Φιλοσοφικοί κλάδοι , φιλοσοφικές έδρες σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια
Στα παρελθόντα έξι έτη μερικοί σολιαστές έχουν διατυπώσει
συχνά την άποψή τους περί την Φιλοσοφία. Εχω διαπιστώσει αντικρουόμενες
απόψεις πρώτα από όλα σε ό,τι αφορά το αντικείμενο (αν υπάρχει) της Φιλοσοφίας.
Πέραν τούτου μου έκανε εντύπωση, ότι γινόταν λόγος μόνον για την Φιλοσοφία
χωρίς να ληφθεί υπ όψη η περαιτέρω ραγδαία
εξέλιξή της και σχεδόν διάσπασή της σε ειδικούς επιστημονικούς κλάδους.
Εκτός τουτου μας έχει απασχολήσει το ερώτημα, αν ο
αξιότιμος κ. Γιανναράς είναι περισσότερο Θεολόγος παρά Φιλόσοφος. Είμαι
πεπεισμένος, ότι ουχί λίγοι συσχολιαστές ενδιαφέρονται για φιλοσοφικά θεματα.
Γι αυτό το θεώρησα αναγκαίο, ναπαραθέσω φυσικά συνοπτικότατα τους πιο
σημαντικούς ειδικούς κλάδους της Φιλοσοφίας en general . Ισως γίνει αντιληπτό, ότι οι εξελιγμένες και πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες απέχουν και στην φιλοσοφική επιστήμη παρασάγγας από την σημερινή Ελλάδα.
Οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί έχουν παραλάβει και αξιοποιήσει τις φιλοσοφικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων εξελίσσωντας
αυτές δημιουργικότατα και δυναμικότατα σε τέτοιο βαθμό που σήμερα σε
μερικές ευρωπαϊκές χώρες έχουν εμπεδωθεί υπερεξειδικευμένες πανεπιστημιακές φιλοσοφικές έδρες που προκαλούν χωρίς υπερβολή δέος.
Φιλοσοφία γενικά
Η διάκριση μεταξύ της Φιλοσοφίας ως επιστήμης και των
πιο συγκεκριμένων επιστημών έγκειται στο ό,τι αυτή δεν έχει ένα ιδιαίτερο
αντικείμενο και μίαν δική της Μεθοδολογία.
Τα βασικά πεδία της Φιλοσοφίας είναι η Λογική ως επιστήμη της ορθής σκέψης, η Ηθική ως επιστήμη του σωστού πράττειν και η Μεταφυσική (διαφέρει από την θεολογική Μεταφυσική) ως επιστήμη των αρχικών αιτιών της ύπαρξης και της πραγματικότητας. Σημειώνονται και
άλλοι κλάδοι της Φιλοσοφίας όπως η Γνωσιοθεωρία και η Θεωρία της Επιστήμης, οι οποίες ερευνούν γενικά τις δυνατότητες της απόκτησης γνώσεων και ειδικά την ουσία των γνώσεων των διαφόρων συγκεκριμένων επιστημών .
Αν και η ερμηνεία της φιλοσοφικής σκέψης δεν είναι αντικείμενο του παρόντος ειδικού σχόλιου, ας ονομάσουμε τους πιο σημαντικούς
και διεθνώς αναγνωρισμένους εκπροσώπους των : Ερμηνευτική Φιλοσοφία (Πλάτων ,Αριστοτέλης , Spinoza, Kant, Dilthey, Heidegger, Gadamer, Ricœur,Habermass ) , Θετικη Φιλοσοφία (Comte, Schelling, Hegel), Εμπειρική Φιλοσοφία (Κant, Leibniz, Andersen), Αναλυτική Φιλοσοφία ( Husserl, Russel,Wittgenstein, Popper), Συγκριτική Φιλοσοφία (Masson, Jaspers).
Πηγές
-J. Mittelstraß (ed..), Enzyklopädie, Philosophie und Wissenschaftstheorie. 4
Bände. Stuttgart et alt.1980–1996.
- R. Audi (ed.), . The Cambridge dictionary of philosophy, Cambridge Univ. Press 1999.
-André Jacob (dir.), Encyclopédie Philosophique Universelle, PUF, Paris, 1992-1998.
1.Θεωρητική Φιλοσοφία
(Αριστοτέλης, Κant, Hegel )
Η Θεωρητική Φιλοσοφία διαφέρει από την Πρακτική Φιλοσοφία σε ό,τι αφορά τον σκοπό. Αυτή η διάκριση στηρίζεται στον στον Αριστοτέλη.
Σκοπός της Θεωρητικής Φιλοσοφίας είναι η κατανόηση του κόσμου ή και το νόημα του βίου. Η ενασχόληση με τέτοια ζητήματα απορρέει ως αναγκαιότητα από την έμφυτη ανθρώπινη τάση να αποκτήσει γνώσεις. Τα θέματά της διαφέρουν λόγω του γενικού και βασικού χαρακτήρα των από τα θεωρητικά θέματα των διαφόρων συγκεκριμένων επιστημονικών κλάδων.
Πηγή : J. Hübner, Einführung in die theoretische Philosophie, Stuttgart/Weimar 2015.
2. Πρακτική Φιλοσοφία
( Αριστοτέλης, C.Wolff, Rawls)
Η Πρακτική Φιλοσοφία είναι το τμήμα της φιλοσοφίας, το οποίο αποτελείται από τους κλάδους Ηθική, Φιλοσοφία του Δικαίου, Φιλοσοφία του Κράτους, Πολιτική Φιλοσοφία και την Φιλοσοφία της Οικονομίας. Η Πρακτική Φιλοσοφία έχει ως αντικείμενο σε γενικές γραμμές την έρευνα του ανθρωπίνου πράττειν.
Πηγή : V.Hösle, Praktische Philosophie in der modernen Welt, München 1992.
3. Κοινωνική Φιλοσοφία (Φιλοσοφία της Κοινωνίας),
(Αριστοτέλης, Hobbes, Rousseau, Comte, Marx, Weber,Tönnies, Topitsch Luhman, Lukacs, Horkheimer, Fromm, Habermass , ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ)
Η Κοινωνική Φιλοσοφία έχει ως αντικείμενο ζητήματα περί το νόημα μίας κοινωνίας. Ερευνά πρωτίστως την σχέση μεταξύ του ανθρώπου και της κοινωνίας καθώς και την διάρθρωση και γενικά προβλήματα του
κοινωνικού βίου. Πρωτοστατούν οι Γερμανοί Φιλόσοφοι.
Πηγή : Ν. Brieskorn, Sozialphilosophie , Eine Philosophie des gesellschaftlichen Lebens, Stuttgart/Berlin/Köln 2009.
4. Πολιτισμική Φιλοσοφία
(Φιλοσοφία του Πολιτισμού),
(Montaigne, Rousseau, Kant, Nietzsche, Sprengler, Freud, Lévi-Strauss, J. Ortega y Gasset, A. J. Toynbee, Marcuse, Adorno, J-F. Lyotard, J. Baudrillard, Habermas, Cassirer)
Το κύριο αντικείμενο της Φιλοσοφίας του Πολιτισμού είναι η ενασχόληση με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παράγεται πολιτισμός και γενικά με την
εξέλιξη του πολιτισμού κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές και γεωγραφικές
συνθήκες.
Ερευνά π.χ. τον πολιτισμικό τρόπο έκφρασης του ανθρώπου μέσω της γλώσσας, της γραφής, της μυθολογίας, της θρησκείας, της ηθικής, των καλών τεχνών, του κρατικού συστήματος, της οικονομίας και των
μαζικών μιντίων. Πρωτοστατούν οι Γάλλοι Φιλόσοφοι.
Πηγή : P. Konersmann, Kulturphilosophie zur Einführung, Hamburg 2010.
5. Πολιτική Φιλοσοφία (Φιλοσοφία της Πολιτικής)
(.οικουμενικά : Αριστοτέλης ( το αιώνιο έργο Πολιτικά), Han Fei , Chuang Tsu, Kautilya, Spinoza, Machiavelli, Hobbes, Locke, Mill, Rousseau, Montesquieu, Nietzsche)
Είναι ένα τμήμα της Φιλοσοφίας και της Πολιτικής Θεωρίας , ενός
υποτμήματος της Πολιτολογίας. Το πρυτανεύον αντικείμενό της είναι η
κριτική, το νόημα και η επιρροή του πολιτικού πράττειν και αποτελείται από την
πολιτική Θεωρία της Κοινωνίας, την Θεωρία του Δικαίου και την Θεωρία του
Κράτους. Στηρίζεται πρωτίστως στα έργα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Σήμερα πρωτοστατούν Αμερικανοί Φιλόσοφοι.
Πηγή : K.Hartmann, Politische Philosophie. Handbuch Philosophie, Freiburg 1981.
6. Κρατική Φιλοσοφία (Φιλοσοφία του Κράτους)
(Πλάτων (το αιώνιο έργο Πολιτεία) , Αριστοτέλης, Κικέρων, Augustinus, Machiavelli, Hobbes, Rousseau, Hegel)
Η Φιλοσοφία του κράτους εμπεριέχει θεωρήματα και όρους
πολιτικής και κρατικοθεωρητικής αναφοράς. Ασχολείται κυρίως με θεωρίες του κράτους ( εμπέδωση, νομιμότητα, διάκριση των εξουσιών κτλ.).Στηρίζεται ιστορικά πρώτα απο όλα στον Πλάτωνα.
Πηγή : W.R. Beyer, Staatsphilosophie, München 1959.
7.Φιλοσοφία του Δικαίου
(Πλάτων, Αριστοτέλης, Augustinus, Ακινάτης, Hobbes, Locke, Rousseau, Montesquieu, Thomasius, Wolff, Pufendorf, Kant , Hegel, Bentham,Radbruch, Hart, Kelsen, Dworkin)
Η Φιλοσοφία του Δικαίου αποτελεί ένα συστατικό τμήμα της Φιλοσοφίας και θεωρητική βάση του κλάδου των Νομικών Επιστημών, οι οποίες
ασχολούνται με πρυτανεύοντα θέματα του δικαίου.
Απαντάει κυρίως στα κάτωθι ερωτήματα : Τί είναι το δίκαιο, Ποια είναι η σχέση μεταξύ του δικαίου και της δικαιοσύνης , μεταξύ του δικαίου και των νόμων; Πρωτοστατούν Γερμανοί Φιλόσοφοι.
Πηγή : R. Zippelius, Rechtsphilospophie, München 2011.
8. Φιλοσοφία της Ηθικής (Αριστοτέλης, Στωικοί Φιλόσοφοι)
Είναι ένα τμήμα της Φιλοσοφίας, το οποίο έχει ως κυρία ενασχόληση την αιτιολόγηση και θεώρηση του ηθικού πράττειν του ανθρώπου. Στηρίζεται από ιστορική άποψη στον Αριστοτέλη. (το αιώνιο έργο του Ηθικά Νικομάχεια). Αλλά ο Κικέρων χρησιμοποίησε ως πρώτος την έκφραση philosophia moralis, εξ ου και Φιλοσοφία της Ηθικής.
Η γενική Ηθική επιστήμη αποτελεί έναν φιλοσοφικό κλάδο
, ο οποίος έχει το καθήκον να διατυπώσει κριτήρια για το καλό ή το κακό πράττειν και ταυτόχρονα να αξιολογήσει τα ελατήρια και της συνέπειές του. Παίζει τον ρόλο ενός βασικού κλάδου της Εφαρμοσμένης ( applied , application) Ηθικής, η οποία ασχολείται υπό την ιδιότητα της
Ατομικής(Προσωπικής) Ηθικής και της Κοινωνικής Ηθικής με τους κανόνες σε όλα τα πεδία του βίου.
Η Ηθική στηρίζεται ως φιλοσοφικός κλάδος αποκλειστικά στην Αρχή της νοημοσύνης, και τοιουτοτρόπως διαφέρει από την θεολογική Ηθική, , η οποία θεωρεί ως βάση των ηθικών αρχών την βούληση του θεού και έχει άμεση σχέση με την αποκάλυψη και την πίστη, δηλαδή με τον μυστικισμό. Νομίζω, ότι ο κ. Γιανναράς είναι στην Ελλάδα μάλλον εκπρόσωπος της Φιλοσοφίας της Ηθικής.
Πηγή : D.Hübner, Einführung in die philosophische Ethik, Göttingen 2014.
9. Φιλοσοφία της Οικονομίας
Αντικείμενό της είναι οι θεωρητικές, ανθρωπολογικές, ηθικές και πολιτικές διαστάσεις της οικονομίας και των επιστημών της. Φιλόσοφοι της Οικονομίας έχουν κατά πολύ συμβάλλει στην εμπέδωση του καπιταλιστικού συστήματος στην Αγγλία. Σε μεμονομένες περιπτώσεις γίνονται μερικές ενδιαφέρουσες προσπάθειες ,να γίνουν πτυχές της παγκομιοποίησης επίσης αντικείμενο συστηματικών φιλοσοφικών μελετών . Πρωτοστατούν οι Αμερικανοί και οι Αγγλοι Φιλόσοφοι.
Πηγές
-D. M. Hausman, M. S.McPherson, Economic Analysis and Moral Philosophy, Cambridge University Press, 1996.
-O. Weinberger: Grundriss der allgemeinen Wirtschaftsphilosophie. Berlin 1958.
-Th. S. Hoffmann, Wirtschaftsphilosophie, Ansätse und
Perspektiven von der Antike bis heute, Wiesbaden 2009.
10. Φιλοσοφία της Γλώσσας
( Αριστοτέλης, Abaelardus , Scotus , Wittgenstein, G.Frege, B. Russell, G. Ryle, J. Langshaw Austin und P. Strawson, Carnap ,W. Kamlah, P.Lorenze, CHOMSKY («οικουμενική γραμματική στο μυαλό του ανθρώπου”), J. Fodor und S. Pinker)
Αυτή αποτελεί κλάδο της Φιλοσοφίας που έχει ως αντικείμενο την γλώσσα και την σημασία της και ιδιαιτέρως την σχέση μεταξύ γλώσσας
και πραγματικότητας, καθώς και την σχέση μεταξύ της γλώσσας και της συνείδησης η της σκέψης.
Η Φιλοσοφία της Γλώσσας μπορεί να θεωρηθεί και ως τμήμα της
Γλωσσολογίας.
Η Φιλοσοφία της Γλώσσας είναι στενά συνυφασμένη με την Λογική, γιατί ένα από τα αντικειμενά της είναι η λογική διάρθρωση της γλώσσας. Στο πανεπιστήμιό μας είχαμε ένα από τους διεθνώς κορυφαίους επιστήμονες σε αυτό το πεδίο. Μου έδωσε ένα κείμενο που προοριζόταν για την Oxford University και με παρακάλεσε να εκφέρω γνώμη. Υστερα από μισήν ώρα του
ανακοίνωσα , ότι δεν κατάλαβα και πολλά. Η φιλοσοφία της Γλώσσας ασχολείται και με τις γλωσσικές ικανότητες του ανθρώπου ως
genus humanum (ανθρώπινο γένος). Ενα από τα συστατικά
της στοιχεία είναι η Κριτική της Γλώσσας. Πρωτοστατούν οι Αμερικανοί Φιλόσοφοι.
Πηγές :
-G.W. Bertram, Sprachphilosophie zur Einführung, Hamburg
2010.
-F.Kampartel, P.Stekeler-Weithofer, Sprachphilosophie, Sprachphilosophishe Probleme und Methoden, Stuttgart 2005..Γνώρισα τυχαία τον P.Stekeler-Weithofer στο πανεπιστήμιό μας προ 25 ετών ως νέο
επιστήμονα ως νέο επιστήμονα προσπάθησε να μου εξηγήσει,
τί είναι η Φιλοσοφίατης Γλώσσας. Ομολογώ , ότι είχα προβλήματα κατανόησης, γιατί χρησιμοποιούσε πάρα πολλούς ειδικούς επιστημονικούς όρους που δεν τους γνώριζα.
11. Εδώ και περίπου 25 έτη γίνονται προσπάθειες για την επεξεργασία και εμπέδωση πιο συγκεκριμένων φιλοσοφικών κλάδων. Αναφέρω ως παράδειγμα την
Φιλοσοφία του Διεθνούς Δημοσίου Δικαίου
Δεν πρόκειται απλώς για φιλοσοφικές διαστάσεις του Διεθνούς Δικαίου , αλλά για ένα καινούριο επιστημονικό κλάδο in statu nascendi.
Εστιάζεται μεταξύ της Φιλοσοφίας και της Φιλοσοφίας του Δικαίου, αλλα αναδεικνύει μιάν τελείως διαφορετική διάρθρωση.
Αποτελείται από τα εξής συστατικά στοιχεία : α) Θεωρία της Φιλοσοφίας του Διεθνούς Δημοσίου Δικαίου και β) Μεθοδολογία της Φιλοσοφίας του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου .
Εχει ως αντικείμενο τις αξίες, την δικαιοσύνη, την ισότητα, το commune bonus humanitatis (κοινόν καλόν της ανθρωπότητας), την αλληλεγγύη, την υπευθυνότητα, την ηθική, τους ηθικούς κανόνες, τα συμφέροντα της ανθρωπότητας, τη νομική συνείδhση σε διεθνή ζητήματα, το αίσθημα του
δικαίου, την ηθική δέσμευση, την ηθική τιμωρία, το σύστημα και διάρθρωση (όλα στις διεθνείς σχέσεις ρυθμιζόμενες από το Διεθνές Δημόσιο
Δίκαιο)
Πηγή : P.Terz, Die Völkerrechtsphilosophie, Versuch einer Grundlegung in den Hauptzügen.Pro scientia ethica iuris inter gentes, in : Archiv für Rechts – und Sozialphilosophie ( Archives for Philosophy of Law and Social Philosophy, Archives de Philoophie du Droit et de Philosophie Social),2/86/ 2000. S. 168 ff..
-Εν τω μεταξύ δiαπιστώνουμε προσπάθειες επιστημονικής
ενασχόλησης και με πολλές φιλοσοφικές διαστάσεις του Ιnternet . Εδώ πρωτοστατούν οι Αμερικανοί Φιλόσοφοι που είναι αναμφιβόλως άκρως δημιουργικοί.
Εγείρεται το εύλογο ερώτημα, διατί Νεοέλληνες Φιλόσοφοι δεν συμβάλλουν
διεθνώς στην περαιτέρω εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης. Ισως γιατί οι περισσότεροι είναι repetitores ? Αν και έχω καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες , βρήκα μόνο τον έξοχο Κορνήλιο Καστοριάδη, ο οποίος όμως έζησε και σταδιοδρόμησε ως επιστήμων στην «βαρβαρική « (ποιός το είπε αυτό 
Δύση. Καθημερινή ( 24.6.18)