλάδα
1. Ο Ερεχθεύς ήταν σύμφωνα με τον Ομηρο γιος του Ηφαίστου και της Γαίας, η οποία τον παρέδωσε στη θεά Αθηνά για να τον αναθρέψει, ωστόσο η επικρατέστερη άποψη αναφέρει ότι ήταν το αποτέλεσμα του βιασμού της θεάς Αθηνάς από τον Ηφαιστο και όταν εκείνη καθαρίστηκε με ένα κομμάτι μαλλί και το πέταξε στο χώμα, από αυτό ξεπήδησε ο Ερεχθεύς ο μυθολογικός βασιλιάς της αρχαίας Αθήνας. Ετσι η Αθηνά έγινε θετή μητέρα του Ερεχθέα και ο μύθος προέλευσης του έγινε σύμβολο της υπερηφάνειας για τους Αθηναίους, οι οποίοι θεωρούν τους εαυτούς τους αυτόχθονες, «άνθρωποι που ξεπηδήσαν από την ίδια τη γη».
2. Οταν η θεά Αθηνά ξεπήδησε από το κεφάλι του πατέρα της Δία, η Ηρα θέλησε να δημιουργήσει ένα παιδί μόνη της. Σύμφωνα με τον Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο η Ηρα ζήτησε βοήθεια από τη θεά Φλώρα (Ανθος)να συλλάβει παιδί χωρίς τον σύζυγό της . Με το άγγιγμα ενός μαγικού λουλουδιού εκ μέρους της Ηρας έλαβε χώραν η εγκυμοσύνη της (Αρης).
3.  Ο Διόνυσος γεννήθηκε από την παρθένο Σεμέλη στις 25 Δεκεμβρίου.
Κάποιες από τις προσφωνήσεις του ήταν «βασιλεύς των βασιλέων», «ο
μονογενής υιός του θεού», «το άλφα και το ωμέγα», «θεός Κύριος γεννηθείς εκ θεού» και πολλά άλλα.
4. Ο Άττις στη Φρυγία, γεννήθηκε από την παρθένα Κυβέλη στις 25 Δεκεμβρίου.

Κι – Αρχαία Κίνα
Ο Κι έχει γεννηθεί θαυματουργικά όταν η μητέρα του Γιανγκ Γιουάν πάτησε σε ένα γιγαντιαίο αποτύπωμα που άφησε η υπέρτατη θεότητα Σάνγκντι. Χωρίς έναν επίγειο πατέρα του μωρού της, η Γιανγκ Γιουαν προσπάθησε να το εγκαταλείψει μετά τη γέννησή του. Αλλά ο Κι, του οποίου το όνομα σημαίνει «ο εγκαταλελειμμένος» επιζούσε κάθε φορά που η μητέρα του προσπαθούσε να τον ξεφορτωθεί. Τελικά η Γιανγκ Γιουάν κράτησε τον γιο της και αυτός αποδείχθηκε ως ένας ικανός αγρότης που αργότερα έγινε γνωστός ως Χούτζι, ο θεός της γεωργίας και μυθικός πρόγονος της Κινεζικής δυναστείας των Ζου.
Πηγές
-Mircea Eliade, Geschichte der religiösen Idee ( Orig. Histoire des croyances et ideees religieuses, Paris 1976, 1992), Breisgau 1978.
-Rachel Storm, Östliche Mythologie (Übers. aus dem Englischen, U.K. 1999 ), Reichelsheim 2000.
-G. J. Bellinger, Knaurs Lexikon Mythologie, München 1999.
-H. Biedermann, Knaurs Lexikon Symbole, Köln 2004.
-U. Müller-Kaspar, Die Welt der Symbole, Wien 2005.
-H. Gärtner, Kleines Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, Leipzig 1989.
-J. Irmscher, Lexikon der Antike, Leipzig1987.
-H. Freydank, W. Reinicke et alt., Der Alte Orient in Stichworten, Leipzig 1978.
Δημοσιευθέν συχνά στην Καθημερινή, τελευταία φορά στις  23.12.18.

 

 


Μητριαρχία, Θεά

Θεά – Μητριαρχία

Εισαγωγικές παρατηρήσεις, Προβλήματα προσέγγισης

Η προσέγγιση στο άκρως ενδιαφέρον, αλλά πολύπλοκο θέμα βασίζεται σε ντοκουμέντα όπως π.χ. σε ύμνους και άλλα ποιήματα, τα οποία καλύπτουν μίαν εποχή 4500 ετών που σημαίνει ότι προέρχονται όχι μόνο από την Εποχή του σιδήρου, αλλά και από την Εποχή του Χαλκού πρωτίστως από τη φωτοδότρια περιοχή της Μέσης Ανατολής, όπου έχει εφευρεθεί η γεωργία προ περίπου 10 χιλιάδων ετών και για αυτό έχει δημιουργηθεί ο πολιτισμός, έχουν εμπεδωθεί τα πρώτα κράτη και έχουν διατυπωθεί οι πρώτοι νομικοί κώδικες ήδη προ 4 χιλιάδων ετών π.Χ., δηλαδή πολύ προ του γενικά γνωστού νομοθέτου Χαμουράμπι.

Σε ό,τι αφορά τις επιστημονικές πηγές, η μελέτη στηρίζεται στα συγγράμματα εξεχόντων ειδικών επιστημόνων και δη αρχαιολόγων, θρησκειολόγων, μυθολόγων, αρχαιοφιλολόγων, ιστορικών, εθνολόγων και κοινωνιολόγων. Λόγω χώρου δεν είναι δυνατό να αναφερθούν όλες οι πολυάριθμες πηγές. Το παρών κείμενο εστιάζεται μεταξύ του δημοσιογραφικού άρθρου και της εκλαϊκευμένης επιστημονικής μελέτης.

Εχει διαπιστωθεί, ότι περί του θέματος της Μητριαρχίας λείπει μία ομοφωνία των ειδικών επιστημόνων κάτι που ισχύει για πολλές πτυχές του. Μερικοί αμφιβάλλουν, εάν πράγματι υπήρχε η Μητριαρχία. Επίσης διατυπώνονται περί της έννοιας καθώς και περί του ορισμού της διαφορετικές αντιλήψεις. Πέραν τούτου έχει σχεδόν καθιερωθεί η συνήθεια, να έχει κάθε των προαναφερθεισών επιστημών τον δικό της ορισμό. Ιδιαιτέρως οι εκπρόσωποι της μαρξιστικής υλιστικής κοσμοαντίληψης πρεσβεύουν απόψεις, οι οποίες διαφέρουν τελείως από όλες τις άλλες. Το ίδιο ισχύει και για τους μυθολόγους.

Στη σχετικά μεγάλη διάρκεια των ερευνών περί της Μητριαρχίας εν μέρει ήδη από τον 18ο αι. και συστηματικά από τον 19ο αι. οι θεωρίες έχουν μεταλλαχθεί συχνά. Εν τω μεταξύ γίνονται συγκλονιστικά αρχαιολογικά ευρήματα πρωτίστως στη Κεντρική Ευρώπη, τα οποία ανατρέπουν ταχέως πάλαι αποδειχθείσες θεωρίες. Εκτός τούτου έχουν συστηματικές και πολυετείς έρευνες της Eθνολογίας συμβάλλει στον εμπλουτισμό των γνώσεων περί φαινομένων της Μητριαρχίας σήμερα σε 160 αυτόχθονες εθνότητες.

Η μεθοδική προσέγγιση θα συντελεσθεί ως εξής:

1. Εννοια και ορισμός. 2. Αρχαιολογικά ευρήματα σαν κυρία βάση της θεωρίας περί της Μητριαρχίας. 3.Υπολείμματα της Μητριαρχίας στη Μυθολογία και στη Θρησκεία των υψηλών πολιτισμών της Μέσης Ανατολής. 4. Μία προσπάθεια ερμηνείας του φαινομένου της Μητριαρχίας. 5. Πηγές.

1. Ορισμός

Κατ αρχάς δέον να λάβουμε υπόψη τον ορισμό περί της Μητριαρχίας σε ένα από τα παγκοσμίως καταξιωμένα γλωσσολογικά λεξικά : «Εξουσία της μητέρας, κοινωνικό σύστημα, στον οποίο η γυναίκα κατέχει την προνομιακή θέση στο κράτος και στην οικογένεια καθώς και τη διαδικασία της κληρονομιάς και την κοινωνική θέση επί τη βάση της μητρικής προέλευσης» (ιδέ DUDEN, Das große Fremdwörterbuch, Herkunft und Bedeutung der Fremdwörter, Mannheim, Leipzig et alt., S. 852). Εν τούτοις, αυτός ο ορισμός έχει πολύ γενικό και πολυσύνθετο χαρακτήρα και επομένως είναι μάλλον ακατάλληλος για τους σκοπούς της μελέτης.Ως εκ τούτου αυτό θα εξετάσουμε, ποιός επίσης σύνθετος (από πολλούς ειδικούς) ορισμός είναι σε γενικές γραμμές διεθνώς τουλάχιστον γνωστός, αν όχι αποδεκτός. Αλλά μεθοδικά είναι προτιμότερο να αναφέρουμε τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της Μητριαρχίας :

1) Η αφετηρία είναι, ότι εδώ γίνεται λόγος περί ενός κοινωνικού συστήματος.

2) Διοργάνωση όλων των κοινωνικών και νομικών σχέσεων επί τη βάση της μητρικής προέλευσης («μητρική γραμμή») .

3) Οι θρησκευτικές αντιλήψεις έχουν ως απαρχή μία Προγονική Γυναίκα ή μία Μεγάλη Θεά.

4) Στην κοινωνία και στη θρησκεία οι γυναίκες διαδραματίζουν ένα καθοριστικό ρόλο.

Μερικοί επιστήμονες είναι όμως τόσο προσεκτικοί που μιλούν μόνο για ένα υποθετικό κοινωνικό σύστημα της Μητριαρχίας, στο οποίο κατέχουν οι γυναίκες αποκλειστικά την πολιτική εξουσία (Ιδέ π.χ. Ε. W. Müller, Mutterrecht, in : Historisches Wörterbuch der Philosophie, 6/1984, S. 261). Σημειώνονται και πολλοί άλλοι ορισμοί της Μητριαρχίας, αλλά δεν είναι ούτε σκόπιμο, ούτε δυνατό λόγω χώρου να αναφερθούν όλοι.

Πιό σημαντικές είναι άλλες καθοριστικές τοποθετήσεις, οι οποίες ασκούν επιρροή ακόμη και σήμερα στην ανάλογη επιστημονική μελέτη της Μητριαρχίας. Θα αναφερθούν μόνον οι σπουδαιότερες :

1) Πρωτίστως Αγγλοι αρχαιολόγοι έχουν διατυπώσει τον 18ο και τον 19ο αι. την άποψη, ότι στην προϊστορική εποχή υπήρχε ένα πολιτιστικό μητριαρχικό φαινόμενο με κυρία βάση τη λατρεία μίας Μεγάλης Θεάς.

2) Οι κάπως αργοπορημένοι Γερμανοί ειδικοί έχουν πρεσβεύσει την αντίληψη, ότι κυρίως στη Νεολιθική Εποχή επικρατούσε η Μητριαρχία.

3) Ο Ιστορικός Υλισμός θεωρεί τη Μητριαρχία ως γενική και απαραίτητη βαθμίδα της αρχαϊκής ιστορικής περιόδου. Επάνω σε αυτή τη βασική άποψη στηρίζεται η μαρξιστοειδής επιστήμη περί του πολιτισμού στα πλαίσια της αντιπαράθεσης με την Πατριαρχία και φυσικά πρωτίστως με την καπιταλιστική, η οποία έχει επιφέρει κατά τη γνώμη της στον κόσμο τεράστια κακά, ενώ στο μητριαρχιακό παρελθόν όχι μόνον της Νεολιθικής (5500/5000-3000 π.Χ.) και Μεσολιθικής (8000-5500/5000 π.Χ.), αλλά και της Παλαιολιθικής Εποχής (από την αρχή έως 8000 π.Χ., προσοχή: οι αριθμοί ισχύουν πρωτίστως για την Ευρώπη) έχει επικρατήσει ο πρώτος κομμουνισμός στην ιστορία της ανθρωπότητας αναφέροντος τα όντως ευρεθέντα αγαλματάκια είδωλα θηλυκών «θεοτήτων» ! Αυτό το ονομάζουν “επιστήμη” και δη μοναδική.

4) Φεμινίστριες έχουν μάλλον λόγω πολιτικών επιδιώξεων επεξεργασθεί συστηματικά και σε πλατειά κλίμακα τη θεωρία, ότι στην αρχική ιστορική περίοδο της ανθρωπότητας που είναι κανονικά προϊστορική, οι γυναίκες έχουν διαδραματίσει κυρίως στον τομέα του πολιτισμού ένα καθοριστικό ρόλο. Η αντιπαράθεση με αυτές τις απόψεις θα λάβει χώραν στο 4. σημείο του σκελετού.

5) Διαπιστώνουμε με ενδιαφέρον, ότι πολιτικοί στόχοι ακόμη και στηνσημερινή Εθνολογία επηρεάζουν καθοριστικά την τοποθέτηση των γυναικών εθνολόγων έναντι του θέματος της Μητριαρχίας. Οι φεμινίστριες επιστήμονες στις προηγμένες χώρες απορρίπτουν την έννοια Μητριαρχία ήδη από τη δεκαετία του 70 του παρελθόντος αιώνα. Την ίδια τοποθέτηση έχει και η Κοινωνική Ανθρωπολογία, η οποία έπαυσε πλέον να χρησιμοποιεί αυτή την έννοια ως terminus scientificus (επιστημονικός όρος).
Σε αντίθεση με αυτές υπερασπίζουν γυναίκες επιστήμονες από ασιατικές, αφρικανικές και λατινοαμερικανικές χώρες, οι οποίες ασχολούνται επιστημονικά με τις δικιές τους εθνότητες τον όρο Μητριαρχία, με τον πολιτικό στόχο να αποδείξουν, ότι στις χώρες τους προ της αποικιοκρατίας και του εκχριστιανισμού  η θέση των γυναικών στην κοινωνία ήταν ισχυρή, και ότι η Πατριαρχία είναι προϊόν των Ευρωπαίων χριστιανών  (Ιδέ ειδικά Ifi Amadiume, Reinventing Africa: Matriarchy, Religion and Culture, London /N. Jersey1997 και M. Harroun Foster, Lost Women of the Patriarchy, Iroques Women in the Historical Literature, UCLA American Indian Studies Center,1995 ).

Η σύγχρονη Εθνολογία προτιμά τον όρο Matrilinearity, ο οποίος σημαίνει ότι η προέλευση από το θηλυκό (Προμάμη, γιαγιά, μητέρα έως την αρχική μητέρα) είναι διαδεδομένη σε κοινωνίες χωρίς κρατική οργάνωση, οι οποίες εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τη γεωργία και την κτηνοτροφία και παίζουν καθοριστικό ρόλο, όταν προκύπτουν προβλήματα της κληρονομιάς. Σε πολλές γηγενείς εθνότητες διαπιστώνεται και το ενδιαφέρον φαινόμενο της Matrilocality, το οποίο σημαίνει ότι σε περίπτωση γάμου ο γαμπρός μετακομίζει στην οικογένεια της νύφης.

2. Αρχαιολογικά ευρήματα ως κύρια βάση της θεωρίας περί της Μητριαρχίας

Τα μόνα ευρήματα, τα οποία έχουν ίσως σχέση με τη Μητριαρχία, είναι τα πολυάριθμα είδωλα γυναικών με τεράστια στήθη, επίσης μεγάλες κοιλιές και τεράστια οπίσθια. Αυτά έχουν βρεθεί πρωτίστως στην κεντρική Ευρώπη, ίσως γιατί εκεί οι παλαιοαρχαιολόγοι εργάζονται καλύτερα.

Στην Ελλάδα ουδέν τέτοιο αγαλματίδιο από την Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική Εποχή έχει βρεθεί, που δε σημαίνει, ότι δεν υπάρχουν στο ελληνικό έδαφος. Δυστυχώς οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν επικεντρωθεί, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, στην κλασσική ελληνική εποχή.

Τα πιό γνωστά είδωλα είναι από τη Νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή η „Venus von Willensdorf“ (1908), η «Venus von Galgenberg“, η «Θεά» από το Kostjonki I (1983), τρεις έγκυες γυναίκες από τον ίδιο τόπο, πέραν αυτών από τη Μεσολιθική Εποχή παχέα αλλά και μερικά λεπτά αγαλματίδια αλλά ως θεές.
Στη Νεολιθική Εποχή είναι σχεδόν όλα τα ευρήματα γυναικείων αγαλματιδίων λεπτά  (στην Τουρκία και στη Μάλτα παχέα), και με πολύ μικρά στήθη (Ιορδανία), και ξαφνικά εμφανίζονται και ευρήματα, τα οποία παριστάνουν άνδρες αγωνιζόμενους με πολεμικό πέλεκυ ! Εάν πράγματι  η Μητριαρχία υπήρχε θα έχει περατωθεί οπωσδήποτε εδώ.

Στην Εποχή του Χαλκού τα θηλυκά είδωλα έχουν αντικατασταθεί  εκτός από σπάνιες περιπτώσεις όπως τα ωραία γυναικεία αγαλματίδια απο τις Κυκλάδες, με ανδρικά  (άνδρες με όπλα ή ως λέοντες ή καθήμενοι αρχοντικά), (Ιδέ Brockhaus , Weltgeschichte, 1, S.56, 69, 80, 8, 89,95, 99/100, 119, και Brockhaus, Kunst und Kultur, 1, Mannheim , Leipzig, 1997, S. 30, 32-34, 41, 62, 150/151).

Και όμως, τα θηλυκά είδωλα ερμηνεύονται από κορυφαίους αρχαιολόγους τελείως διαφορετικά. Η μία σχολή απορρίπτει την άποψη ως μη πειστική, ότι μέσω των αγαλματιδίων θα μπορούσε να αποδειχθεί η ύπαρξη της Μητριαρχίας ήδη στη νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή (περίπου 30 χιλιάδες-8 χιλιάδες έτη π. Χ.) και εκτός τούτου δεν υφίστανται ανθρωπολογικά ευρήματα.
Ακόμη και ευρήματα από τη Νεολιθική Εποχή στην Αίγυπτο, στην Κρήτη, στον ελλαδικό χώρο και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή δήθεν δεν είναι ένδειξη ενός θρησκευτικού λειτουργήματος. Η άλλη σχολή υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο

Γενικά επικρατούσε πέραν τούτου ακόμη προ ολίγων ετών η θεωρία, ότι η Νεολιθική Εποχή ήταν ειρηνική. Τα ευρήματα ειδικών και πολυετών ανασκαφών στη δεκαετία του 80 στη Γερμανία και στην Αυστρία έχουν αποδείξει αναμφιβόλως, ότι ήδη άρχισαν οι βίαιες και εν μέρει βάρβαρες συρράξεις μεταξύ των γεωργικών πληθυσμών. Σε μία περίπτωση έχουν οι εχθροί κατακρεουργήσει όλον τον πληθυσμό ενός χωριού (Ιδέ J. Petrasch , Mord und Krieg in der Bandkeramik, in: Archäologisches Korrespondenzblatt 29/1999, S.505 ff.). Αυτό και άλλα παρόμοια παραδείγματα είναι ένδειξη του ιστορικού γεγονότος, ότι ήδη στη Νεολιθική Εποχή έχουν εμφανισθεί εν μέρει η κοινωνική διαφοροποίηση και οι ιεραρχίες με τα επακόλουθα που σημαίνει, ότι έχουν διαδραματισθεί συγκρούσεις λόγω οικονομικών συμφερόντων και διανομής των παραχθέντων προϊόντων. Απλούστατα: Οποιο φύλο πεινούσε λόγω κλίματος, λήστευε βιαίως το γειτονικό εύπορο φύλο.

Συμπέρασμα

Από τον Νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή έως την Εποχή του Χαλκού έχουν διαπιστωθεί σε ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον 25 χιλιάδων ετών θηλυκά είδωλα, τα οποία παριστάνουν θηλυκές θεότητες. Είναι ζήτημα ερμηνείας των αρχαιολογικών ευρημάτων, εάν μέσω αυτών μπορεί να αποδειχθεί το κοινωνικό σύστημα της Μητριαρχίας.

3.Υπολείμματα της Μητριαρχίας στη Μυθολογία και στη Θρησκεία των υψηλών πολιτισμών της Μέσης Ανατολής

Μεταξύ της 2ης και της 3ης χιλιετηρίδας η μητριαρχία έχει αντικατασταθεί από την πατριαρχία. Αυτό το γεγονός αντικαθρεφτίζεται στο βαβυλωνιακό μύθο της δημιουργίας του κόσμου, όπου εκτενέστατα περιγράφεται ο ΕΞΩΝΤΟΤΙΚΟΣ αγώνας μεταξύ της θεάς Tiamat και του θεού Marduk με πολυάριθμους συμμάχους.

Η ενασχόληση με το φαινόμενο της Μητριαρχίας έχει στηριχθεί πρωταρχικά στους περίφημους μύθους της Μέσης Ανατολής, οι οποίοι είναι όντως οι παλαιότεροι στην πολιτισμική ιστορία της ανθρωπότητας, μιά που η γραφή έχει εφευρεθεί σε αυτήν την περιοχή ήδη 3 χιλιάδες έτη π.Χ. !
Ενας από τους πιό σημαντικούς ιστορικούς της θρησκείας σε στενό συνδυασμό με τους μύθους, δηλαδή μυθολόγος ήταν ο Αγγλος Edwin O. James , ο οποίος έχει συγγράψει το διεθνώς γνωστότατο Standard-βιβλίο περί της Μητριαρχίας „The Cult of the Mother Goddess, An Archaeological and Documentary Study, London 1959 , («Η λατρεία της θεϊκής Μητέρας…») , το οποίο θεωρείται ακόμη και σήμερα ως ένα κουλτ-έργο, αλλά εν τω μεταξύ έχει εξελιχθεί, όπως ήδη αποδείξαμε, η ειδική Αρχαιολογία περαιτέρω.
Αυτό το βιβλίο με βοήθησε ήδη στη δεκαετία του  70 να κατανοήσω καλύτερα τους πολυάριθμους μύθους σε στυλ ύμνων, τους οποίους έχω συλλέξει βαθμιαία και διαβάζω πάντα με θαυμασμό.

Είναι ενδιαφέρον, ότι ο συγγραφέας παρουσιάζει τα αγαλματάκια των θηλυκών θεών στην εξέλιξή τους : Αρχίζει με τις παλαιολιθικές παχές και άσχημες, περνάει αξιοθαύμαστα στις μεσολιθικές ημίχοντρες και υποφερτές, στις νεολιθικές λεπτές και ωραίες και φθάνει στις λίαν αισθητικές γυναίκες- θεές της Εποχής του Χαλκού (ιδε E.J., παραπάνω, στη γερμανική μετάφραση «Der Kult der Großen Göttin“, Bern 2003, S. 57-107).

Σχετικά με τους μύθους περί των θεοτήτων στη Μέση Ανατολή, ας υπενθυμίσουμε, ότι αυτοί έχουν γραφεί στην εποχή της πατριαρχίας, δηλαδή της ανδροκρατίας. Ανδρες με ιερατικά αξιώματα, ενίοτε ταυτόχρονα και βασιλείς, έχουν εφεύρει τις θεές μεν, αλλά έχουν λάβει υπόψη και το ρόλο της γυναίκας για την κοινωνική συνοχή και ιδιαιτέρως για τη θρησκευτική διαπαιδαγώγησή των παιδιών και γενικά για τη πολιτική επιρροή επί των πιστών.
Αυτό σημαίνει, ότι η θρησκεία δεν ήταν μόνον ως ανθρώπινο φαινόμενο αναγκαία, αλλά άρχισε να μεταλλάσσεται και σε εργαλείο πολιτικής επικράτησης.

Από τα πολυάριθμα και εντυπωσιακά παραδείγματα, θα αναφερθούν μόνο λίγα, αλλά εκφραστικά. Θα ήθελα να τονίσω, ότι έχω μεν μερικούς ύμνους, αλλά αυτοί δεν αρκούν να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα. Ως εκ τούτου  στηρίζομαι σε ένα καταπληκτικό βιβλίο, πραγματικός θησαυρός, το οποίο εμπεριέχει σχεδόν όλους τους ύμνους, οι οποίοι έχουν σχέση με τη μητριαρχία (Ιδέ Vera Zingsem, Göttinnen großer Kulturen, Köln 2005, 1η έκδοση: Der Himmel ist mein, die Erde ist mein, Göttinen großer Kulturen im Wandel der Zeiten, Tübingen 1995) .
Αναφέρουμε ως παράδειγμα ένα μικρό απόσπασμα από τον θρυλικό σουμερικό «Ιερό Γάμο»: «Υπερήφανος πλησιάζει ο βασιλεύς τα ιερά ισχία(μπούτια),-Υπερήφανος πλησιάζει ο Dumuzi τα ιερά ισχία της Ινάννας.-Ξαπλώνεται δίπλα της επάνω στο κρεβάτι…….-Αφού έχει εισβάλλει στο άγιο χνούδι της… « ( V.Z., παραπάνω, σελ.95).
H συνεύρεση ελάμβανε χώραν ανεξαιρέτως στο άδυτον του θεϊκού ναού, όπου ήταν το ζευγάρι μόνο του, δηλαδή ο βασιλεύς δεν ήθελε μάρτυρες σε περίπτωση σεξουαλικής ανικανότητας, που θα είχε ως αποτέλεσμα την εκθρόνισή του. Εν ολίγοις, το θαύμα συντελούνταν  χωρίς μάρτυρες, όπερ εστί γνωστόν και σε άλλα θαύματα.

Δική μου ερμηνεία της «ιεράς» συνεύρεσης:

α) Ο βασιλεύς ήταν στη Σουμερία, όπως και ο Φαραώ στην Αίγυπτο, υπεύθυνος για την επιτυχή γεωργία ως κυρία βάση της διατροφής του πληθυσμού.

β) Ολοι ήταν πεπεισμένοι, ότι η γονιμότητα των φυτών, των ζώων καθώς και των ανθρώπων ήταν εξαρτημένη από τη θεά της γονιμότητας και επομένως από την πράξη της συνεύρεσης του βασιλέως με την ιέρεια ως προσωποποίηση της θεάς Ινάννα  (ετυμολογική σημασία στη σουμερική γλώσσα: «Βασίλισσα του ουρανού και της Γης» , αλλά κατόπιν η πρώτη στην ιστορία της ανθρωπότητας θεά του έρωτα, του πολέμου και της ομορφιάς (Ινάννα, Ισταρ, Αστάρτη, Αφροδίτη, Venus).

γ) Αλλά το πιό σπουδαίο είναι μάλλον πολιτικής – εξουσιακής σημασίας. Από τη μεγάλη ισχύ της μητέρας – θεάς υπό το νόημα της Μητριαρχίας έχουν παραμένει στην εξελιγμένη ανδροκρατική Μέση Ανατολή δύο πράγματα: το ένα ήταν η αποθέωση και απομάκρυνση της πάλαι ισχυρότατης θεάς στον ουρανό, δηλαδή πολύ μακριά από την εξουσία. Αλλά πιό καθοριστική ήταν η ερωτική συνεύρεση του βασιλέως με την εκπρόσωπο της θεάς. Από αυτήν ο βασιλεύς ελάμβανε κάθε χρόνο το άγιο χρίσμα της εξουσίας του, όπως χιλιετηρίδες αργότερα ο αυτοκράτορας από το ρωμαιοκαθολικό πάπα η από τον ορθόδοξο πατριάρχη ως conditio sine qua non (απολύτως απαραίτητη προϋπόθεση) για την αυτοκρατορική εξουσία.
Και από αυτό απορρέει το συμπέρασμα, πόσο ισχυρή είναι η θρησκεία και το ιερατείο. Αναφέρουμε ακόμη ένα απόσπασμα από το ποίημα „Ορκος της Ishtar“: «Μεγαλειότατη Αστάρτη, Δημιουργός των ανθρώπων, -αυτή που προσδίδει στις «δυνάμεις της τάξης» διάρκεια, που κάθεται σε έναν υψηλό θρόνο !-Βασιλική Αστάρτη, εκθαμβωτική της Ιγκίγκου,-Δημιουργός όλων των ανθρώπων, αυτή που φροντίζει για τάξη των όντων» (Ιδέ V. Z. παραπάνω…, S.120 ).

4. Μητριαρχία, Αιτιολόγηση, Ερμηνεία

Μόνο μέσω γνώσεων, ας είναι και πλουσιότατες, η εξεύρεση και η επίλυση πολύπλοκων προβλημάτων δεν είναι εφικτή. Αυτός είναι ο κύριος λόγος για την εφαρμογή της αναγνωρισμένης επιστημονικής μεθοδολογίας, η οποία όμως έχει ως επί το πλείστον γενικό χαρακτήρα.
Η αφετηρία των μεθόδων και γενικά της μεθοδολογίας είναι συνήθως η γενική διαφοροποίηση μεταξύ του ιδεαλισμού και του υλισμού (μαρξισμού) μεν, αλλά αυτό δεν επαρκεί για μία επιτυχή προσέγγιση στο συγκεκριμένο αντικείμενο.

Σχετικά με το σύνθετο φαινόμενο της Μητριαρχίας έχουν αναφερθεί οι ειδικές επιστήμες με την εκάστοτε μεθοδολογική τοποθέτηση και δή η Αρχαιολογία, η Θεολογία (ειδικά η ιστορία της θρησκείας), η Μυθολογία, η Ιστορία, η Εθνολογία και η Κοινωνιολογία. Δέον να αναφερθούν και άλλες επιστήμες όπως οι Νευρωεπιστήμες όπως π.χ. η Νευρωβιολογία, η Νευρωφιλοσοφία, η Νευρωθεολογία κ.ο.κ. Αναφέρεται γενικά και η Ψυχανάλυση με τις δικιές της μεθόδους. Κανονικά θα έπρεπε να συγκροτηθούν οι απαραίτητες διακλαδικές επιστημονικές ερευνητικές ομάδες με επιδίωξη την επίλυση των υπαρχόντων προβλημάτων.
Αλλά μικροεγωϊσμοί των εκπροσώπων των ειδικών επιστημών καθώς και οργανωτικά και τεχνικά προβλήματα δυσχεραίνουν τη δημιουργία τέτοιων μάλλον ιδανικών ερευνητικών προϋποθέσεων. Περί αυτού έχουμε σε υπεύθυνη θέση κάνει άκρως αρνητικές εμπειρίες.

Ως εκ τούτου θα εφαρμοσθεί εδώ μία άλλη προσέγγιση στο θέμα που θα ανταποκρίνεται στις αναγκαιότητες και στο χαρακτήρα του χωρίς να προτιμηθεί αποκλειστικά μία συγκεκριμένη μέθοδος.

Ο homo sapiens sapiens διέθετε επαρκή νοημοσύνη να παρακολουθεί το φυσικό του περιβάλλον, γιατί οι βιοτικές του συνθήκες ήταν άμεσα εξαρτημένες από αυτό. Εδώ γίνεται λόγος πρωτίστως για μία περίοδο δεκάδων χιλιετηρίδων, κατά τη διάρκεια των οποίων ο άνθρωπος ζούσε ως θηρευτής, τροφοσυλλέκτης και αλιεύς. Σύμφωνα με το φυσιολογικό καταμερισμό της εργασίας  το κυνήγι ήταν υπόθεση του άνδρα, ο οποίος ήταν επί ημέρες ή εβδομάδες καθ οδόν για την εξεύρεση του καταλλήλου θηράματος. Εν ολίγοις, ο άνδρας έλλειπε συχνότατα από τον τόπο διαμονής και έτσι δεν είχε και πολύ σχέση με τα παιδιά του, για τα οποία  οι γυναίκες ήταν υπεύθυνες.

Ο άνθρωπος έκανε π. χ. την καθοριστική διαπίστωση, ότι το θηλυκό σε όλα τα όντα έπαιζε αντικειμενικά το πρυτανεύοντα ρόλο:

α) Η γυναίκα συνέβαλε στην αναπαραγωγή του ανθρωπίνου γένους γιατί αυτή γεννούσε και έτσι χάριζε ζωή στο νήπιο. Αυτό είχε την ποιότητα ενός θαύματος.

β) Επειδή ο άνθρωπος δε διέθετε γνώσεις για την κατανόηση του φαινομένου της εγκυμοσύνης,  αυτή εμφανιζόταν ως κάτι το μαγικό, ως ένα μυστήριο και θεϊκό με πρωταγωνιστή τη γυναίκα, απέναντι στην οποία οι άνδρες αισθανόταν δέος και ευγνωμοσύνη. Μάλλον αυτός είναι ο λόγος που τα παιδιά αγαπούν σε όλον τον κόσμο τη μητέρα περισσότερο από τον πατέρα.

γ) Η μητέρα συντηρούσε κατ αρχάς με το γάλα της το ανήμπορο νήπιο. Είναι ευκατανόητο, ότι μέσω αυτής της ικανότητας και επίτευξης το κύρος της μητέρας στην οικογένεια και στις μικρές κοινωνίες αναβιβαζόταν. Πέραν τούτου το παιδί αισθανόταν έναντι της μητέρας του, η οποία το ανάθρεφε και το προστάτευε, απέραντη αγάπη και ευγνωμοσύνη.

δ) Υπό την ιδιότητα του τροφοσυλλέκτη η γυναίκα με την πάροδο του χρόνου έχει αποκτήσει ακριβείς και πολύτιμες γνώσεις περί των ιδιοτήτων των χόρτων, βοτάνων και των φρούτων. Μπορούσε π.χ. να ξεχωρίζει τα χρήσιμα από τα δηλητηριώδη χόρτα και βότανα και επί τη βάση μεγάλης εμπειρίας έχει διαπιστώσει, ποιά από αυτά εμπεριείχαν ουσίες, οι οποίες προκαλούσαν παραισθήσεις και ποιά ήταν κατάλληλα για χρώματα. Απέκτησε την ικανότητα να παρασκευάζει επί τη βάση των φυσικών προϊόντων την κατάλληλη διατροφή.

Τοιουτοτρόπως μία γυναίκα έχει διαπιστώσει τις διατροφικές ιδιότητες του σιταριού θέτοντας έτσι τη βάση για την κοσμοϊστορική εφεύρεση της γεωργικής παραγωγής προ 10 χιλιάδων ετών στο Βόρειο Ιράκ. Η γεωργία έθεσε τις βάσεις για τον πρώτο ανθρώπινο πολιτισμό, ο οποίος έχει ξεκινήσει από τη Σουμερία (Νότιο Ιράκ και Ιράν). Για αυτό το λόγο  οι άνδρες θεωρούσαν τη γυναίκα ως γνώστη και μάγισσα και μεγεθυνόταν απέναντί της το δέος και η ευγνωμοσύνη.

ε) Σε όλες τις εποχές και σε όλους τους πληθυσμούς  η γυναίκα εκτελούσε το σημαντικότατο καθήκον του φρουρού του πυρός. Σε αυτό τον τομέα  όλη η οικογένεια ήταν εξαρτημένη από αυτήν.

ζ) Ενώ ο άνδρας έλλειπε, η γυναίκα έχει εφεύρει οικιακά σκεύη και τεχνικές προς διευκόλυνση των βιοτικών συνθηκών, γιατί αυτή και όχι ο άνδρας είχε στη διάθεσή της τον απαραίτητο χρόνο.

η) Είναι αυτονόητο, ότι αυτός ο καθοριστικός ρόλος της γυναίκας έχει αντικατοπτρισθεί στους πρώτους μύθους της ανθρωπότητας, οι οποίοι υπογραμμίζουν, ότι έχουν παρουσιαστεί πρώτα οι θεές και κατόπιν οι θεοί. Αλλά αυτή η διαδικασία έχει διαρκέσει επίσης χιλιάδες χρόνια.

θ) Επομένως δεν είναι τυχαίο, που σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις γλώσσες έχουν δοθεί στα φαινόμενα γή και φύση θηλυκά και όχι ανδρικά ονόματα.

Από τα προαναφερθέντα επιχειρήματα απορρέει το συμπέρασμα, ότι ο ρόλος της γυναίκας ήταν τόσο καθοριστικός που τα πρώτα είδωλα (αγαλματίδια) αναπαριστούσαν γυναίκες και όχι άνδρες και διερωτάται κανείς, γιατί όχι πέραν τούτου και θεές, οι οποίες έχουν εμφανισθεί προ των θεών.
Εν κατακλείδι, η Μητριαρχία έχει προηγηθεί της Πατριαρχίας και διήρκησε πολύ περισσότερο απο αυτήν. Ενώ η Μητριαρχία ήταν κάτι το φυσικό,  η Πατριαρχία αποτελεί ένα πολιτισμικό φαινόμενο και επομένως δεν έχει εμπεδωθεί εσαεί.
Υστερα από χιλιάδες χρόνια ανδροκρατίας – φαλλοκρατίας έχουν  γυναίκες κατορθώσει στην Ευρώπη επί τη βάση σοσιαλιστικών-σοσιαλδημοκρατικών καθώς και προτεσταντικών αντιλήψεων να αναλάβουν σημαντικά καθήκοντα σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, της πολιτικής, της οικονομίας κ.ο.κ.
Ιδιαιτέρως αξιοθαύμαστες είναι οι επιτυχίες των γυναικών στις βόρειες προτεσταντικές χώρες, όπου είναι αυτονόητο, να ασκεί μία γυναίκα το σημαντικό προεδρικό η και πρωθυπουργικό αξίωμα (ακόμη και για το στρατό και την αστυνομία) και να αποτελείται η κυβέρνηση σε 50  έως 70 τοις εκατόν από γυναίκες. Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν και για άλλες θρησκείες, ιδίως για το τελείως καθυστερημένο και άκρως φαλλοκρατικό Ισλάμ με λίαν αρνητικά επακόλουθα για την κοινωνία.

Way of the Sacred in Western Tradition, London/New York 1987.

-M. Eliade, La naissance du Monde, Paris 1959.
-G. Lerner, The Creation of Patriarchy, Oxford University Press, 1986
-I. Seibert, Die Frau im A

Πηγές

1. Επιστημονικές Πηγές

- K. Müller (Hrsg.) Die Frühgeschichte der Menschheit, Menschen der Urzeit, Von den Anfängen bis zur Bronzezeit (Übers. aus dem Engl. „People of the Past. The Epic Story of Human Origins and Development“),Köln 2004.
-V. Kruta, L Europe des origines. La protohistoire 6000-500 avant J.-C., Paris, 1992.
-E. Probst, Deutschland in der Steinzeit, Jäger, Fischer und Bauern zwischen Nordseeküste und Alpenraum, München 1991.
-B. Hrouda (Hrsg.), Der Alte Orient, München 2003.
-A. Bancroft, Origins of the Sacred-The

lten Orient, Leipzig 1973.
-V. Zingsem, Göttinnen großer Kulturen, Köln 2007.
-J. Edwin, The Cult of the Mother Goddes, London, 1959.
-M. Gimbuta, The Goddeses und Gods of Old Europe, London 1974.
-C. Larrington (Edit.),The Feminist Companion to Mythology, London, 1992.
-W. Golther, Germanische Mythologie, Handbuch-Gesamtausgabe, Essen 2004.
-S. et P. F. Botheroyd, Lexikon der keltischen Mythologie, Wien, 2004.

2. Eκλαϊκευμένες επιστημονικές πηγές

-G. Bellinger, Knaurs Lexikon der Mythologie, München 2004.
-M. Jordan, Myths of the World, London 1996.
-S. Golowin / M. Eliade / J. Cambell, Die großen Mythen der Menschheit, Efstadt 2007.
-V. Ions, History of Mythology, London, 1997.
-R. Storm, Die Enzyklopädie der Östlichen Mythologie (Übers. aus dem Englischen), München 1999.
-H. MacCall, Mesopotamian Myths, London 1987.
-W. Beltz, Das Tor der Götter, Altvorderasiatische Mythologie, Berlin 1978.
-W. Beltz, Die Schiffe der Götter, Ägyptische Mythologie, Berlin 1987.
-H. Gärtner, Kleines Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, Leipzig 1989.
-A. Birrell, Chinese Myths, London 2000.
Δημοσιευθέν από το 2014 συχνά στη Καθημερινή.

Eπίσης στο βιβλίο μου: Panos Terz: Enzyklopädie und Allgemeinbildung: Religion, Geschichte, Ethnologie, Kultur, Sprachwissenschaft, Zweiter Band), ISBN: 978-620-0-61339-4, Saarbrücken 2020, σελ.61.

 

Πίστη, Ιερά Οκταλογία 1ο, Δέος και Ευλάβεια

 

Πίστη

Αφετηρία της βασικής προσέγγισης στο θέμα είναι η μεγάλη διαφορά αφ ενός μεταξύ της γνώσης, από φιλοσοφική άποψη της επιστήμης και αφ ετέρου της πίστης. Η επιστήμη αφορά σύμφωνα με τον διεθνή consensus generalis professorum et doctorum (γενική ομοφωνία των καθηγητών και των δοκτόρων) πρωτίστως την γνώση , η οποία στηρίζεται σε αιτιολόγηση σύμφωνα με τα αυστηρά κριτήρια της λογικής ή της εμπειρίας ( Ιδέ Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie, hrsg. von J. Mittelstraß, vier Bände, εδώ τομ. 4, Stuttgart/ Weimar, 2004, S.717/718. Συγγραφείς είναι όλο το φιλοσοφικό ελίτ της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Ελβετίας). Ετσι η επιστημονική γνώση είναι συνώνυμο της αλήθειας.

Σε σύγκριση με την γνώση η πίστη αφορά μόνον την γνώμη, σύμφωνα με τον Πλάτωνα την δοξασία, δηλαδή τελικά την πεποίθηση, η οποία δεν απαιτεί αιτιολόγηση επί τη βάσει επιστημονικών κριτηρίων ούτε μέσω της εμπειρίας. Ακριβώς αυτό ισχύει και για την σχέση μεταξύ της επιστημονικής γνώσης και της θρησκευτικής πίστης.

Αλλά αυτο δεν αποκλείει την θεολογική γνώση, η οποία όμως στηρίζεται στην πίστη ως θρησκευτική πεποίθηση καθώς και στην »αναζήτηση και εμπειρική ψηλάφηση» (Χ.Γιανναράς, Καθημερινή, 27.4.14).
Τοιουτοτρόπως μεταξύ της επιστημονικής γνώσης από το ένα μέρος και της θρησκευτικής πίστης από το άλλο μέρος συνδυασμένη συνήθως με υπερφυσικές και μεταβατικές πεποιθήσεις σημειώνεται μία σφοδρή και βασική αντίφαση, η οποία δικαιολογεί το συμπέρασμα, ότι η πίστη και η επιστημονική γνώση αποτελούν σε γενικές γραμμές και στην ουσία μία contradictio in adiecto (οξύμωρον). Γίνεται λοιπόν κατανοητό, διατί οι προσπάθειες από την αρχική περίοδο του Χριστιανισμού έως σήμερα ( Απόστολος Παύλος, Φίλων Αλεξανδρεύς , Ειρηναίος, Κλήμης Αλεξανδρεύς και Οριγένης και αργότερα F.C. Baur , K. Hase, F.H. Jacobi, J.G. Haman, J.G. Herder, P.Tillich και άλλοι ) να αποδείξουν ένα συνδυασμό της επιστημονικήε γνώσης με την δοξασία δεν έχουν στεφθεί με επιτυχία ( Ιδέ παραπάνω, τομ.1, S.783).

Εν τω μεταξύ υπάρχει μία άλλη ενδιαφέρουσα προσέγγιση στο θέμα και δη μέσω των νευρωεπιστημών. Αλλά η ραγδαία εξέλιξη των νευρωεπιστημών διαδραματίζεται με τέτοιον τρόπο και ρυθμό που είναι για τούς μη ειδικούς πολύ δύσκολο να καταλάβουν τελείως τα γραφόμενα των ειδικών. Ακόμη και η μικροβιολογία ειναι δυσκατανόητη.

Είναι λοιπόν αυτονόητο, ότι ακόμη και ένας στην έρευνα πεπειραμένος πανεπιστημιακός σε άλλους κλάδους μάλλον δεν είναι σε θέση να εκφέρει μίαν εμπεριστατωμένη γνώμη επί των νευρωεπιστημών. Αυτό
ισχύει ιδιαιτέρως για τους εκπρόσωπους των φιλοσοφικών, πολιτικών, κοινωνικών, και νομικών επιστημών. Λοιπόν chacun a sa place (ο καθείς στον κλάδο του), ειδάλλως υφίσταται ο μεγάλος κίνδυνος του τσαρλατανισμού, ένα πολύ γνωστό και διαδεδομένο φαινόμενο στην Ελλάδα. Αυτό όμως δεν αποκλείει να προσπαθήσουμε να
αξιοποιήσουμε κάπως τη γενική μεθοδολογία π.χ. σχετικά με τις νευρωεπιστήμες τη συστημική ίσως και τη διαλεκτική μέθοδο (Hegel).

Καθοριστικές είναι οι διαπιστώσεις των νευρωεπιστημών, σύμφωνα με τις οποίες ο ανθρώπινος εγκέφαλος εμπεριέχει 100 δισεκατομύρια νευρικά κύτταρα (νευρώνες) και κάθε κύτταρο μπορεί να εξελίξει έως 20 χιλιάδες δενδρίτες. Στην άκρη των δενδριτών εστιάζονται τα προσυναπτικά στοιχεία και οι συνάψεις. Μέσω των ενδογενών φυσικών ουσιών (νευρωδιαβιβαστές) μεταδίδονται τα σήματα μεταξύ των νευρωνίων (Ιδέ M. MacDonald, Your Brain , The Missing Manuel, by O Reilly Media, Inc., 2008).

Ιδιαιτέρως οι νευρωεπιστήμονες V. Ramachandrian (Univessity of California in San Diego), W. Calvin / G. Ojemann (University of Washington) και A. Newberg (University of Pennsylvania in Philadelphia) έχουν ύστερα από πολυάριθμα πειράματα αποδείξει, ότι η πίστη εστιάζεται στα νευρικά κύτταρα και έτσι είναι γενετικά προγραμματισμένη ήδη από την εμφάνιση του homo sapiens sapiens. Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει, ότι σε όλες τις θρησκείες  μία ιδιαίτερη κατάσταση στη συνείδηση του ανθρώπου είναι γνωστή η οποία έγκειται σε ένα ισχυρό αίσθημα της υπέρβασης και της σύσμειξης με το “θείον”. Με αυτόν τον τρόπο εξαφανίζονται για ένα μικρό χρονικό διάστημα τα σύνορα μεταξύ της φυσικής πραγματικότητας και της υπερφυσικής κατάστασης, της υπερβατικής «πραγματικότητας» ενός συγκεκριμενου ανθρώπου.

Εως αυτές τις όντως συγκλονιστικές ανακαλύψεις η πίστη έχει θεωρηθεί φιλοσοφικά υπό την ιδιότητα ένός κοινωνικοπολιτισμικού φαινομένου γενικά ως κατασκεύασμα του ανθρωπίνου
νου. Αμέσως ο επίσκοπος Elio Sgreccia, ειδικός του Βατικανού για βιοεθικά ζητήματα άσκησε έντονη αντιπαράθεση επισημαίνωντας, ότι ο εστιασμός της πίστης στον Θεό αποκλειστικά στον ανθρώπινο εγκέφαλο αποτελεί μία «εσφαλμένη υλιστική θεώρηση της ανθρώπινης ύπαρξης» (Ιδέ την ανάλογη επιστημονική πληροφορία εκ μέρους του U. Kraft, in: Zeitschrift Gehirn und Geist ,Dossier : ND 1/2006, Goethe Institut).

Είναι εντυπωσιακό, ότι στην Columbia University υπάρχει ένα «Κέντρο για τη μελέτη της επιστήμης και της θρησκείας», το οποίο εκδίδει το περίφημο Journal of o Consciousness Studies . Πέραν τούτου ο ήδη προαναφερθείς καθηγητής Andrew Newberg από την Pennsylvania Universtity διατυπώνει την εξής άποψη: α ) Η δικτύωση του εγκεφάλου έχει δημιουργήσει τον θεό. β) To „θρησκευτικό κύκλωμα νευρωνίων προκαλεί στον ανθρώπινο εγκέφαλο κατά την διάρκεια θρησκευτικών τελετών ακόμη και σε άθεους θρησκευτικές δραστηριότητες”.

Πιό συγκεκριμένοι είναι οι επιστήμονες Richard Dawkins, Daniel Dennett und Christopher Hitchens, οι οποίοι έχουν μέσω πολυαρίθμων πειραμάτων διαπιστώσει τα ακόλουθα συγκλονιστικά: Τα πάντα, μεταξύ άλλων η νόηση και η πίστη πηγάζουν από την κίνηση των ατόμων της ΥΛΗΣ και από τα γονίδια. Αλλά η συμπεριφορά τους καθορίζεται από τις ΧΕΙΜΙΚΕΣ ουσίες του εγκεφάλου. Εκεί οι νευρώνες δημιουργούν σταδιακά υπό το νόημα της εξέλιξης την συνείδηση. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι «ΠΡΟΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ εγκεφαλικές προδιαγραφές της εξέλιξης» . Και αυτοί επισημαίνουν, ότι στον ανθρώπινο εγκέφαλο παράγεται η πίστη.

Εδώ πρόκειται για ερευνητές στο πεδίο των νευρωεπιστημών. Εχουν μεταξύ άλλων διαπιστώσει, πως αρκεί μία ηλεκτρομαγνητική διέγερση από ένα ειδικό κράνος σε ορισμένα σημεία του εγκεφάλου για να έχουν οι εθελοντές των πειραμάτων μυστικιστικές και πνευματικές εμπειρίες, όπως είναι η “συνομιλία” καθώς και η “συνένωση” με τον θείον. Σχεδόν τα ίδια έχουν διαπιστώσει και οι Γερμανοί νευρωεπιστήμονες Wolf Singer (όλα στο μυαλό στηρίζονται στα νευρώνια) και Michael Blume (Θρησκειολόγος, εκπρόσωπος της νέας επιστήμης ΝΕΥΡΩΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ, Universtät Heidelberg ) : Η πίστη έχει βιολογικές ρίζες. Αυτό το διατυπώνει ένας θεολόγος φυσικά της νέας γενεάς ! Εν τω μεταξύ έχει στις ΗΠΑ ήδη εισαχθεί η νέα επιστήμη ΝΕΥΡΟΦΙΛΟΣΟΦΙΑ.
Ετσι διαπιστώνουμε παρεμπιπτόντως, πόσο καθυστερημένοι είναι οι ορθόδοξοι Θεολόγοι. Εχουν εσαεί κολλήσει στα κείμενα των “Αγίων Πατέρων” ως “aeternae veritates”(“αιώνιες αλήθειες”). Αυτό θυμίζει κάπως τους Θεολόγους του Ισλάμ, αυτονόητον εστί, γιατί ειδικά μεταξύ του χριστιανικου ορθόδοξου δόγματος και του Ισλάμ υπάρχει κάτι το κοινό : Και τα δύο είναι επινοήσεις της αιώνιας Ανατολής και πηγάζουν από την εβραϊκή θρησκεία.

Επί τη βάσει της πίστης ως καθοριστικό συστατικό στοιχείο της υπόστασής του κάθε άνθρωπος κατέχε το αποκλειστικό δικαίωμα της επιλογής της συγκεκριμένης πίστης : παγανιστής, ειδωλολάτρης , πολυθεϊστής, μονοθεϊστής, πανθεϊστής ή και κάτι άλλο. Σημειώνεται και μία διεστραμμένη έκφανση της πίστης στις «αντικαταστατικές θρησκείες» ( Ersatzreligionen ) όπως π.χ. στον ιταλικό φασισμό, στον
γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό και στον σοβιετικό σταλινισμό ( ίσως και στον ελληνικό νεοσταλινισμό ) καθώς και στους αντίστοιχους «μεσσίες» Μουσολίνι, Χίτλερ και Στάλιν.

Επειδή λοιπόν η πίστη γενικά είναι κάτι το ανθρώπινο, οι επίμονες προσπάθειες αντιθεϊστών συνήθως δικτατόρων, όπως του μεγάλου εγκληματία και ημιπολιτισμένου Στάλιν η του φανατικού και διεστραμμένου Πολ Ποτ στην Καμπότση να εκριζώσουν από τις ψυχές των ανθρώπων την πίστη, δεν έχουν επιτυχίες.

Καθημερινή (27.4.14, 9.7.17, 22.3.20)

————————————————————————–

Πίστη και Θρησκεία, Αντιπαράθεση με Κ. Θεοδωρόπουλο

«Πάντων μέτρον άριστον» ( Φωκυλίδης ), Περί της θρησκείας

Μία άποψη χωρίς λογικά επιχειρήματα είναι στην κυριολεξία άστοχη και όταν επαναλαμβάνεται σχεδόν με πείσμα, μπορεί να εξελιχθεί βαθμιαία σε ένα λίαν ενοχλητικό, ίσως και σε εξοργιστικό φαινόμενο.
Εχω προ τριών εβδομάδων προαναγγείλει μία μελέτη περί του μεσολαβητικού ρόλου του Βυζαντίου μεταξύ του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και της Δύσης παρεμπιπτόντως και ως αντιπαράθεση με την παραπάνω γνώμη του συσχολιαστή Α. Κωνσταντινίδη. Προ δύο εβδομάδων έχει αυτή δημοσιευθεί ως σχόλιο κάτω από το προηγούμενο άρθρο του κ. Γιανναρά «Μνήμες για χρήση προεκλογική».
Και όμως αυτός συνεχίζει ακάθεκτος τις επιθέσεις του κατά της θρησκείας. Λοιπόν απαντώ για δεύτερη φορά κάπως διαφορετικά μεν, αλλά όπως πάντα πολιτισμένα-υπάρχει λόγος να το επισημάνω αυτό ύστερα από τις παράξενες αντιπαραθέσεις με κάποιον αυτοκληθέντα εθναμύντορα , φθηνό πατριδοκάπηλο και αδαή θρησκοκάπηλο. Διερωτώμαι, γιατί δεν απαντά αυτός στον κ. Α. Κωσταντινίδη ( Κ.), με σκοπό να υπερασπισθεί την Ορθόδοξη Εκκλησία-, νηφάλια και κάπως συστηματικά.

1. Ο Κ. συκοφαντεί την «χριστιανική θρησκεία σαν κακοδαιμονία» που σημαίνει σαν πηγή όλων των εγγενών διαχρονικών παθογενειών. Το ισχυρίζεται αυτό χωρίς έως τώρα να αποδείξει απολύτως τίποτε. Κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται όμως στον ακαδημαϊκό του τίτλο, τον οποίο έχω αποκτήσει ακριβώς προ 50 (πενήντα) ετών. Φυσικά δεν είναι ο μόνος μου τίτλος.
Από αυτήν την ακατανόητη άποψη απορρέουν μερικά συμπεράσματα. Αναφέρω μόνον δύο :

α) Ριζικός διαχωρισμός κράτους και Εκκλησίας. Θα επιτύχουμε κατόπιν εν μία νυκτί την επίλυση όλων των υπαρχόντων προβλημάτων ;

β) Λογικά θα έπρεπε να ισχύει η αντίληψή του για όλες τις εκφάνσεις της χριστιανικής θρησκείας καθώς και για τις άλλες παγκόσμιες θρησκείες. Αποτελούν οι προτεστάντες με την αναγνώριση του ατόμου , του πολίτη ,της κριτικής σκέψης, με την εξέλιξη των υψηλών τεχνολογιών και τους πολυάριθμους νομπελίστες ένα ποίμνιο χωρίς αυτοπεποίθηση και συνείδηση ; Ασφαλώς όχι.
Είναι ανεξαιρέτως όλοι οι καθολικοί ανά τον κόσμο , π.χ. στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Πορτογαλλία, στην Γαλλία ,στην Πολωνία, στην Ιρλανδία και στις ΗΠΑ με την εμπέδωση της αντίληψης περί του ατόμου ( Θωμάς Ακινάτης ) και με τους επίσης πολυάριθμους νομπελίστες ένα ποίμνιο ; Αυτό δεν ισχύει σήμερα ούτε στις λατινικές χώρες , αλλά σημειώνονται σχεδόν αυτονοήτως και θρησκόληπτοι κλπ.
Στον Ιουδαϊσμό και στον Βουδδισμό δεν μπορούμε να διαπιστώσουμε το φαινόμενο του θρησκευτικού ποιμνίου. Στον Ινδουισμό ή  και στον Μωμεθανισμό προέχει όντως το ποίμνιο. Δηλαδή πρέπει να εφαρμόσουμε τον κανόνα της διαφοροποίησης.

2. Εχουμε την δικαιολογημένη εντύπωση , ότι ο Κ. δεν έχει ουδόλως ασχοληθεί με το λίαν ενδιαφέρον και ταυτόχρονα σημαντικότατο θέμα της πίστης και θρησκείας.
Αλλο πίστη και άλλο επιστήμη. Κάπως έτσι το έχει διατυπώσει ο ρωμαιοκαθολικός Πάπας προ μερικών ετών ύστερα από σφοδρότατες αντιπαραθέσεις με τους μεγαλύτερους αθεϊστές του παρόντος, άγγλους πανεπιστημιακούς. Με αυτόν τον τρόπο έχουν τερματισθεί οι διενέξεις μεταξύ τους.
Ο κύριος λόγος για την τερμάτωση των σφοδρών αντιπαραθέσεων ήταν η συγκλονιστική διαπίστωση αμερικανών νεβρωνοεπιστημόνων, ότι η πίστη αποτελεί συστατικό στοιχείο του ανθρώπου, εστιάζεται μέσα στα νευρώνια του εγκεφάλου του χωρίς φυσικά να προσπαθήσουν να κάνουν ιδεολογικές ή θεολογικές ερμηνείες, όπως ο Πάπας, ο οποίος θεώρησε αυτό το επιστημονικό επίτευγμα ως επιβεβαίωση του Ρωμαιοκαθολικισμού. Οι επιστήμονες δεν το θεώρησαν αναγκαίο να ασχοληθούν με το θέμα, εάν υπάρχει θεός και ποιά θρησκεία είναι η πιό σωστή.
Ουσία του επιστημονικού επιτεύγματος : Ο καθένας μπορεί να πιστεύει σε ό,τι θέλει, π.χ. στη φύση (παγανιστής), σε είδωλα, σε ανθρώπους, σε ιδεολογίες, σε αγίους, στον χριστιανισμό, στο Ισλάμ κλπ. ή να είναι πανθεϊστής. Ο καθένας έχει το «ανθρώπινο δικαίωμα της ελευθερίας της θρησκείας και της πίστης» (διενείς συμβάσεις περί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων).

Στην ιστορία του πολιτισμού και της κουλτούρας ήταν κατ αρχάς ο σαμάνος ιερέας, μάγος, ιατρός και «επιστήμονας» . Στους πρώτους ανώτερους πολιτισμούς (Μέση Ανατολή ) ήταν ο ιερέας ταυτόχρονα ιατρός και επιστήμονας. Στο Βυζάντιο και στην μεταρωμαϊκή Ευρώπη ήταν κατ αρχάς οι θεολόγοι ταυτόχρονα και φιλόσοφοι. Στην Ευρώπη έχουν εμπεδωθεί στο Μεσαίωνα τα πρώτα σχολεία στα μοναστήρια. Επίσηs εκεί έχουν δημιουργηθεί οι πρώτες ανώτερες σχολές, οι οποίες έχουν εξελιχθεί τον 12οαι. σε πανεπιστήμιο ( Universitas Litterarum ).

Είναι ζήτημα πολιτισμού και παιδείας, ότι αυτοί που έχουν άλλη πίστη ή είναι αθεϊστές η πολυθεϊστές ή πανθεϊστές να σέβονται την θρησκευτική επιλογή των συνανθρώπων τους.
Όταν όμως κανείς εκουσίως προσβάλλει τα θρησκευτικά συναισθήματα των συνανθρώπων του, έχει πολιτισμικά, ψυχολογικά και άλλα προβλήματα.
Οι κανόνες της πολιτισμένης συμπεριφοράς ισχύουν όμως και για τους πιστούς. Είναι π.χ. ακατανόητο, αυτοί να λοιδωρούν και να υβρίζουν σοβαρούς επιστήμονες, οι οποίοι διαπιστώνουν κάτι το μη ευχάριστο για την θρησκεία.
Επίσης αποτελεί μεγάλη υπερβολή ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν χιλιάδες μωαμεθανοί στην δυσφήμιση του Μωάμεθ. Στην διάρκεια των τελείως ανορθολογικών και φανατικών διαδηλώσεων στις ισλαμικές χώρες έχασαν χιλιάδες άνθρωποι την ζωή τους. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που η θρησκεία γίνεται εργαλείο πολιτικών.

3. Ο Κ. αναφέρει επανειλλημμένως τις «Εβραιο-Βυζαντινές γραφές», οι οποίες ισχύουν ακόμη και δήθεν αυτές είναι η κυρία αιτία για τα πολυάριθμα προβλήματα των Ελλήνων ή παρεμποδίζουν την πρόοδο στην Ελλάδα.

Η προσέγγιση του Κ. στις πηγές της χριστιανικής θρησκείας είναι μη ιστορική που εδώ σημαίνει ότι δεν ειναι δυνατόν ύστερα από δύο χιλιάδες χρόνια να απορρίπτει κανείς σφοδρά και σχεδόν τυφλά και να συκοφαντεί ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, το οποίο έχει δημιουργήσει ολόκληρον πολιτισμό και μία νέα κουλτούρα. Ας υπενθυμίσουμε, ότι έχουν δημιουργηθεί συγκλονιστικά έργα της φιλοσοφίας , της θεολογίας, της λογοτεχνίας, της μουσικής , της ζωγραφικής κτλ. επί τη βάσει της χριστιανικής θρησκείας και συγκεκριμένα με θέματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Πέραν τούτου ήταν ήδη προ 2200ετών γνωστό ότι το φώς προέρχεται από την Ανατολή ( „ex oriente lux“ ).

Η Αγία Γραφή είναι παγκοσμίως γνωστή ως Βιβλίο των βιβλίων, γιατί εκτός από την πίστη εμπεριέχει μέγιστο πολιτισμό, έναν τεράστιο πλούτο γνώσεων και ηθικές αρχές. Σε ένα βιβλίο είναι συγκεντρωμένες οι πολύτιμες γνώσεις των υψηλών πολιτισμών της Μέσης Ανατολής.
Υστερα από την υπεράσπιση της υφηγεσίας μου το 1975 άρχισα να ασχολούμαι συστηματικά και συγκριτικά με την Αγία Γραφή , αλλά και με τα άγια βιβλία όλων των μεγάλων θρησκειών. Αποτέλεσμα : Η Αγία Γραφή είναι ασύγκριτη. Και όμως πρέπει να κάνουμε διαχωρισμό μεταξύ των αρχών της θρησκείας και της εργαλειοποίησής της από τους εκάστοτε πολιτικούς. Ακόμη και ο διαχωρισμός μεταξύ της θρησκείας και του εκκλησιαστικού οργανισμού είναι σκόπιμος και απαραίτητος.

4. Στην ελληνική παιδεία έχει λάβει ήδη στα μέσα του 19ουαι. χώραν ένας εξιδανικισμός του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, κάτι που διαρκεί έως σήμερα ακόμη και στην εδώ σελίδα, σαν να ήταν οι αρχαίοι ημών όχι μόνον μεγάλα πνεύματα (αναμφισβήτητο) , αλλά και άγιες μορφές.

Συνήθως δεν λαμβάνουμε υπ όψη και τις αρνητικές πλευρές, όπως τις αιώνιες φιλονικίες, τους όχι και τόσο πολιτισμένους εμφυλίους πολέμους , την υποδεέστερη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και πρωτίστως την δουλεία.
Ακριβώς η πλατειά διαδεδομένη δουλεία έδωσε την ονομασία σε ένα κοινωνικό σύστημα και δη στο δουλοκτητικό. Στους περισσότερους Νεοέλληνες δεν είναι γνωστό , ότι ενώ οι ανατολικοί λαοί ήξεραν ήδη την δουλεία μεν , αλλά αυτή ήταν πρωτίστως οικιακή, ήταν αυτή στην Ελλάδα μαζική. Ας υπενθυμίσουμε, ότι σύμφωνα με την άποψη του μεγαλύτερου φιλόσοφου της ανθρωπότητας, του Αριστοτέλη,  ο δούλος ήταν μόνον ένα πράγμα, ένα εργαλείο. Επίσης ξεχνούμε, ότι οι δούλοι ήταν συνέλληνες αιχμάλωτοι πολέμου ! Επομένως θα ήταν προτιμότερο , να αξιολογούμε τους αρχαίους ημών πιό ρεαλιστικά.

Ιδε εδώ στο Μπλογκ τα άρθρα και τις μελέτες :
«Το Βυζάντιο μεταξύ του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και της Δύσης», «Φιλοσοφία και Μεταφυσική, Διάλογος με Χρήστο Γιανναρά», «Επιστήμη vs Μυστικισμού, Διάλογος με Χρήστο Γιανναρά», «Ισλαμική Τετραλογία». «Κονφουκιανική Πενταλογία», «Αγάπη προς Αλλήλους, Ελληνες Στωικοί, Χριστιανισμός, Κινέζοι Φιλόσοφοι», «Ορθόδοξη Εκκλησία και Διαφωτισμός», «Γενική και εγκυκλοπαιδική Μόρφωση, Παιδεία, Παγκοσμιοποίηση».

——————————————————————–

Αίσθηση Δέους και Ευλάβειας

Αισθάνομαι δέος και ευλάβεια, όταν ακούω την h mοll Messe και την Matthäus Passion του Sebastian Bach ιδιαιτέρως στην περίφημη Thomas Kirche στη Λειψία, την 9. Συμφωνία, το Konzert für Violine D-dur op. 61 ( Yehudi Menuhin) και τον Egmont του Beethoven, το Lobgesang του Γερμανοεβραίου Felix Mendelssohn -Bartholdy ή το Ορατόριο Juditha triumphans του Vivaldi ή το Canto General του Pablo Neruda , μελοποιημένο από τον Μίκη Θεοδωράκη κτλ.

Οταν βλέπω την ανθισμένη φύση την Ανοιξη αισθάνομαι επίσης ευλάβεια, θαυμασμό και απέραντι ευγνωμοσύνη έναντι της Φύσης, της αιώνιας και απλόχερης θεότητας.

Καθημερινή (27.4.16)