Μέτρον άριστον,Μηδέν άγαν, Μεσότης (Aurea mediocritas ) ή εφαρμογή των γνώσεων του Αριστοτέλη επί του ελληνικού πολιτικού σκηνικού
Εισαγωγική παρατήρηση:
Η κατανόηση και ερμηνεία αρχαίων αποφθεγμάτων και γενικά φιλοσοφικών κειμένων προϋποθέτουν ιστορικές, φιλοσοφικές και μεθοδοδολογικές γνώσεις, ειδάλλως υφίσταται ο κίνδυνος παρερμηνειών, ανούσιων μεμονομένων γνώσεων σε επίπεδο παπαγαλισμού καθώς και γελοίου παλιμπαιδισμού. Πέραν τούτου τίθεται το ερώτημα, εάν μία εφαρμογή των αποφθεγμάτων επί ζητημάτων της σημερινής εποχής είναι εφικτή.
1. Μεθοδολογική πτυχή
α) Διαπιστώνουμε, ότι τα αρχαία ελληνικά αποφθέγματα ως συμπυκνωμένη κοσμο- και ανθρωπαντίληψη των επτά σοφών έχουν αργότερα επιδράσει στις φιλοσοφικές αντιλήψεις των περισσότερων γνωστών φιλόσοφων της αρχαιότητας υπό το νόημα ότι αυτά ήταν η αφετηρία καθοριστικών φιλοσοφικών θεωριών.
β) Σημειώνεται εκτός τούτου, ότι μία σκέψη έχει διατυπωθεί από διαφορετικούς σοφούς επίσης με διαφορετικό τρόπο. Γι αυτό δέον να εφαρμόσουμε τη συγκριτική μέθοδο με σκοπό να διαπιστώσουμε τα κοινά γνωρίσματα.
γ) Ας υπενθυμίσουμε, ότι οι πολιτισμικά κατώτεροι Ρωμαίοι κατακτητές έχουν μεταξύ άλλων παραλάβει σχεδόν όλα τα αποφθέγματα και τα μετέφρασαν στα Λατινικά προσπαθώντας να αποδώσουν το κύριο περιεχόμενό τους.
δ) Μερικές φορές έχει αλλάξει κάπως η διατύπωση αποφθεγμάτων ή έχουν προσδοθεί σε έναν συγκεκριμένο φιλόσοφο λαμβάνοντας υπ όψη το βασικό νόημα των άλλων αποφθεγμάτων ή όλου του έργου του. Στη δεύτερη περίπτωση έχει κάτι τέτοιο συμβεί με το γνωστό απόφθεγμα «Πάντα ρεί») (ή και” Τα Πάντα ρεί»), το οποίο έχει προσδοθεί στον Ηράκλειτο. Κάτι το παρόμοιο επισημαίνεται και με το απόφθεγμα »Μέτρον άριστον» (ή »Παν Μέτρον άριστον»), το οποίο όμως έχει διατυπωθεί με διαφορετικές μορφές.
ε) Εχουμε διαπιστώσει εκτός τούτου, ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση αποφθέγματα και termini scientifici (επιστημονικοί όροι) έχουν τελικά σχεδόν το ίδιο περιεχόμενο. Αυτό ισχύει π.χ. για το » Μέτρον άριστον», το «Μηδέν άγαν» και την «Αρχή της Μεσότητος» ( «Aurea mediocritas“ = «Χρυσή τομή»).
2. Πηγές και μορφές διατύπωσης του αποφθέγματος « Μέτρον άριστον»:
«Μέτρον επί πάσιν άριστον» Πυθαγόρα, (Χρ. Επη, 38). «Το μέτριον άριστον και το μέσον» Αριστοτέλη (Πολιτικά, 1295b), »Μέτρο χρώ» Πιττακού (Ανθ. Στοβ. Γ, 79δ ). «Μέτρον άριστον» Κλεοβούλου (Διογ. Λαέρτ. Βίοι Φιλ. Ι, 93). «Mέτρα φυλάσσεσθαι» Ησιόδου (Εργα και Ημ. 694 ), «Πάντων μέτρον άριστον, υπερβασία δ αλγειναί» Φωκυλίδη (Γνώμαι, 36). « Εντεχνον δέ τό τήν μέσην εν άπασει τέμνειν «Πλουτάρχου (Ηθικά, 7β). «Καλόν εν παντί το ίσον, υπερβολή δέ καί έλλειψις ού μοι δοκέει» Δημοκρίτου (Απόσπ.102, Diels), „Οτι δεί το μέσον αιρείσθαι και μή την υπερβολήν μηδέ τήν έλλειψιν, τό δέ μέσον εστίν ώς ό λόγος ό ορθός λέγει» Αριστοτέλη (Ηθ. Νικομ. 1138b, 18-20). «Πάντων μεσ άριστα» Θέογνι (Ελεγ. 335, West). «Η μεσότης εν πάσιν ασφαλεστέρα» Τραγικών (Αδ. Απόσπ. 457, Nauck). «Εί τις υπερβάλλει το μέτριον τεπιτερπέστατα ατερπέστατα αν γίνοιτο» («Εάν κάποιος ξεπεράσει το μέτριο, τότε εκείνα που είναι πολύ ευχάριστα, θα γίνουν πολύ δυσάρεστα» Δημοκρίτου (Ανθ. Στοβ. ΙΖ, 39).
«Τα δ υπερβάλλοντ ουδένα καιρόν δύναται θνητοίς» (»Τα υπερβολικά δεν μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους ευτυχισμένους» Ευριπίδη (Μήδεια, 127-128) . «Παιδός, ου ανδρός το αμέτρως επιθυμείν» («Είναι γνώρισμα παιδιού και όχι άνδρα οι επιθυμίες χωρίς μέτρο») Δημοκρίτου (Απόσπ. 70, Diels). «Αδικούσι γε τά μέγιστα διά τάς υπερβολάς , αλλ ού διά τά αναγκαία» («Τα πιό μεγάλα αδικήματα γίνονται από τις υπερβολικές επιθυμίες και όχι για την απόκτηση των αναγκαίων» Αριστοτέλη (Πολιτικά, 1267α ).»Ουδ υγιείης της περί σώμ αμέλειαν έχειν χρή, αλλά ποτού τε μέτρον καί σίτου γυμνασίων τε ποιείσθαι, μέτρον δέ λέγω τόδ ό μή σ ανιήσει» (Δεν πρέπει ν αμελείς την υγεία του σώματος, αλλά να κάνεις χρήση με μέτρο στο ποτό, στην τροφή και στη σωματική άσκηση, μέτρο εννοώ, αυτό που δε θα σε στενοχωρήσει» Πυθαγόρα (Χρυσά Επη, 32-34). »Σιτία ποτά, ύπνοι, αφροδίσια, πάντα μέτρια» («Φαγητό, ποτό, ύπνος, έρωτας σαρκικός, όλα με μέτρο» Ιπποκράτη (Ανθ. Στοβ. PA,22). «Μηδέν άγαν « («Μήν υπερβάλεις τίποτα») Χίλωνα (Διογ. Λαέρτ. Φιλ. Ι, 41).
Οι, ως γνωστόν, πρακτικοί Ρωμαίοι έχουν παραλάβει το «Μέτρον άριστον» και το μετέτρεψαν σε «αurea mediocritas“ = «Χρυσή τομή»(Horatius (Ode 2,10,5) και το «μηδέν άγαν» μεταφράζοντάς το στα Λατινικά =: «Ne quid nimis“ (Terentius , Andria, I i; V. 61 (Ιδέ Georges, Kleines Handwörterbuch, Lateinisch-Deutscher Teil, Leipzig, 1890, S. 1691).
3. Ο αιώνιος Αριστοτέλης έχει σε σύγκριση με όλους τους άλλους αρχαίους Ελληνες φιλόσοφους ασχοληθεί λεπτομερειακά με το πρόβλημα του μέτρου και της υπερβολής αφιερώνοντας σε αυτό σχεδόν όλο το κεφάλαιο Β (ιδιαιτέρως 1106α έως 1108β) και εμπεδώνοντας επί του Μέτρου τον „Κανόνα της Μεσότητος» (σε άλλες γλώσσες γνωστός ως Mesotes-Prinzip, διεθνώς φιλοσοφικός τerminus scientificus .
Εδώ αναφέρεται η γνώμη του μόνον επιλεκτικά και αποσπασματικά: « Ούτω δή πάς επιστήμων την υπερβολήν μεν και την έλλειψιν φεύγει, το δέ μέσον ζητεί…», «»Εί δη πάσα επιστήμη ούτω το έργον εύ επιτελεί, προς το μέσον βλάπουσα…», «τό δ ότε δεί καί εφ οίς προς ούς καί ού ένεκα καί ως δεί, μέσον τε και άριστον, όπερ εστί της αρετής», «Η δ αρετή περί πάθη καί πράξεις εστίν, εν οίς ή μέν υπερβολή αμαρτάνεται και ή έλλειψις ψέγεται, τό δέ μέσον επαινούται και κατορθούται» (1106b, στο βιβλίο Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, Βιβλιοθήκη Αρχαίας Ελλάδας, Αθήναι, 2011, σελ.36). «Μεσότης δέ δύο κακιών, της μέν καθ υπερβολήν της δέ κατ έλλειψιν», «έσται γάρ ούτω γε υπερβολής καί ελλείψεως μεσότης καί υπερβολής υπερβολή καί έλλειψις ελλείψεως « (1107a,1107b, σελ. 37) κτλ. Ο Αριστοτέλης βγάζει τελικά το συμπέρασμα, ότι ένας μέτριος τρόπος βίου «»μέσος βίος» είναι ο καλύτερος βίος (Πολιτ. Δ11. 1295a37-39).
Αλλά για την Πολιτική Επιστήμη είναι καθοριστική η άποψή του, διατυπωθείσα στο τέταρτο βιβλίο του μεγάλου συγγράμματός του Πολιτικά, όπου ο Αριστοτέλης κάνει διαχωρισμό μεταξύ της ολιγαρχίας καί της τυραννίας εκατέρωθεν στα άκρα και της δημοκρατίας στη (μέση), την οποία φυσικά επαινεί (1289a 19, στο βιβλίο Politik, Staat der Athener, Düsseldorf, 2006, S.121 ff.), αν και αυτή έχει μερικά προβλήματα.
4. Συμπεράσματα
α) Στο μέτρον προσδίδεται το επίθετο άριστον και αναβιβάζεται τοιουτοτρόπως σε μίαν αρχή υψίστου ποιοτικού επιπέδου.
β) Η άγνοια ή η απόρριψη του αρίστου μέτρου σε όλες τις εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου προκαλεί μίαν τελεία παραλλαγή έως στο αντίθετο ενός φαινομένου.
γ) Το άριστον μέτρον αντιτίθεται στην υπερβολή που όντως σημαίνει Υβρι που συνεπιφέρει τη Νέμεσι.
δ) Το άριστον μέτρον ανταποκρίνεται στους νόμους της φύσης και στούς κανόνες της λογικής.
5. Εφαρμογή των γνώσεων επί τη βάσει του « Μέτρον άριστον» («Μηδέν άγαν», «Μεσότης», „aurea mediocritas“-”χρυσή τομή») επί της πολιτικής γενικά και ειδικά:
α) Στη δεκαετία του 30 του παρελθόντος αιώνα απόρριψη
των ακραίων ιδεολογών και δη της Ακρας Δεξιάς υπό τη μορφή του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού και της Ακρας Αριστεράς υπό τη μορφή του ρωσικού σταλινισμού. Απόρριψη των άκρων κομμάτων στην Ελλάδα και δη της Ακρας Δεξιάς (Χρυσή Αυγή) και της Ακρας Αριστεράς (ΚΚΕ καθώς των λενινιστικών, τροτσκιστικών και μαοϊστικών συνιστωσών του ΣΥΡΙΖΑ), γιατί οι ακραίες τοποθετήσεις των αντιτίθενται στους κανόνες της λογικής. Τέτοιες πολιτικές οδηγούν συνήθως σε μεγάλες καταστροφές.
β) Προτίμηση των πολιτικών, οι οποίοι είναι σε γενικές γραμμές σύμφωνοι με το υπάρχον σύστημα (δημοκρατία, αστικό κράτος, καπιταλισμός, βασικές ελευθερίες και βασικά ανθρώπινα δικαιώματα). Αυτό δε σημαίνει αναγνώριση των εξάρσεων
του διεθνώς καταστροφικού νεοφιλελευθερισμού.
γ) Οι πολίτες να μην απαιτούν απόλυτα πράγματα, όπως π.χ. απόλυτη κοινωνική δικαιοσύνη, απόλυτη ισότητα απόλυτη ελευθερία, τέλειους ανθρώπους, ιδανικούς πολιτικούς. Το απόλυτο εστιάζεται μόνον σε ουτοπίες ή στην κίβδηλη ρητορική λαϊκιστών, λαοπλάνων ή εξωπραγματικών ονειροπόλων.
δ) Οι ψηφοφόροι να μήν αποφασίζουν επί τη βάσει του ολέθριου υπεραναπτυγμένου νεοελληνικού υπερσυναισθηματισμού και υπερσουρεαλισμού ως έκφραση τελείας
έλλειψης του μέτρου.
Δημοσιευθέν συχνά στην Καθημερινή από το 2014 έως το 2017 και στην efimerida ( 21.1.2018 )
——————————————————————-
Το ΑΠΟΛΥΤΟ είναι ανέφικτη ΟΥΤΟΠΙΑ
α) Το ΑΠΟΛΥΤΟ (απόλυτη αλήθεια, απόλυτη δικαιοσύνη, απόλυτη ελευθερία, απόλυτη δημοκρατία κτλ.) είναι στενά συνδεδεμένο με τα ολοκληρωτικά συστήματα (οχι μόνον ιδεολογικοπολιτικά, αλλά και θρησκευτικά) και με τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες τους.
β) Ο εμπεδωτής του ΑΠΟΛΥΤΟΥ στην Ευρώπη ήταν ο Πλάτων και στην Ασία ο Κονφούκιος.
γ) Ξέρω λόγω συστηματικών σπουδών προ μισού αιώνα , ότι ο Διαλεκτικός Υλισμός (ΔΥ) αναγνωρίζει την σχετικότητα και την ιστορικότητα της γνώσης και της αλήθειας.
Ο Λενινισμός και το εκάστοτε κομμουνιστικό κόμμα όμως έχουν αναβιβάσει τον Μαρξισμό (πρωτίστως τον Διαλεκτικό και τον Ιστορικό Υλισμό, ΙΥ) σε ύψιστη και απόλυτη γνώση και αλήθεια.
δ) Σήμερα έχουν ο Μαρξισμός και ιδιαιτέρως ο ΔΥ και ο ΙΥ μόνον μία σχετική μεθοδολογική σημασία. Καθημερινή (20.5.16)