Αγάπη προς αλλήλους
Συνήθως αναφέρεται η αγάπη προς αλλήλους ως μία αρχή της χριστιανικής ηθικής σε συνδυασμό με την πεποίθηση, ότι μόνον η χριστιανική θρησκεία γνωρίζει αυτήν την όντως υψίστη ηθική αρχή.
Σκοπός του παρόντος σχόλιου είναι να αποδείξει, ότι αυτή είναι γνωστή και έξω από τον χριστιανικό αστερισμό. Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο και τις πολυάριθμες πηγές, το σχόλιο βασίζεται στο βιβλίο μου Panos Terz, Menschenbild und Recht in den alten Hochkulturen, Eine universalhistorische und komparative Betrachtung, ISBN: 978-620-0-27129-7, 2019 ( Καπ. 2.2.2., S.51-57).
Οι Φιλόσοφοι ήταν οι πρώτοι, οι οποίοι έχουν κηρύξει με ιδιαίτερο τρόπο την αγάπη μεταξύ των ανθρώπων και ιδιαιτέρως των καταδυναστευμένων και των πτωχών, δηλαδή αγάπη μεταξύ των μελών των απλών κοινωνικών στρωμάτων, αν και αφετηρία της ανθρωποαντίληψης ήταν το γεγονός, ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια. Γι αυτόν τον λόγο πρέπει να ασκηθεί μεταξύ τους φιλανθρωπία και αγάπη χωρίς αντίτιμο.
Eνας από τους πιό σπουδαίους εκπροσώπους της „Τρίτης γενεάς“, της „Ρωμαϊκής“ Στωάς, ο Ρωμαίος φιλόσοφος Lucius Annaeus Seneca, έχει εξελίξει στις “Επιστολές περί της διδασκαλίας των ηθών προς τον Lucilius“ με το γνωστό του απόφθεγμα „Homo res sacra homini“ ( „Ο άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο ένα ιερόν πράγμα“) την αντίληψη περί της αγάπης. Αυτό επιτρέπει τις κάτωθι διαφορετικές ερμηνείες:
α) Ο άνθρωπος ως αδελφός του ανθρώπου είναι κάτι το ιερόν και επομένως απαραβίαστος. β) Ο άνθρωπος είναι υπό την ιδιότητά του ως δημιούργημα του θεϊκού ιερός και επομένως αξιοσέβαστος. γ) Ο άνθρωπος είναι επίσης κάτι το θεϊκό (πανθεϊστική ερμηνεία). δ) Το απόφθεγμα αφορά κάθε άνθρωπο ανεξάρτητα από την κοινωνική θέσ, π.χ. ακόμη και ένα σκλάβο και από την εθνική προέλευση. Επομένως η άποψη του Seneca διακατέχεται με το πνεύμα του γενικού και πανανθρώπινου ουμανισμού.
Αναμφιβόλως θα προκαλέσει στους ως επί το πλείστον ελληνοκεντρικά και το πολύ ευρωποκεντρικά θεάμενους και σκεπτόμενους Ευρωπαίους αναγνώστες αυτό που ακολουθεί παρακάτω μεγάλη έκπληξη. Εδώ εφαρμόζεται η μεθοδολογική αρχή της παγκοσμιότητας (κανονικά ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 70).
Οι αρχαίοι Κινέζοι Φιλόσοφοι ήταν οι πρώτοι, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί συστηματικά με την αγάπη προς αλλήλους, φυσικά με τον δικό τους τρόπο. Ανεξάρτητα από τη φιλοσοφική σχολή έχει διατυπωθεί βαθμιαία η βασική ηθική αρχή Shen (Djenai ) με την έννοια του ουμανισμού, της γενικής αγάπης, της ανθρώπινης αγάπης, και της αγάπης προς αλλήλους.
Ακριβώς αυτή η υψίστη αρχή έχει αναγνωρισθεί από το μεγαλύτερο Κινέζο φιλόσοφο και θεωρητικό Κονφούκιο στο έργο του „Lun Yü“ ως ηθική βάση της οικογένειας και του κράτους: Αυτοί που ασκούν „αδελφική αγάπη“ δεν κάνουν αντίσταση εναντίον των ανώτερων στην κοινωνία (sic). Αλλά μεταβάλλοντας την αγάπη σε ιδεολογικό και πολιτικό εργαλείο, κατόρθωσε ο Κονφούκιος (6ος/5ος αι.π.Χ.) να συμβάλλει κατά πολύ στην περάτωση των ταξικών αγώνων στην αχανή Κίνα.
Ο φιλοσοφικός αντίπαλος του Κονφούκιου Mo ti ( Mo-Tzu, Motius, 5oς αι. π. Χ. ) έκανε αντιπαράθεση, επισημαίνοντας τη „γενική αγάπη” „ενωτική αγάπη”) με το εξής ηθικό περιεχόμενο :
α) Ολοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση, πρέπει να αλληλοβοηθούνται. Ο ουρανός (λέξη για το θείον) είναι η υψίστη αρχή και το ανώτατο ον, το οποίο αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπου με την ίδια αγάπη. Σύμφωνα με τη βούληση του ουρανού πρέπει οι άνθρωποι να αγαπούν αλλήλους.
γ) Έτσι θα επιτευχθεί μία υπέρβαση των κοινωνικών αντιθέσεων (Ιδέ E. Steinfeld, Die sozialen Lehren der altchinesischen Philosophen Mo-Tzu, Meng-Tzu und Hsün-Tzu, Berlin 1971, S. 162).
Αυτή η φιλοσοφική άποψη είναι η βάση της υλιστικής κοσμοαντίληψης του Μοχισμού, της ιδεολογίας των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων των πόλεων. Ο πιό γνωστός φιλόσοφος αυτής της αντίληψης Lao-Tze (Laozi, 5ος/4οςαι. π. Χ.) ήθελε οπωσδήποτε να περιορίσει τη „γενική αγάπη“ μόνο μεταξύ των μελών του καταδυναστευμένου και βασανισμένου λαού (κάτι σαν την προλεταριακή αλληλεγγύη). Αυτός ήταν ο προασπιστής των συμφερόντων των εργαζομένων, των απλών κα πτωχών ανθρώπων και μισούσε ταξικά τους εκμεταλλευτές. Ο Lao-Tze ήταν όμως φαταλιστής (Ιδέ το περίφημο έργο του και φιλοσοφικό ποίημα Daudedshing: Το Βιβλίο του Dau und De, Leipzig 1973 ).
Ένας άλλος Φιλόσοφος, ο πραγματιστής Meng-Tzu, έδιδε ενδιαφέρουσες συμβουλές στον αυτοκράτορα : Χωρίς καλοσύνη μπορείς να ηγηθείς ενός βασιλείου, αλλά όχι μίας μεγάλης αυτοκρατορίας. Οποιος είναι καλός, αγαπά τους ανθρώπους (Βιβλίο Meng-Tzu, IV, II, 28 ). Σκοπός της αλληλοαγάπης των ανθρώπων ήταν η βελτίωση των συνθηκών βίου των εργαζομένων λαϊκών μαζών, ιδίως των αγροτών. Αυτό είναι αληθώς ανθρωπισμός par excellence.
Ο μεγάλος Κινέζος δημοκράτης και πατριώτης Sun Yat-sen ( 20οςαι.) έχει εκφράσει δικαιολογημένα την υπερηφάνειά του για τον κινεζικό ουμανισμό επισημαίνοντας τον ρόλο της αγάπης ως εξής : Και τα δύο, ανθρωπισμός και αγάπη είναι βαθιά ριζωμένα στις ηθικές αξίες του κινεζικού λαού. „Στην πολιτική μας φιλοσοφία υπήρχαν δύο αρχές : „Να αγαπάς τον λαό όπως τα παιδιά σου“ και „Να αγαπάς τους ανθρώπους και να συμπεριφέρεσαι ανθρώπινα σε όλα τα όντα“, Αυτό αποδεικνύει, πόσο ευρύ ήταν το νόημα της έννοιας αγάπη στην κλασσική μας φιλοσοφία“( Ιδέ G.K. Kindermann ( Hrsg.),Sun Yat -sen , Drei Grundlehren vom Volk, Dokumente, Freiburg/Br. 1963, S. 93).
Συμπεράσματα
α) Το „αγαπάτε αλλήλους“ ήταν μεν και στον Κύκλο Πολιτισμού του Κονφουκιανισμού γνωστό, αλλά όχι σε όλες τις θρησκείες. Αλλά μόνο η χριστιανική θρησκεία το έχει ανακηρύξει σε υψίστη αρχή. Ο Βουδισμός γνωρίζει την Ευσπλαχνία ως ανώτατη ηθική αρχή.
β) Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι γενικά στον Χριστιανισμό δεν υπάρχουν προβλήματα εφαρμογής.
γ) Εν τούτοις ας υπενθυμίσουμε, ότι ο εκχριστιανισμός των πολιτισμικά καθυστερημένων πολλών αρχαίων γερμανικών φύλων και ιδιαιτέρως το „αγαπάτε αλλήλους“ έχει κατά πολύ μεταβάλλει τη συνήθως ημιπολιτισμένη και άκρως επιθετική βασική συμπεριφορά των.
δ) Εδώ έχει εν μέρει αποδειχθεί, ότι σχεδόν στην ίδια εποχή παράλληλα στην Ελλάδα και η Κίνα είχε αξιόλογους φιλόσοφους μεν, αλλά αυτοί δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ανώτερη φιλοσοφία, θεωρία και μεθοδολογία.
Σε σύγκριση με αυτή την ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ αγάπη η «πατρική» αγάπη του θεού αποτελεί μία φαντασιακή αγάπη του φαντασιακού πατέρα εβραϊκής προέλευσης , στην ουσία μία ανθρώπινη επινόηση, την οποία οι χριστιανοί θεολόγοι έχουν μετατρέψει σε »οντολογικό» φαινόμενο, ως ένδειξη του ανατολίτικου πατριαρχισμού έναντι των «παιδιών» του, δηλαδή για ανθρώπους χωρίς αυτοπεποίθηση και χωρίς επιστημονικές γνώσεις. Και η «αγάπη» του θεού πατρός ανήκει στον φαντασιακό κόσμο του υπερβατικού μυστικισμού, ο οποίος στηρίζεται μεν στον πλατωνικό μυστικισμό, αλλά οι τεμπέληδες δεν έκαναν τον κόπο να μελετήσουν τις αρχαιότατες αιγυπτιακές πηγές του Ερμητισμού (Ερμής Τρισμέγιστος), τις οποίες ο Πλατων έμαθε στην Αίγυπτο, και οι «ΑγιοιΠατέρες» αργότερα έχουν επίσης αξιοποιήσει. Στην ιστορία των θρησκειών σημειώνοντα πρωτίστως τρεις θρησκείες, οι οποίες είναι ολοσχερώς μυστικιστικές και δη η αρχαία αιγυπτιακή, ο Βουδισμός και ο Ινδουισμός (Ιδέ I. Shaw et P. Nicholson, Lexikon des alten Ägypten, Stuttgart 2010 (Orig. Dictionary of Ancien Egypt, London 1995); F.Ebeling, Das Geheimnis des Hermes Trismegistos, Geschichte des Hermetismus, München 2009; K.Mylius (Edit.), Altindische Dichtung und Prosa, Vedische Hymnen, Legenden, Zauberlieder, philosophische und ritualistische Lehren, Leipzig 1978; H. Mehlig (Edit. et Übersetzer), Weisheit des alten Indien, Band 1: Vorbuddhistische und nichtbuddhistische Texte, Band :Buddhistische Texte, Leipzig und Weimar 1987 (1200 σελίδες).
Καθημερινή (29.3.20)