Θεά – Μητριαρχία
Εισαγωγικές παρατηρήσεις, Προβλήματα προσέγγισης
Η προσέγγιση στο άκρως ενδιαφέρον, αλλά πολύπλοκο θέμα βασίζεται σε ντοκουμέντα όπως π.χ. σε ύμνους και άλλα ποιήματα, τα οποία καλύπτουν μίαν εποχή 4500 ετών που σημαίνει ότι προέρχονται όχι μόνο από την Εποχή του σιδήρου, αλλά και από την Εποχή του Χαλκού πρωτίστως από τη φωτοδότρια περιοχή της Μέσης Ανατολής, όπου έχει εφευρεθεί η γεωργία προ περίπου 10 χιλιάδων ετών και για αυτό έχει δημιουργηθεί ο πολιτισμός, έχουν εμπεδωθεί τα πρώτα κράτη και έχουν διατυπωθεί οι πρώτοι νομικοί κώδικες ήδη προ 4 χιλιάδων ετών π.Χ., δηλαδή πολύ προ του γενικά γνωστού νομοθέτου Χαμουράμπι.
Σε ό,τι αφορά τις επιστημονικές πηγές, η μελέτη στηρίζεται στα συγγράμματα εξεχόντων ειδικών επιστημόνων και δη αρχαιολόγων, θρησκειολόγων, μυθολόγων, αρχαιοφιλολόγων, ιστορικών, εθνολόγων και κοινωνιολόγων. Λόγω χώρου δεν είναι δυνατό να αναφερθούν όλες οι πολυάριθμες πηγές. Το παρών κείμενο εστιάζεται μεταξύ του δημοσιογραφικού άρθρου και της εκλαϊκευμένης επιστημονικής μελέτης.
Εχει διαπιστωθεί, ότι περί του θέματος της Μητριαρχίας λείπει μία ομοφωνία των ειδικών επιστημόνων κάτι που ισχύει για πολλές πτυχές του. Μερικοί αμφιβάλλουν, εάν πράγματι υπήρχε η Μητριαρχία. Επίσης διατυπώνονται περί της έννοιας καθώς και περί του ορισμού της διαφορετικές αντιλήψεις. Πέραν τούτου έχει σχεδόν καθιερωθεί η συνήθεια, να έχει κάθε των προαναφερθεισών επιστημών τον δικό της ορισμό. Ιδιαιτέρως οι εκπρόσωποι της μαρξιστικής υλιστικής κοσμοαντίληψης πρεσβεύουν απόψεις, οι οποίες διαφέρουν τελείως από όλες τις άλλες. Το ίδιο ισχύει και για τους μυθολόγους.
Στη σχετικά μεγάλη διάρκεια των ερευνών περί της Μητριαρχίας εν μέρει ήδη από τον 18ο αι. και συστηματικά από τον 19ο αι. οι θεωρίες έχουν μεταλλαχθεί συχνά. Εν τω μεταξύ γίνονται συγκλονιστικά αρχαιολογικά ευρήματα πρωτίστως στη Κεντρική Ευρώπη, τα οποία ανατρέπουν ταχέως πάλαι αποδειχθείσες θεωρίες. Εκτός τούτου έχουν συστηματικές και πολυετείς έρευνες της Eθνολογίας συμβάλλει στον εμπλουτισμό των γνώσεων περί φαινομένων της Μητριαρχίας σήμερα σε 160 αυτόχθονες εθνότητες.
Η μεθοδική προσέγγιση θα συντελεσθεί ως εξής:
1. Εννοια και ορισμός. 2. Αρχαιολογικά ευρήματα σαν κυρία βάση της θεωρίας περί της Μητριαρχίας. 3.Υπολείμματα της Μητριαρχίας στη Μυθολογία και στη Θρησκεία των υψηλών πολιτισμών της Μέσης Ανατολής. 4. Μία προσπάθεια ερμηνείας του φαινομένου της Μητριαρχίας. 5. Πηγές.
1. Ορισμός
Κατ αρχάς δέον να λάβουμε υπόψη τον ορισμό περί της Μητριαρχίας σε ένα από τα παγκοσμίως καταξιωμένα γλωσσολογικά λεξικά : «Εξουσία της μητέρας, κοινωνικό σύστημα, στον οποίο η γυναίκα κατέχει την προνομιακή θέση στο κράτος και στην οικογένεια καθώς και τη διαδικασία της κληρονομιάς και την κοινωνική θέση επί τη βάση της μητρικής προέλευσης» (ιδέ DUDEN, Das große Fremdwörterbuch, Herkunft und Bedeutung der Fremdwörter, Mannheim, Leipzig et alt., S. 852). Εν τούτοις, αυτός ο ορισμός έχει πολύ γενικό και πολυσύνθετο χαρακτήρα και επομένως είναι μάλλον ακατάλληλος για τους σκοπούς της μελέτης.Ως εκ τούτου αυτό θα εξετάσουμε, ποιός επίσης σύνθετος (από πολλούς ειδικούς) ορισμός είναι σε γενικές γραμμές διεθνώς τουλάχιστον γνωστός, αν όχι αποδεκτός. Αλλά μεθοδικά είναι προτιμότερο να αναφέρουμε τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της Μητριαρχίας :
1) Η αφετηρία είναι, ότι εδώ γίνεται λόγος περί ενός κοινωνικού συστήματος.
2) Διοργάνωση όλων των κοινωνικών και νομικών σχέσεων επί τη βάση της μητρικής προέλευσης («μητρική γραμμή») .
3) Οι θρησκευτικές αντιλήψεις έχουν ως απαρχή μία Προγονική Γυναίκα ή μία Μεγάλη Θεά.
4) Στην κοινωνία και στη θρησκεία οι γυναίκες διαδραματίζουν ένα καθοριστικό ρόλο.
Μερικοί επιστήμονες είναι όμως τόσο προσεκτικοί που μιλούν μόνο για ένα υποθετικό κοινωνικό σύστημα της Μητριαρχίας, στο οποίο κατέχουν οι γυναίκες αποκλειστικά την πολιτική εξουσία (Ιδέ π.χ. Ε. W. Müller, Mutterrecht, in : Historisches Wörterbuch der Philosophie, 6/1984, S. 261). Σημειώνονται και πολλοί άλλοι ορισμοί της Μητριαρχίας, αλλά δεν είναι ούτε σκόπιμο, ούτε δυνατό λόγω χώρου να αναφερθούν όλοι.
Πιό σημαντικές είναι άλλες καθοριστικές τοποθετήσεις, οι οποίες ασκούν επιρροή ακόμη και σήμερα στην ανάλογη επιστημονική μελέτη της Μητριαρχίας. Θα αναφερθούν μόνον οι σπουδαιότερες :
1) Πρωτίστως Αγγλοι αρχαιολόγοι έχουν διατυπώσει τον 18ο και τον 19ο αι. την άποψη, ότι στην προϊστορική εποχή υπήρχε ένα πολιτιστικό μητριαρχικό φαινόμενο με κυρία βάση τη λατρεία μίας Μεγάλης Θεάς.
2) Οι κάπως αργοπορημένοι Γερμανοί ειδικοί έχουν πρεσβεύσει την αντίληψη, ότι κυρίως στη Νεολιθική Εποχή επικρατούσε η Μητριαρχία.
3) Ο Ιστορικός Υλισμός θεωρεί τη Μητριαρχία ως γενική και απαραίτητη βαθμίδα της αρχαϊκής ιστορικής περιόδου. Επάνω σε αυτή τη βασική άποψη στηρίζεται η μαρξιστοειδής επιστήμη περί του πολιτισμού στα πλαίσια της αντιπαράθεσης με την Πατριαρχία και φυσικά πρωτίστως με την καπιταλιστική, η οποία έχει επιφέρει κατά τη γνώμη της στον κόσμο τεράστια κακά, ενώ στο μητριαρχιακό παρελθόν όχι μόνον της Νεολιθικής (5500/5000-3000 π.Χ.) και Μεσολιθικής (8000-5500/5000 π.Χ.), αλλά και της Παλαιολιθικής Εποχής (από την αρχή έως 8000 π.Χ., προσοχή: οι αριθμοί ισχύουν πρωτίστως για την Ευρώπη) έχει επικρατήσει ο πρώτος κομμουνισμός στην ιστορία της ανθρωπότητας αναφέροντος τα όντως ευρεθέντα αγαλματάκια είδωλα θηλυκών «θεοτήτων» ! Αυτό το ονομάζουν “επιστήμη” και δη μοναδική.
4) Φεμινίστριες έχουν μάλλον λόγω πολιτικών επιδιώξεων επεξεργασθεί συστηματικά και σε πλατειά κλίμακα τη θεωρία, ότι στην αρχική ιστορική περίοδο της ανθρωπότητας που είναι κανονικά προϊστορική, οι γυναίκες έχουν διαδραματίσει κυρίως στον τομέα του πολιτισμού ένα καθοριστικό ρόλο. Η αντιπαράθεση με αυτές τις απόψεις θα λάβει χώραν στο 4. σημείο του σκελετού.
5) Διαπιστώνουμε με ενδιαφέρον, ότι πολιτικοί στόχοι ακόμη και στηνσημερινή Εθνολογία επηρεάζουν καθοριστικά την τοποθέτηση των γυναικών εθνολόγων έναντι του θέματος της Μητριαρχίας. Οι φεμινίστριες επιστήμονες στις προηγμένες χώρες απορρίπτουν την έννοια Μητριαρχία ήδη από τη δεκαετία του 70 του παρελθόντος αιώνα. Την ίδια τοποθέτηση έχει και η Κοινωνική Ανθρωπολογία, η οποία έπαυσε πλέον να χρησιμοποιεί αυτή την έννοια ως terminus scientificus (επιστημονικός όρος).
Σε αντίθεση με αυτές υπερασπίζουν γυναίκες επιστήμονες από ασιατικές, αφρικανικές και λατινοαμερικανικές χώρες, οι οποίες ασχολούνται επιστημονικά με τις δικιές τους εθνότητες τον όρο Μητριαρχία, με τον πολιτικό στόχο να αποδείξουν, ότι στις χώρες τους προ της αποικιοκρατίας και του εκχριστιανισμού η θέση των γυναικών στην κοινωνία ήταν ισχυρή, και ότι η Πατριαρχία είναι προϊόν των Ευρωπαίων χριστιανών (Ιδέ ειδικά Ifi Amadiume, Reinventing Africa: Matriarchy, Religion and Culture, London /N. Jersey1997 και M. Harroun Foster, Lost Women of the Patriarchy, Iroques Women in the Historical Literature, UCLA American Indian Studies Center,1995 ).
Η σύγχρονη Εθνολογία προτιμά τον όρο Matrilinearity, ο οποίος σημαίνει ότι η προέλευση από το θηλυκό (Προμάμη, γιαγιά, μητέρα έως την αρχική μητέρα) είναι διαδεδομένη σε κοινωνίες χωρίς κρατική οργάνωση, οι οποίες εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τη γεωργία και την κτηνοτροφία και παίζουν καθοριστικό ρόλο, όταν προκύπτουν προβλήματα της κληρονομιάς. Σε πολλές γηγενείς εθνότητες διαπιστώνεται και το ενδιαφέρον φαινόμενο της Matrilocality, το οποίο σημαίνει ότι σε περίπτωση γάμου ο γαμπρός μετακομίζει στην οικογένεια της νύφης.
2. Αρχαιολογικά ευρήματα ως κύρια βάση της θεωρίας περί της Μητριαρχίας
Τα μόνα ευρήματα, τα οποία έχουν ίσως σχέση με τη Μητριαρχία, είναι τα πολυάριθμα είδωλα γυναικών με τεράστια στήθη, επίσης μεγάλες κοιλιές και τεράστια οπίσθια. Αυτά έχουν βρεθεί πρωτίστως στην κεντρική Ευρώπη, ίσως γιατί εκεί οι παλαιοαρχαιολόγοι εργάζονται καλύτερα.
Στην Ελλάδα ουδέν τέτοιο αγαλματίδιο από την Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική Εποχή έχει βρεθεί, που δε σημαίνει, ότι δεν υπάρχουν στο ελληνικό έδαφος. Δυστυχώς οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν επικεντρωθεί, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, στην κλασσική ελληνική εποχή.
Τα πιό γνωστά είδωλα είναι από τη Νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή η „Venus von Willensdorf“ (1908), η «Venus von Galgenberg“, η «Θεά» από το Kostjonki I (1983), τρεις έγκυες γυναίκες από τον ίδιο τόπο, πέραν αυτών από τη Μεσολιθική Εποχή παχέα αλλά και μερικά λεπτά αγαλματίδια αλλά ως θεές.
Στη Νεολιθική Εποχή είναι σχεδόν όλα τα ευρήματα γυναικείων αγαλματιδίων λεπτά (στην Τουρκία και στη Μάλτα παχέα), και με πολύ μικρά στήθη (Ιορδανία), και ξαφνικά εμφανίζονται και ευρήματα, τα οποία παριστάνουν άνδρες αγωνιζόμενους με πολεμικό πέλεκυ ! Εάν πράγματι η Μητριαρχία υπήρχε θα έχει περατωθεί οπωσδήποτε εδώ.
Στην Εποχή του Χαλκού τα θηλυκά είδωλα έχουν αντικατασταθεί εκτός από σπάνιες περιπτώσεις όπως τα ωραία γυναικεία αγαλματίδια απο τις Κυκλάδες, με ανδρικά (άνδρες με όπλα ή ως λέοντες ή καθήμενοι αρχοντικά), (Ιδέ Brockhaus , Weltgeschichte, 1, S.56, 69, 80, 8, 89,95, 99/100, 119, και Brockhaus, Kunst und Kultur, 1, Mannheim , Leipzig, 1997, S. 30, 32-34, 41, 62, 150/151).
Και όμως, τα θηλυκά είδωλα ερμηνεύονται από κορυφαίους αρχαιολόγους τελείως διαφορετικά. Η μία σχολή απορρίπτει την άποψη ως μη πειστική, ότι μέσω των αγαλματιδίων θα μπορούσε να αποδειχθεί η ύπαρξη της Μητριαρχίας ήδη στη νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή (περίπου 30 χιλιάδες-8 χιλιάδες έτη π. Χ.) και εκτός τούτου δεν υφίστανται ανθρωπολογικά ευρήματα.
Ακόμη και ευρήματα από τη Νεολιθική Εποχή στην Αίγυπτο, στην Κρήτη, στον ελλαδικό χώρο και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή δήθεν δεν είναι ένδειξη ενός θρησκευτικού λειτουργήματος. Η άλλη σχολή υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο
Γενικά επικρατούσε πέραν τούτου ακόμη προ ολίγων ετών η θεωρία, ότι η Νεολιθική Εποχή ήταν ειρηνική. Τα ευρήματα ειδικών και πολυετών ανασκαφών στη δεκαετία του 80 στη Γερμανία και στην Αυστρία έχουν αποδείξει αναμφιβόλως, ότι ήδη άρχισαν οι βίαιες και εν μέρει βάρβαρες συρράξεις μεταξύ των γεωργικών πληθυσμών. Σε μία περίπτωση έχουν οι εχθροί κατακρεουργήσει όλον τον πληθυσμό ενός χωριού (Ιδέ J. Petrasch , Mord und Krieg in der Bandkeramik, in: Archäologisches Korrespondenzblatt 29/1999, S.505 ff.). Αυτό και άλλα παρόμοια παραδείγματα είναι ένδειξη του ιστορικού γεγονότος, ότι ήδη στη Νεολιθική Εποχή έχουν εμφανισθεί εν μέρει η κοινωνική διαφοροποίηση και οι ιεραρχίες με τα επακόλουθα που σημαίνει, ότι έχουν διαδραματισθεί συγκρούσεις λόγω οικονομικών συμφερόντων και διανομής των παραχθέντων προϊόντων. Απλούστατα: Οποιο φύλο πεινούσε λόγω κλίματος, λήστευε βιαίως το γειτονικό εύπορο φύλο.
Συμπέρασμα
Από τον Νεώτερη Παλαιολιθική Εποχή έως την Εποχή του Χαλκού έχουν διαπιστωθεί σε ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον 25 χιλιάδων ετών θηλυκά είδωλα, τα οποία παριστάνουν θηλυκές θεότητες. Είναι ζήτημα ερμηνείας των αρχαιολογικών ευρημάτων, εάν μέσω αυτών μπορεί να αποδειχθεί το κοινωνικό σύστημα της Μητριαρχίας.
3.Υπολείμματα της Μητριαρχίας στη Μυθολογία και στη Θρησκεία των υψηλών πολιτισμών της Μέσης Ανατολής
Μεταξύ της 2ης και της 3ης χιλιετηρίδας η μητριαρχία έχει αντικατασταθεί από την πατριαρχία. Αυτό το γεγονός αντικαθρεφτίζεται στο βαβυλωνιακό μύθο της δημιουργίας του κόσμου, όπου εκτενέστατα περιγράφεται ο ΕΞΩΝΤΟΤΙΚΟΣ αγώνας μεταξύ της θεάς Tiamat και του θεού Marduk με πολυάριθμους συμμάχους.
Η ενασχόληση με το φαινόμενο της Μητριαρχίας έχει στηριχθεί πρωταρχικά στους περίφημους μύθους της Μέσης Ανατολής, οι οποίοι είναι όντως οι παλαιότεροι στην πολιτισμική ιστορία της ανθρωπότητας, μιά που η γραφή έχει εφευρεθεί σε αυτήν την περιοχή ήδη 3 χιλιάδες έτη π.Χ. !
Ενας από τους πιό σημαντικούς ιστορικούς της θρησκείας σε στενό συνδυασμό με τους μύθους, δηλαδή μυθολόγος ήταν ο Αγγλος Edwin O. James , ο οποίος έχει συγγράψει το διεθνώς γνωστότατο Standard-βιβλίο περί της Μητριαρχίας „The Cult of the Mother Goddess, An Archaeological and Documentary Study, London 1959 , («Η λατρεία της θεϊκής Μητέρας…») , το οποίο θεωρείται ακόμη και σήμερα ως ένα κουλτ-έργο, αλλά εν τω μεταξύ έχει εξελιχθεί, όπως ήδη αποδείξαμε, η ειδική Αρχαιολογία περαιτέρω.
Αυτό το βιβλίο με βοήθησε ήδη στη δεκαετία του 70 να κατανοήσω καλύτερα τους πολυάριθμους μύθους σε στυλ ύμνων, τους οποίους έχω συλλέξει βαθμιαία και διαβάζω πάντα με θαυμασμό.
Είναι ενδιαφέρον, ότι ο συγγραφέας παρουσιάζει τα αγαλματάκια των θηλυκών θεών στην εξέλιξή τους : Αρχίζει με τις παλαιολιθικές παχές και άσχημες, περνάει αξιοθαύμαστα στις μεσολιθικές ημίχοντρες και υποφερτές, στις νεολιθικές λεπτές και ωραίες και φθάνει στις λίαν αισθητικές γυναίκες- θεές της Εποχής του Χαλκού (ιδε E.J., παραπάνω, στη γερμανική μετάφραση «Der Kult der Großen Göttin“, Bern 2003, S. 57-107).
Σχετικά με τους μύθους περί των θεοτήτων στη Μέση Ανατολή, ας υπενθυμίσουμε, ότι αυτοί έχουν γραφεί στην εποχή της πατριαρχίας, δηλαδή της ανδροκρατίας. Ανδρες με ιερατικά αξιώματα, ενίοτε ταυτόχρονα και βασιλείς, έχουν εφεύρει τις θεές μεν, αλλά έχουν λάβει υπόψη και το ρόλο της γυναίκας για την κοινωνική συνοχή και ιδιαιτέρως για τη θρησκευτική διαπαιδαγώγησή των παιδιών και γενικά για τη πολιτική επιρροή επί των πιστών.
Αυτό σημαίνει, ότι η θρησκεία δεν ήταν μόνον ως ανθρώπινο φαινόμενο αναγκαία, αλλά άρχισε να μεταλλάσσεται και σε εργαλείο πολιτικής επικράτησης.
Από τα πολυάριθμα και εντυπωσιακά παραδείγματα, θα αναφερθούν μόνο λίγα, αλλά εκφραστικά. Θα ήθελα να τονίσω, ότι έχω μεν μερικούς ύμνους, αλλά αυτοί δεν αρκούν να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα. Ως εκ τούτου στηρίζομαι σε ένα καταπληκτικό βιβλίο, πραγματικός θησαυρός, το οποίο εμπεριέχει σχεδόν όλους τους ύμνους, οι οποίοι έχουν σχέση με τη μητριαρχία (Ιδέ Vera Zingsem, Göttinnen großer Kulturen, Köln 2005, 1η έκδοση: Der Himmel ist mein, die Erde ist mein, Göttinen großer Kulturen im Wandel der Zeiten, Tübingen 1995) .
Αναφέρουμε ως παράδειγμα ένα μικρό απόσπασμα από τον θρυλικό σουμερικό «Ιερό Γάμο»: «Υπερήφανος πλησιάζει ο βασιλεύς τα ιερά ισχία(μπούτια),-Υπερήφανος πλησιάζει ο Dumuzi τα ιερά ισχία της Ινάννας.-Ξαπλώνεται δίπλα της επάνω στο κρεβάτι…….-Αφού έχει εισβάλλει στο άγιο χνούδι της… « ( V.Z., παραπάνω, σελ.95).
H συνεύρεση ελάμβανε χώραν ανεξαιρέτως στο άδυτον του θεϊκού ναού, όπου ήταν το ζευγάρι μόνο του, δηλαδή ο βασιλεύς δεν ήθελε μάρτυρες σε περίπτωση σεξουαλικής ανικανότητας, που θα είχε ως αποτέλεσμα την εκθρόνισή του. Εν ολίγοις, το θαύμα συντελούνταν χωρίς μάρτυρες, όπερ εστί γνωστόν και σε άλλα θαύματα.
Δική μου ερμηνεία της «ιεράς» συνεύρεσης:
α) Ο βασιλεύς ήταν στη Σουμερία, όπως και ο Φαραώ στην Αίγυπτο, υπεύθυνος για την επιτυχή γεωργία ως κυρία βάση της διατροφής του πληθυσμού.
β) Ολοι ήταν πεπεισμένοι, ότι η γονιμότητα των φυτών, των ζώων καθώς και των ανθρώπων ήταν εξαρτημένη από τη θεά της γονιμότητας και επομένως από την πράξη της συνεύρεσης του βασιλέως με την ιέρεια ως προσωποποίηση της θεάς Ινάννα (ετυμολογική σημασία στη σουμερική γλώσσα: «Βασίλισσα του ουρανού και της Γης» , αλλά κατόπιν η πρώτη στην ιστορία της ανθρωπότητας θεά του έρωτα, του πολέμου και της ομορφιάς (Ινάννα, Ισταρ, Αστάρτη, Αφροδίτη, Venus).
γ) Αλλά το πιό σπουδαίο είναι μάλλον πολιτικής – εξουσιακής σημασίας. Από τη μεγάλη ισχύ της μητέρας – θεάς υπό το νόημα της Μητριαρχίας έχουν παραμένει στην εξελιγμένη ανδροκρατική Μέση Ανατολή δύο πράγματα: το ένα ήταν η αποθέωση και απομάκρυνση της πάλαι ισχυρότατης θεάς στον ουρανό, δηλαδή πολύ μακριά από την εξουσία. Αλλά πιό καθοριστική ήταν η ερωτική συνεύρεση του βασιλέως με την εκπρόσωπο της θεάς. Από αυτήν ο βασιλεύς ελάμβανε κάθε χρόνο το άγιο χρίσμα της εξουσίας του, όπως χιλιετηρίδες αργότερα ο αυτοκράτορας από το ρωμαιοκαθολικό πάπα η από τον ορθόδοξο πατριάρχη ως conditio sine qua non (απολύτως απαραίτητη προϋπόθεση) για την αυτοκρατορική εξουσία.
Και από αυτό απορρέει το συμπέρασμα, πόσο ισχυρή είναι η θρησκεία και το ιερατείο. Αναφέρουμε ακόμη ένα απόσπασμα από το ποίημα „Ορκος της Ishtar“: «Μεγαλειότατη Αστάρτη, Δημιουργός των ανθρώπων, -αυτή που προσδίδει στις «δυνάμεις της τάξης» διάρκεια, που κάθεται σε έναν υψηλό θρόνο !-Βασιλική Αστάρτη, εκθαμβωτική της Ιγκίγκου,-Δημιουργός όλων των ανθρώπων, αυτή που φροντίζει για τάξη των όντων» (Ιδέ V. Z. παραπάνω…, S.120 ).
4. Μητριαρχία, Αιτιολόγηση, Ερμηνεία
Μόνο μέσω γνώσεων, ας είναι και πλουσιότατες, η εξεύρεση και η επίλυση πολύπλοκων προβλημάτων δεν είναι εφικτή. Αυτός είναι ο κύριος λόγος για την εφαρμογή της αναγνωρισμένης επιστημονικής μεθοδολογίας, η οποία όμως έχει ως επί το πλείστον γενικό χαρακτήρα.
Η αφετηρία των μεθόδων και γενικά της μεθοδολογίας είναι συνήθως η γενική διαφοροποίηση μεταξύ του ιδεαλισμού και του υλισμού (μαρξισμού) μεν, αλλά αυτό δεν επαρκεί για μία επιτυχή προσέγγιση στο συγκεκριμένο αντικείμενο.
Σχετικά με το σύνθετο φαινόμενο της Μητριαρχίας έχουν αναφερθεί οι ειδικές επιστήμες με την εκάστοτε μεθοδολογική τοποθέτηση και δή η Αρχαιολογία, η Θεολογία (ειδικά η ιστορία της θρησκείας), η Μυθολογία, η Ιστορία, η Εθνολογία και η Κοινωνιολογία. Δέον να αναφερθούν και άλλες επιστήμες όπως οι Νευρωεπιστήμες όπως π.χ. η Νευρωβιολογία, η Νευρωφιλοσοφία, η Νευρωθεολογία κ.ο.κ. Αναφέρεται γενικά και η Ψυχανάλυση με τις δικιές της μεθόδους. Κανονικά θα έπρεπε να συγκροτηθούν οι απαραίτητες διακλαδικές επιστημονικές ερευνητικές ομάδες με επιδίωξη την επίλυση των υπαρχόντων προβλημάτων.
Αλλά μικροεγωϊσμοί των εκπροσώπων των ειδικών επιστημών καθώς και οργανωτικά και τεχνικά προβλήματα δυσχεραίνουν τη δημιουργία τέτοιων μάλλον ιδανικών ερευνητικών προϋποθέσεων. Περί αυτού έχουμε σε υπεύθυνη θέση κάνει άκρως αρνητικές εμπειρίες.
Ως εκ τούτου θα εφαρμοσθεί εδώ μία άλλη προσέγγιση στο θέμα που θα ανταποκρίνεται στις αναγκαιότητες και στο χαρακτήρα του χωρίς να προτιμηθεί αποκλειστικά μία συγκεκριμένη μέθοδος.
Ο homo sapiens sapiens διέθετε επαρκή νοημοσύνη να παρακολουθεί το φυσικό του περιβάλλον, γιατί οι βιοτικές του συνθήκες ήταν άμεσα εξαρτημένες από αυτό. Εδώ γίνεται λόγος πρωτίστως για μία περίοδο δεκάδων χιλιετηρίδων, κατά τη διάρκεια των οποίων ο άνθρωπος ζούσε ως θηρευτής, τροφοσυλλέκτης και αλιεύς. Σύμφωνα με το φυσιολογικό καταμερισμό της εργασίας το κυνήγι ήταν υπόθεση του άνδρα, ο οποίος ήταν επί ημέρες ή εβδομάδες καθ οδόν για την εξεύρεση του καταλλήλου θηράματος. Εν ολίγοις, ο άνδρας έλλειπε συχνότατα από τον τόπο διαμονής και έτσι δεν είχε και πολύ σχέση με τα παιδιά του, για τα οποία οι γυναίκες ήταν υπεύθυνες.
Ο άνθρωπος έκανε π. χ. την καθοριστική διαπίστωση, ότι το θηλυκό σε όλα τα όντα έπαιζε αντικειμενικά το πρυτανεύοντα ρόλο:
α) Η γυναίκα συνέβαλε στην αναπαραγωγή του ανθρωπίνου γένους γιατί αυτή γεννούσε και έτσι χάριζε ζωή στο νήπιο. Αυτό είχε την ποιότητα ενός θαύματος.
β) Επειδή ο άνθρωπος δε διέθετε γνώσεις για την κατανόηση του φαινομένου της εγκυμοσύνης, αυτή εμφανιζόταν ως κάτι το μαγικό, ως ένα μυστήριο και θεϊκό με πρωταγωνιστή τη γυναίκα, απέναντι στην οποία οι άνδρες αισθανόταν δέος και ευγνωμοσύνη. Μάλλον αυτός είναι ο λόγος που τα παιδιά αγαπούν σε όλον τον κόσμο τη μητέρα περισσότερο από τον πατέρα.
γ) Η μητέρα συντηρούσε κατ αρχάς με το γάλα της το ανήμπορο νήπιο. Είναι ευκατανόητο, ότι μέσω αυτής της ικανότητας και επίτευξης το κύρος της μητέρας στην οικογένεια και στις μικρές κοινωνίες αναβιβαζόταν. Πέραν τούτου το παιδί αισθανόταν έναντι της μητέρας του, η οποία το ανάθρεφε και το προστάτευε, απέραντη αγάπη και ευγνωμοσύνη.
δ) Υπό την ιδιότητα του τροφοσυλλέκτη η γυναίκα με την πάροδο του χρόνου έχει αποκτήσει ακριβείς και πολύτιμες γνώσεις περί των ιδιοτήτων των χόρτων, βοτάνων και των φρούτων. Μπορούσε π.χ. να ξεχωρίζει τα χρήσιμα από τα δηλητηριώδη χόρτα και βότανα και επί τη βάση μεγάλης εμπειρίας έχει διαπιστώσει, ποιά από αυτά εμπεριείχαν ουσίες, οι οποίες προκαλούσαν παραισθήσεις και ποιά ήταν κατάλληλα για χρώματα. Απέκτησε την ικανότητα να παρασκευάζει επί τη βάση των φυσικών προϊόντων την κατάλληλη διατροφή.
Τοιουτοτρόπως μία γυναίκα έχει διαπιστώσει τις διατροφικές ιδιότητες του σιταριού θέτοντας έτσι τη βάση για την κοσμοϊστορική εφεύρεση της γεωργικής παραγωγής προ 10 χιλιάδων ετών στο Βόρειο Ιράκ. Η γεωργία έθεσε τις βάσεις για τον πρώτο ανθρώπινο πολιτισμό, ο οποίος έχει ξεκινήσει από τη Σουμερία (Νότιο Ιράκ και Ιράν). Για αυτό το λόγο οι άνδρες θεωρούσαν τη γυναίκα ως γνώστη και μάγισσα και μεγεθυνόταν απέναντί της το δέος και η ευγνωμοσύνη.
ε) Σε όλες τις εποχές και σε όλους τους πληθυσμούς η γυναίκα εκτελούσε το σημαντικότατο καθήκον του φρουρού του πυρός. Σε αυτό τον τομέα όλη η οικογένεια ήταν εξαρτημένη από αυτήν.
ζ) Ενώ ο άνδρας έλλειπε, η γυναίκα έχει εφεύρει οικιακά σκεύη και τεχνικές προς διευκόλυνση των βιοτικών συνθηκών, γιατί αυτή και όχι ο άνδρας είχε στη διάθεσή της τον απαραίτητο χρόνο.
η) Είναι αυτονόητο, ότι αυτός ο καθοριστικός ρόλος της γυναίκας έχει αντικατοπτρισθεί στους πρώτους μύθους της ανθρωπότητας, οι οποίοι υπογραμμίζουν, ότι έχουν παρουσιαστεί πρώτα οι θεές και κατόπιν οι θεοί. Αλλά αυτή η διαδικασία έχει διαρκέσει επίσης χιλιάδες χρόνια.
θ) Επομένως δεν είναι τυχαίο, που σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις γλώσσες έχουν δοθεί στα φαινόμενα γή και φύση θηλυκά και όχι ανδρικά ονόματα.
Από τα προαναφερθέντα επιχειρήματα απορρέει το συμπέρασμα, ότι ο ρόλος της γυναίκας ήταν τόσο καθοριστικός που τα πρώτα είδωλα (αγαλματίδια) αναπαριστούσαν γυναίκες και όχι άνδρες και διερωτάται κανείς, γιατί όχι πέραν τούτου και θεές, οι οποίες έχουν εμφανισθεί προ των θεών.
Εν κατακλείδι, η Μητριαρχία έχει προηγηθεί της Πατριαρχίας και διήρκησε πολύ περισσότερο απο αυτήν. Ενώ η Μητριαρχία ήταν κάτι το φυσικό, η Πατριαρχία αποτελεί ένα πολιτισμικό φαινόμενο και επομένως δεν έχει εμπεδωθεί εσαεί.
Υστερα από χιλιάδες χρόνια ανδροκρατίας – φαλλοκρατίας έχουν γυναίκες κατορθώσει στην Ευρώπη επί τη βάση σοσιαλιστικών-σοσιαλδημοκρατικών καθώς και προτεσταντικών αντιλήψεων να αναλάβουν σημαντικά καθήκοντα σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, της πολιτικής, της οικονομίας κ.ο.κ.
Ιδιαιτέρως αξιοθαύμαστες είναι οι επιτυχίες των γυναικών στις βόρειες προτεσταντικές χώρες, όπου είναι αυτονόητο, να ασκεί μία γυναίκα το σημαντικό προεδρικό η και πρωθυπουργικό αξίωμα (ακόμη και για το στρατό και την αστυνομία) και να αποτελείται η κυβέρνηση σε 50 έως 70 τοις εκατόν από γυναίκες. Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν και για άλλες θρησκείες, ιδίως για το τελείως καθυστερημένο και άκρως φαλλοκρατικό Ισλάμ με λίαν αρνητικά επακόλουθα για την κοινωνία.
Way of the Sacred in Western Tradition, London/New York 1987.
-M. Eliade, La naissance du Monde, Paris 1959.
-G. Lerner, The Creation of Patriarchy, Oxford University Press, 1986
-I. Seibert, Die Frau im A
Πηγές
1. Επιστημονικές Πηγές
- K. Müller (Hrsg.) Die Frühgeschichte der Menschheit, Menschen der Urzeit, Von den Anfängen bis zur Bronzezeit (Übers. aus dem Engl. „People of the Past. The Epic Story of Human Origins and Development“),Köln 2004.
-V. Kruta, L Europe des origines. La protohistoire 6000-500 avant J.-C., Paris, 1992.
-E. Probst, Deutschland in der Steinzeit, Jäger, Fischer und Bauern zwischen Nordseeküste und Alpenraum, München 1991.
-B. Hrouda (Hrsg.), Der Alte Orient, München 2003.
-A. Bancroft, Origins of the Sacred-The
lten Orient, Leipzig 1973.
-V. Zingsem, Göttinnen großer Kulturen, Köln 2007.
-J. Edwin, The Cult of the Mother Goddes, London, 1959.
-M. Gimbuta, The Goddeses und Gods of Old Europe, London 1974.
-C. Larrington (Edit.),The Feminist Companion to Mythology, London, 1992.
-W. Golther, Germanische Mythologie, Handbuch-Gesamtausgabe, Essen 2004.
-S. et P. F. Botheroyd, Lexikon der keltischen Mythologie, Wien, 2004.
2. Eκλαϊκευμένες επιστημονικές πηγές
-G. Bellinger, Knaurs Lexikon der Mythologie, München 2004.
-M. Jordan, Myths of the World, London 1996.
-S. Golowin / M. Eliade / J. Cambell, Die großen Mythen der Menschheit, Efstadt 2007.
-V. Ions, History of Mythology, London, 1997.
-R. Storm, Die Enzyklopädie der Östlichen Mythologie (Übers. aus dem Englischen), München 1999.
-H. MacCall, Mesopotamian Myths, London 1987.
-W. Beltz, Das Tor der Götter, Altvorderasiatische Mythologie, Berlin 1978.
-W. Beltz, Die Schiffe der Götter, Ägyptische Mythologie, Berlin 1987.
-H. Gärtner, Kleines Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, Leipzig 1989.
-A. Birrell, Chinese Myths, London 2000.
Δημοσιευθέν από το 2014 συχνά στη Καθημερινή.
Eπίσης στο βιβλίο μου: Panos Terz: Enzyklopädie und Allgemeinbildung: Religion, Geschichte, Ethnologie, Kultur, Sprachwissenschaft, Zweiter Band), ISBN: 978-620-0-61339-4, Saarbrücken 2020, σελ.61.
